Tuy nhiên, từng có thời điểm mà các đối thủ có thể liên kết: tròn 65 năm trước, vào ngày 7 tháng 5 năm 1954, Matxcơva chính thức đề nghị kết nạp Liên Xô vào NATO. Tuy nhiên, sáng kiến này đã bị phản bác. Sputnik giới thiệu bài viết cho thấy lý do gì thúc đẩy Chính phủ Liên Xô thực hiện động thái chưa từng có như vậy.
Cố gắng hòa giải
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương thành lập tháng 4 năm 1949 với 12 nước như là phương tiện tự vệ tập thể chống lại kẻ xâm lược tiềm năng mà hàng đầu là Liên Xô. Ban lãnh đạo Xô-viết cố gắng ngăn ngừa đà bành trướng của Liên minh. Chẳng hạn, sử dụng phương pháp kinh tế và ngoại giao, Matxcơva đã thuyết phục được Thụy Điển, Na Uy và Phần Lan không tham gia NATO.
Ở Liên Xô mọi người không coi NATO là một liên minh phòng thủ, mà trái lại, là liên minh hiếu chiến. Liên Xô là đất nước duy nhất của liên minh chống Hitler đứng ngoài NATO. Matxcơva khăng khăng kiên quyết để khối chỉ có thể là phòng thủ khi đưa Liên Xô vào hàng ngũ liên minh. Tháng 3 năm 1954, điện Kremlin gửi đơn chính thức để gia nhập liên minh.
“Trong trường hợp kết nạp Liên Xô, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương sẽ không còn là hiệp hội quân sự đóng kín, - văn kiện của Kremlin nói. Tổ chức sẽ mở cửa dành cho các nước châu Âu khác, cùng với việc tạo lập hệ thống an ninh tập thể hiệu quả ở châu Âu, làm cho liên minh trở thành công cụ quan trọng để củng cố hòa bình trên toàn thế giới. Chính phủ Liên Xô cho rằng trong tương quan này có thể đạt được giải pháp cho các câu hỏi nảy sinh làm thỏa mãn tất cả các nước quan tâm và giúp thiết lập nền hòa bình bền vững trên thế giới và đảm bảo an ninh cao cho toàn thể các dân tộc".
Một tháng rưỡi sau, vào ngày 7 tháng 5 năm 1954, công bố lời từ chối chính thức với cách diễn đạt như sau: “Các thành viên của tổ chức đã liên kết phương tiện phòng thủ để bảo đảm an ninh chung đã đạt được ở châu Âu kể từ năm 1945, họ không thể cung cấp đảm bảo riêng lẻ trước thế vượt trội về quân sự của Liên Xô đang mở rộng hệ thống chính trị, kinh tế và quân sự theo hướng bành trướng tới phương Tây nhằm buộc tuân thủ phụ thuộc vào sự kiểm soát duy nhất. Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương mang tính chất thuần túy phòng thủ”.
Có nhấn mạnh rằng các nước NATO trao đổi thông tin một cách tự do và đầy đủ, còn mọi quyết định đều được thông qua nhất trí. Nếu tiếp nhận yêu cầu của Matxcơva thì Liên Xô với tư cách thành viên Liên minh sẽ có thể phủ quyết mọi quyết định, tức là gây nguy hại cho hệ thống phòng thủ chung.
Nước cờ ngoại giao
Theo lời ông Fedor Lukyanov TBT tạp chí “Nước Nga trong nền chính trị toàn cầu”, ban lãnh đạo Liên Xô hiểu rõ rằng lá đơn của Kremlin sẽ bị từ chối.
“Thật ra đó là một bước đi tuyên truyền: đấy, chúng tôi đã thể hiện thiện chí và các vị đã gạt bỏ”, - chuyên gia giải thích trong cuộc phỏng vấn của Sputnik. Nói chung, khó hình dung là có ai đó trong ban lãnh đạo Xô-viết nghiêm túc muốn Liên Xô gia nhập NATO, là tổ chức xây dựng theo nguyên tắc khác biệt nhất định. Tuy nhiên Matxcơva muốn chứng tỏ rằng không phải Liên Xô ủng hộ phân chia thế giới, mà chúng tôi sẵn sàng liên kết, mặc dù vào năm 1954, mọi thứ đã rõ ràng – đó là đỉnh cao của Chiến tranh Lạnh, kết thúc cuộc chiến Triều Tiên”.
Sử gia quân sự Evgeny Norin cũng chia sẻ quan điểm tương tự.
“Theo cách đánh giá của tôi, chẳng ai muốn gia nhập NATO một cách nghiêm túc. Ý tưởng bao hàm ở chỗ gây khó cho nhà tổ chức khối Bắc Đại Tây Dương, vốn luôn nhấn mạnh cái gọi là tính chất phòng thủ và làm như khối này không có hướng chống Liên Xô cũng như các nước Dân chủ Nhân dân…Trong trường hợp hy hữu nếu đơn đăng ký tư cách thành viên được chấp thuận, Liên Xô sẽ gia nhập Liên minh quân sự hùng mạnh nhất thế giới và sẽ có cơ hội phát huy ảnh hưởng từ bên trong khối này”, - nhà sử học nói với phóng viên Sputnik.
“Trong NATO khi ấy cũng hiểu rõ rằng lá đơn Xô-viết - chỉ là cú “trolling” như cách nói bây giờ, – chuyên gia Norin nhận xét. Và do đó, họ trả lời thậm chí không những gay gắt mà còn thô lỗ: “Đề xuất với bản chất phi thực không đáng mất công bàn luận”. Xét theo chuẩn mực ngôn từ ngoại giao, thì câu trả lời này gần như ở cấp độ “hàng tôm hàng cá”. Những sáng kiến như vậy của Liên Xô trước hết nhằm mục tiêu khiến cho các thủ lĩnh của thế giới phương Tây để lộ chân tướng và buộc phải tự biện hộ”.
Cái cớ luôn dễ tìm
Cách này hay cách khác, hôm nay NATO là một trong những cơ cấu sức mạnh có thế lực nhất trên thế giới. Và mặc dù Liên Xô tan rã từ lâu, Tổ chức Hiệp ước Warszawa đã giải thể, khối Liên minh này vẫn tiếp tục mở rộng. Bây giờ có 29 nước trong NATO, đang xếp hàng chờ gia nhập là Bắc Macedonia. Cả Ukraina và Gruzia cũng đang hy vọng sớm hay muộn sẽ là thành viên khối Bắc Đại Tây Dương. Thêm nữa, tổ chức này càng mạnh hơn với sự bổ sung ngay sau Chiến tranh Lạnh: từ năm 1999 đến 2017, Liên minh tiếp nhận 13 quốc gia.
Tính chất cần thiết của NATO trong thời hậu Xô-viết lý giải bằng nhiệm vụ đạt tới dân chủ và ổn định ở Trung và Đông Âu. Năm 1999, khối này ném bom oanh tạc Nam Tư. Chiến dịch quân sự, trong đó nhiều thường dân gánh chịu thiệt hại, kéo dài 78 ngày đêm. Hàng nghìn nạn nhân, cơ sở hạ tầng bị hủy hoại và Liên bang Nam Tư đã không còn tồn tại như một Nhà nước.
Ai là đối tượng tiếp theo, thời gian sẽ cho thấy. Hiện thời, NATO đã bành trướng sát gần biên giới phía tây của Nga. Những bàn đạp thuận tiện cho việc triển khai tạo ra ở các nước Baltic, nhóm quân tấn công mạnh tập trung ở Ba Lan còn hệ thống lá chắn chống thủ tên lửa thì bố trí ở Romania.