Việc hải quân 4 nước gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Philippines điều 6 chiến hạm tập trận chung, từ ngày 2 - 8.5 tại Biển Đông, được giới chuyên gia quốc tế đánh giá truyền đi thông điệp mạnh mẽ cho Trung Quốc, và mang nhiều ý nghĩa quan trọng đối với vùng biển này.
Cuộc tập trận được thông báo sau khi hải quân Mỹ ngày 6.5 đã triển khai 2 tàu khu trục hoạt động xung quanh 2 đá Ga Ven và Gạc Ma trong quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam nhưng bị Trung Quốc chiếm đóng phi pháp. Theo thông báo từ Hạm đội 7 (Mỹ), cuộc tập trận mang ý nghĩa góp phần duy trì an ninh cho các đồng minh và đối tác thông qua việc đảm bảo khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở.
Trả lời phỏng vấn Thanh Niên, nhiều chuyên gia quốc tế đã nêu ý kiến phân tích về cuộc tập trận trên.
Cầu nối nhiều bên trước hành vi của Bắc Kinh
Cuộc tập trận có sự tham gia của 4 quốc gia không chỉ gửi thông điệp mạnh mẽ đến Trung Quốc hay thể hiện lập trường mạnh mẽ về luật pháp quốc tế đối với Biển Đông, mà còn xây dựng nên cầu nối những bên có cùng mối quan tâm trước Bắc Kinh. Sự kiện này thể hiện dấu hiệu về sự bất bình của cộng đồng quốc tế đối với các hành động “cơ bắp” của Bắc Kinh ở Biển Đông.
Lâu nay, Mỹ - Nhật - Ấn đã có nhiều hoạt động chung, dựa trên đối thoại quân sự chiến lược ba bên, mà nổi bật là cuộc tập trận hải quân chung Malabar đặc trưng cho cam kết chiến lược của ba nước này. Không dừng lại ở đó, Mỹ - Nhật - Ấn đang mở rộng kết nối với các nước khác trong tình hình Trung Quốc có nhiều hành vi đáng quan ngại. TS Rajeswari Pillai Rajagopalan(chuyên gia thuộc Quỹ Nghiên cứu quan sát ở Ấn Độ)
3 thông điệp
Động thái tập trận chung này ẩn chứa 3 thông điệp. Thứ nhất là thông điệp gửi đến cho Trung Quốc về việc nước này đã phớt lờ luật pháp quốc tế trong vấn đề Biển Đông - điều mà các quốc gia khác không thể chấp nhận. Thời gian qua, không chỉ hải quân Mỹ, Nhật Bản, Úc, Ấn Độ mà Anh, Pháp… cũng gửi tàu chiến đến Biển Đông để thể hiện sự phản đối trước chính sách của Trung Quốc.
Thứ hai, sự tham gia phối hợp lần này có ý nghĩa quan trọng vì đây là sáng kiến không chỉ của Mỹ mà còn bao gồm nhiều nước khác. Đặc biệt, đối với Nhật Bản thì nước này gửi đến 2 chiến hạm, bao gồm tàu sân bay trực thăng lớp Izumo - chiến hạm lớn nhất của nước này kể từ sau Thế chiến 2 và đang nằm trong kế hoạch nâng cấp thành tàu sân bay toàn diện để triển khai cùng chiến đấu cơ F-35. Vì thế, sự phối hợp lần này mang biểu tượng như triển khai một nhóm tác chiến tàu sân bay đa quốc gia.
Thứ ba, cuộc tập trận đánh dấu sự tham gia của Ấn Độ. Từ nhiều năm qua, New Delhi đã gửi tàu chiến đến khu vực này nhưng đây là lần đầu tiên phối hợp cùng Mỹ, mở ra một bước ngoặt mới. TS Satoru Nagao (chuyên gia của Viện Nghiên cứu Hudson, Mỹ)
Dấu ấn quan trọng
Trước các hành động của Trung Quốc, nhiều quốc gia có lợi ích ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đã thể hiện sự phản ứng mạnh mẽ. Vừa qua, Mỹ tiết lộ tại Đối thoại Shangri-La thường niên sắp tới (diễn ra từ ngày 31.5 - 2.6 tại Singapore), nước này sẽ công bố kế hoạch chiến lược ứng phó tham vọng hàng hải của Trung Quốc. Tương tự, Pháp cũng đẩy mạnh hoạt động tự do hàng hải ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Song hành cùng diễn biến đó là sự tăng cường phối hợp giữa các quốc gia liên quan. Mà cuộc tập trận của Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Philippines vừa qua tại Philippines chính là dấu ấn quan trọng cho sự phối hợp đó. Bởi lâu nay, các nước trong 4 quốc gia này đã tập trận chung cùng nhau nhưng đây là lần đầu quy tụ cả bốn, để thúc đẩy ổn định an ninh hàng hải ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Dưới thời Tổng thống Rodrigo Duterte, Philippines đã theo đuổi quan hệ nồng ấm hơn với Trung Quốc. Nhưng trước việc Bắc Kinh không ngừng leo thang hoạt động quân sự ở Biển Đông, Manila phải thắt chặt hợp tác an ninh với Washington. Cuối năm nay, Mỹ - Philippines dự kiến đánh giá về hiệp ước phòng thủ chung và Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana cũng đã công khai kêu gọi Mỹ giữ vững cam kết hợp tác quân sự với Philippines. PGS-TS Richard Heydarian (chuyên gia phân tích quốc tế tại Philippines)
Phối hợp vì tự do hàng hải
Bắc Kinh lâu nay vẫn thích đối phó riêng lẻ với từng bên. Điều đó có thể dẫn đến sự mất cân bằng trong ngoại giao cũng như đàm phán, nên các quốc gia liên quan cần phối hợp cùng nhau để ứng phó. Giờ đây các nước trong khu vực có lợi ích liên quan việc đảm bảo tự do hàng hải cần phải cùng góp sức bằng biện pháp ngoại giao, hoạt động hải quân… để hướng đến mục tiêu chung.
Vì thế, cuộc tập trận chung trên mang ý nghĩa lớn khi kết nối 4 quốc gia gồm: Mỹ là một cường quốc luôn nhấn mạnh quyền tự do hàng hải; Philippines - quốc gia liên quan Biển Đông nhưng gần đây, dưới thời Tổng thống Rodrigo Duterte, đã “mềm mỏng” với Trung Quốc; Nhật Bản - một cường quốc tại châu Á nhưng nằm ngoài Biển Đông; Ấn Độ - một cường quốc khác nằm ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nhưng cũng nằm ngoài Biển Đông.
Để đảm bảo quyền tự do hàng hải, sự phối hợp cần được mở rộng hơn nữa. Nếu các quốc gia ở cả châu Âu như Anh, Pháp cũng tham gia thì sẽ càng tạo ra một tuyên bố mạnh mẽ hơn nữa trước Trung Quốc. TS James R.Holmes (chuyên gia quân sự, Trường Hải chiến Mỹ)
Ý nghĩa chính trị sâu sắc
Mặc dù cuộc tập trận không có phần phối hợp nào mang tính “nhạy cảm”, chủ yếu tăng cường khả năng tương tác giữa hải quân nhiều nước và phối hợp triển khai máy bay trực thăng, nhưng hàm chứa ý nghĩa chính trị sâu sắc. Đó là nhấn mạnh quyền tự do hàng hải ở khu vực Biển Đông, tô đậm sự hội tụ chiến lược của hải quân 4 nước liên quan đến nguyên tắc quốc tế, tự do hàng hải lẫn vùng trời trong khu vực.
Sự tham gia của Philippines cũng có ý nghĩa lớn khi chính quyền nước này gần đây chỉ trích mạnh mẽ Trung Quốc về vấn đề Biển Đông liên quan tình hình bãi cạn Scarborough, ngư dân Philippines bị quấy rối. Điều này cũng ít nhiều thể hiện quan điểm lâu dài của Philippines là tuy có những bất đồng với Mỹ, nhưng Manila vẫn là một đồng minh lâu dài, duy trì các thỏa thuận quân sự với Washington. TS Collin Koh Swee Lean (chuyên gia tại Trường Nghiên cứu quốc tế S.Rajaratnam - Singapore)