Điểm chiến lược quan trọng
Cuộc sống yên bình của Novorossiysk cũng như nhiều thành phố và làng mạc khác của Liên Xô đã dừng lại vào ngày 22 tháng 6 năm 1941. Vào những ngày đầu của cuộc chiến tranh, thành phố đã trở thành một điểm chiến lược quan trọng.
Vào tháng 11 năm 1941, Bộ tư lệnh của Hạm đội Biển Đen đã được chuyển đến đây, và các tàu chiến của Hạm đội đã đóng vai trò quan trọng trong chiến dịch giải phóng Novorossiysk và toàn bộ bờ Biển Đen khỏi quân xâm lược Đức.
Thông qua cảng biển Novorossiysk, các lực lượng trên mặt trận đã được cung cấp đạn dược, đạn pháo và các thiết bị cần thiết. Các nhà máy đã được đưa đi sơ tán từ cảng này, các bến cảng đã xử lý hàng triệu tấn hàng hóa.
Đợt tấn công đầu tiên
Quân Đức đã bắt đầu cuộc tấn công Novorossiysk vào ngày 19 tháng 8 năm 1942. Nhưng, phát xít Đức không thể chiếm thành phố theo chiến thuật "chớp nhoáng". Năm nghìn lính trẻ của lữ đoàn bộ binh 103 đã tổ chức phòng thủ trong hai tuần. Để bảo vệ thành phố, khu vực phòng thủ Novorossiysk đã được tạo ra. Cư dân thành phố đã tích cực thành lập những đội dân quân, đã tạo ra hơn 200 điểm phòng thủ và sở chỉ huy, đã đào hào và xây dựng các chướng ngại vật chống tăng.
Các tàu chiến của Hạm đội Biển Đen đã đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong các trận đánh bảo vệ Novorossiysk. Ví dụ, vào đầu tháng 9 năm 1942, khu trục hạm "Soobrazitelny" và khu trục hàm “Kharkov” dẫn đầu đội tàu chiến đã pháo kích mạnh mẽ các đơn vị quân Đức ở vùng ngoại ô thành phố.
Nhưng, dù có kháng cự dũng cảm của những người bảo vệ Novorossiysk, quân Đức vẫn có ưu thế áp đảo. Vào ngày 6 tháng 9, Đức quốc xã đã đột nhập vào Novorossiysk và trong vài ngày tới chiếm gần như toàn bộ thành phố.
“Đất nhỏ”
Cuộc tấn công đầu tiên của Hồng quân theo hướng thành phố ven biển đã bắt đầu vào ngày 10 tháng 1 năm 1943. Nhưng, do sự chuẩn bị kém chiến dịch này đã thất bại hoàn toàn.
Vào ngày 4 tháng 2, cụm cơ động của thiếu tá Caesar Kunikov đã đổ bộ ở phía nam Novorossiysk. Chiến dịch này đã trở thành một trang huyền thoại trong biên niên sử giải phóng Novorossiysk.
Khu đất nhỏ với diện tích khoảng 30 km2 mà những người lính Liên Xô chiếm giữ đã đi vào lịch sử cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại dưới cái tên "Đất nhỏ". Khu đất nhỏ này đã trở thành tiền tuyến mà không có hậu phương. Một bên – quân địch, bên khác - biển cả. Những người lính Xô Viết dũng cảm đã xây dựng được khu vực phòng thủ và đã bảo vệ khu vực này trong 225 ngày. Các trận đánh trên “đất nhỏ” khởi đầu cho sự kết thúc của Đức Quốc xã tại thành phố và cảng, nơi quân địch đã xây dựng hơn 500 công trình phòng thủ.
21 chiến sĩ bảo vệ Novorossiysk và “Đất nhỏ” đã được trao tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô vì thể hiện sự dũng cảm đặc biệt trong các trận đánh. Hàng trăm người anh hùng trong số các binh sĩ và sĩ quan đã được trao tặng các huân huy chương.
Chỉ vào tháng 9, sau đòn tấn công bằng lực lượng không quân, hải quân và các đơn vị mặt đất, Hồng quân đã đánh đuổi quân xâm lược phát xít ra khỏi Novorossiysk. Chiến thắng gần Novorossiysk đã dẫn đến việc đánh đuổi quân xâm lược ra khỏi toàn bộ bán đảo Taman.
Ngày 7 tháng 5 năm 1966, Novorossiysk được trao tặng Huân chương Chiến tranh Vệ quốc hạng nhất. Vào ngày 14 tháng 9 năm 1973, thành phố Novorossiysk đã được trao phong hiệu cao quý “Thành phố Anh Hùng” và được tặng Huân chương Lenin và Huy chương Sao vàng. Phong hiệu này được trao "vì sức chịu đựng và lòng can đảm thể hiện trong chiến dịch bảo vệ Novorossiysk trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại".