Trước đó, theo báo cáo của Chính phủ, 12 dự án thua lỗ, 17 ngân hàng thương mại và một công ty tài chính đang kẹt gần 21.000 tỷ đồng, cho phá sản, bơm tiền phục hồi hay hướng đi nào để xử lý những đại dự án tệ hại và tai tiếng khiến ngành Công thương đau đầu suốt những năm qua?
Cứu 12 dự án thua lỗ ngành Công thương thế nào?
Đây là không chỉ là “bảo tàng kinh nghiệm” về quản lý kinh tế Nhà nước mà còn gây thiệt hại rất lớn cho ngân sách quốc gia, ảnh hưởng xấu đến uy tín của nhiều ban ngành, lãnh đạo, bị dư luận và báo chí phản ánh nhiều trong những năm qua.
Trước đó, hầu hết trong các cuộc họp của Chính phủ, quan điểm không rót thêm tiền cứu các dự án thua lỗ vốn không thể phục hồi, không còn cứu vãn được nữa được Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình nhắc đi nhắc lại, gần nhất là trong cuộc họp xử lý các dự án kém hiệu quả ngành Công thương hôm 3/4/2020.
“Dự án nào không thể phục hồi thì cho giải thể, phá sản, chứ không nói chung chung là đang tốt hơn song thực tế vẫn đang lỗ nặng. Càng xử lý, càng mất vốn”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.
Trong cuộc họp hôm nay của Ban Chỉ đạo, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp đã báo cáo Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình và Ban Chỉ đạo về 2 nội dung: Phân nhóm đối với 12 dự án chậm tiến độ, kém hiệu quả ngành công thương và Phương án xử lý đối với 2 dự án thuộc Tổng công ty Thép Việt Nam (Thép Việt Trung và Dự án mở rộng giai đoạn 2 - Công ty Gang thép Thái Nguyên - TISCO-2).
Sau khi nghe đại diện các bộ, ngành, tập đoàn và tổng công ty phát biểu, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình, Trưởng Ban Chỉ đạo đã giao nhiệm vụ cho Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương, các tập đoàn, tổng công ty đánh giá, phân loại từng dự án theo 3 nhóm.
Cụ thể, nhóm thứ nhất gồm các dự án phục hồi có lãi, nhóm thứ hai là các dự án có thể tái cơ cấu để phục hồi chuyển lên nhóm 1 và nhóm 3 gồm các dự án không thể tái cơ cấu, phục hồi, kiên quyết cho phá sản, giải thể, hoặc phương án khác để giảm bớt thiệt hại cho Nhà nước.
Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, tập đoàn, tổng công ty thực hiện nghiêm túc, khẩn trương các chỉ đạo tại Thông báo số 48 của Văn phòng Chính phủ ngày 7/4/2020, nhất là các nhiệm vụ được giao đã quá thời hạn, xử lý vướng mắc tranh chấp hợp đồng EPC, phương án xử lý đối với 3 dự án của Tập đoàn Hóa chất.
Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp tiếp thu đầy đủ ý kiến các cơ quan để hoàn thiện kết quả phân loại 12 dự án. Trên cơ sở đó gửi kết quả phân loại cho Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam để thực hiện chỉ đạo tại Thông báo số 48/TB-VPCP, xem xét có biện pháp hỗ trợ về tài chính, tín dụng để tái cơ cấu các dự án có tính khả thi theo thẩm quyền, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trường hợp phát sinh vấn đề vượt thẩm quyền.
Ủy ban này sẽ tiếp tục chỉ đạo các tập đoàn, tổng công ty khẩn trương thực hiện các nhiệm vụ đối với từng dự án theo đúng chỉ đạo tại Thông báo số 48/TB-VPCP, hoàn thiện Tờ trình báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét nguyên tắc xử lý 12 dự án yếu kém trong trường hợp có thay đổi so với Quyết định số 1468/QĐ-TTg ngày 29/9/2017 của Thủ tướng Chính phủ về “phê duyệt Đề án xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả thuộc ngành công thương”.
Trường hợp điều chỉnh thì cần phù hợp với quy định của pháp luật, được cấp có thẩm quyền phê duyệt và đúng theo chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Văn bản số 43-TB/VPTW ngày 19/6/2017 với việc xử lý theo nguyên tắc và cơ chế thị trường, tôn trọng nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các doanh nghiệp, Nhà nước không cấp thêm vốn vào các dự án, doanh nghiệp, giảm tối đa thiệt hại. Trong quá trình đó, cần lưu ý đến khâu đánh giá thẩm định tài sản.
Toàn cảnh 12 dự án thua lỗ ngành công thương
Hôm 20/5, Chính phủ đã có báo cáo gửi đại biểu Quốc hội khóa XIV về tình hình và kết quả xử lý những tồn tại, yếu kém của các dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả của ngành Công thương.
Theo đó, đến nay mới chỉ có 2/12 dự án, doanh nghiệp “báo lãi”, trong đó có một doanh nghiệp vẫn còn lỗ lũy kế và một dự án đang được xem xét đưa ra khỏi “danh sách đen” gồm Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 1 – Hải Phòng và Nhà máy thép Việt – Trung.
Báo cáo của Chính phủ cũng khẳng định: 3 dự án, doanh nghiệp giảm được lỗ nhưng chưa bền vững. Theo đó, so với năm 2017, năm 2018, Nhà máy Phân đạm Hà Bắc giảm lỗ 342 tỷ đồng, Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2 - Lào Cai giảm lỗ 208,8 tỷ đồng, Nhà máy Đạm Ninh Bình giảm lỗ 417,2 tỷ đồng.
So với cùng kỳ năm 2018, năm 2019, Nhà máy Đạm Ninh Bình giảm lỗ 134 tỷ đồng, Công ty DQS giảm lỗ 64,04 tỷ đồng, Nhà máy đạm Hà Bắc tăng lỗ 239 tỷ đồng, Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2 - Lào Cai tăng lỗ 178,2 tỷ đồng.
Có một dự án doanh nghiệp ngừng hoạt động và nay đã vận hành trở lại là Dự án Nhà máy sản xuất Xơ sợi Đình Vũ – di sản của ông Đinh La Thăng. Theo đó, dự án xơ sợi Đình Vũ — Hải Phòng là minh chứng rõ nhất cho những sai lầm trong điều hành, chỉ đạo, phê duyệt dự án đầu tư của ông Đinh La Thăng thời còn làm lãnh đạo Tập đoàn Dầu khí.
Dự án này có vốn đầu tư gần 7.000 tỷ đồng do Tập đoàn Dầu khí Việt Nam nắm giữ trên 75% vốn cổ phần, dự định dùng nguyên liệu từ Nhà máy Lọc dầu Dung Quất để chế biến thành xơ sợi, mục đích giúp Việt Nam tự chủ một phần nguyên liệu dệt may. Tuy nhiên, chỉ sau hơn một năm hoạt động, nhà máy này phải liên tục “đắp chiếu”, lỗ hơn 1.700 tỷ đồng và đứng trước nguy cơ phá sản. Việc thua lỗ tại dự án này có phần trách nhiệm của Vũ Đình Duy, kẻ đã trốn nước ngoài vào cuối năm 2016, đến nay Công an Việt Nam vẫn chưa bắt được.
Đáng chú ý, còn 7 dự án, doanh nghiệp còn thua lỗ hoặc dở dang, dừng hoạt động. Đồng thời, có 5/12 dự án, doanh nghiệp có tranh chấp, vướng mắc EPC với nhiều nội dung được doanh nghiệp đàm phán nhiều lần với đối tác nhưng vẫn không thành công.
Báo cáo của Chính phủ cũng nêu rõ, trong tổng số 12 dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả ngành Công Thương, 5 dự án, doanh nghiệp có tranh chấp, vướng mắc hợp đồng EPC. Cụ thể là các dự án như: Dự án xây dựng Nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2 - Lào Cai, Dự án cải tạo - mở rộng Nhà máy Phân đạm Hà Bắc, Dự án nhà máy đạm Ninh Bình, Dự án Xây dựng Nhà máy công nghiệp tàu thủy Dung Quất, Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của Công ty CP. Gang thép Thái Nguyên.
“Tất cả các dự án này đều do nhà thầu Trung Quốc đảm nhiệm toàn bộ hoặc một phần. Tranh chấp, vướng mắc chủ yếu tập trung vào các vấn đề: chủ đầu tư và nhà thầu chưa thống nhất trong việc xác định giá trị quyết toán do thay đổi về thông số kỹ thuật, xuất xứ, số lượng thiết bị so với Hợp đồng đã ký và khối lượng phát sinh ngoài nội dung hợp đồng đã ký”, báo cáo Chính phủ nêu rõ.
Bên cạnh đó, Chính phủ cũng lý giải, chủ đầu tư và nhà thầu chưa thống nhất trong việc xác định thuế phải nộp và tiền phạt chậm nộp thuế của hợp đồng, tranh chấp quyết toán chi phí chạy thử, giá trị quyết toán thực tế không phù hợp với hợp đồng EPC đã ký, yêu cầu bồi thường chi phí dịch vụ kỹ thuật kéo dài, chi phí bảo dưỡng khắc phục hư hỏng thiết bị, chi phí chờ đợi hướng dẫn lắp đặt thiết bị, chi phí thay đổi thiết kế, sửa chữa công trình đã thi công. Việc đàm phán giải quyết tranh chấp đến nay vẫn không thành công
“Dư nợ của các dự án, doanh nghiệp tại các tổ chức tín dụng lớn, đa số không trả được nợ đúng hạn. Hiện có 17 ngân hàng thương mại và 1 công ty tài chính cấp tín dụng cho 12 dự án với tổng số dư nợ đến thời điểm 31/12/2019 là 20.938 tỷ đồng. Trong đó, dư nợ trung dài hạn là 17.169 tỷ đồng, dư nợ ngắn hạn là 3.769 tỷ đồng”, báo cáo của Chính phủ cho hay.
Ngoài 12 dự án, doanh nghiệp này ra, các ngân hàng còn cấp tín dụng đối với các chủ đầu tư có liên quan 22.964 tỷ đồng. Ngân hàng Phát triển Việt Nam còn cấp tín dụng cho 6 Dự án: Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2- Tisco, Dự án Nhà máy Đạm Ninh Bình, Dự án đạm Hà Bắc, Dự án DAP số 1 Hải Phòng, Dự án DAP số 2 Lào Cai, Nhà máy đóng dầu Dung Quất với tổng dư nợ đến 31/12/2019 là 9.796 tỷ đồng.
Trên thực tế, tính đến nay, tất cả 12 dự án, doanh nghiệp này đều được thanh tra ở cấp độ Thanh tra Chính phủ, Thanh tra chuyên ngành và Thanh tra địa phương với tổng 24 cuộc thanh tra, trong đó 22 cuộc đã có kết luận thanh tra.
Đặc biệt, trong số này có 4 dự án, doanh nghiệp đã chuyển hồ sơ sang Bộ Công an để điều tra gồm Dự án Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Quảng Ngãi, Dự án Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Ethanol Phú Thọ, Dự án mở rộng giai đoạn 2 Nhà máy gang thép Thái Nguyên, Dự án Nhà máy sản xuất xơ sợi polyester Đình Vũ.
“Đây đều là những dự án yếu kém, lỗ triền miên, thậm chí là chưa hoàn thiện”, báo cáo của Chính phủ thừa nhận.
Đơn cử như Dự án Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Quảng Ngãi đã dừng sản xuất do không có thị trường tiêu thụ sản phẩm, hiệu quả sản xuất kinh doanh thấp và thiếu vốn lưu động phục vụ sản xuất. Đến hết năm 2019, tổng nợ phải trả là 1.316,34 tỷ đồng, lỗ lũy kế 1.019,63 tỷ đồng.
Dự án Nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Ethanol Phú Thọ đầu tư xây dựng dở dang, đạt khoảng 78% khối lượng công việc, các bên không thống nhất với nhau về chi phí phát sinh nên đã dừng thi công từ tháng 11/2011 đến nay chưa tìm được nhà đầu tư phù hợp góp phần vốn còn thiếu để tiếp tục triển khai, hoàn thành. Hết năm 2019, tổng nợ phải trả là 1.210,93 tỷ đồng, lỗ lũy kế -17,77 tỷ đồng.
Dự án mở rộng giai đoạn 2 Nhà máy gang thép Thái Nguyên khởi công từ tháng 9.2007 đến nay chưa xong.
Dự án Nhà máy sản xuất xơ sợi polyester Đình Vũ, đến hết năm 2019, vốn chủ sở hữu là -3.103,32 tỷ đồng, tổng tài sản là 4.798,35 tỷ đồng, tổng nợ phải trả là 7.901,67 tỷ đồng, lỗ lũy kế - 5.356,04 tỷ đồng. Đến nay đã hoàn thành việc xử lý tranh chấp pháp lý với nhà thầu thực hiện dự án, hoàn thành cơ bản công tác quyết toán vốn đầu tư.
Báo cáo của Chính phủ cũng đề cập việc xử lý các dự án, doanh nghiệp thua lỗ theo nguyên tắc thị trường, quy định của pháp luật, bảo đảm tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp.
“Với các dự án, doanh nghiệp không có khả năng khắc phục sẽ kiên quyết thực hiện phá sản, giải thể để thu hồi tối đa vốn, tài sản của nhà nước, hạn chế thấp nhất mất vốn nhà nước; bảo đảm quyền lợi cho người lao động, an ninh trật tự xã hội và ổn định môi trường kinh doanh”, báo cáo Chính phủ nêu rõ.
Đồng thời, cơ quan quản lý Nhà nước chức năng hướng dẫn về mặt pháp lý đối với các đề xuất, giải pháp đề ra nhằm giải quyết các vướng mắc đối với 12 dự án, đảm bảo không trái các quy định của pháp luật, phù hợp với thẩm quyền của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các cơ quan, doanh nghiệp.
“Bên cạnh đó, xác định rõ những nội dung vượt thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ (nếu có) và đề xuất biện pháp xử lý”, báo cáo khẳng định.