Các protein lưu thông trong máu cho biết những quá trình nào đang tiếp tục bình thường và những quá trình nào đang giảm dần. Tuy nhiên, con người vẫn có thể kiềm chế lão hóa.
Khi nào thì con người bắt đầu già?
Trong vài năm, các nhà nghiên cứu từ Đại học Stanford (Mỹ) đã nghiên cứu mẫu huyết tương của hơn bốn nghìn người từ 18 đến 95 tuổi. Họ tập trung nghiên cứu về proteome - toàn bộ tập hợp protein trong cơ thể: xét theo nồng độ của protein, các nhà khoa học có thể đánh giá tình trạng sức khỏe và diễn biến của một số quá trình nhất định trong cơ thể.
Họ đã thấy rằng, nồng độ của 1379 protein thay đổi đáng kể theo độ tuổi. Điều này không diễn ra dần dần mà có thể xảy ra một cách đột ngột theo ba giai đoạn – ở độ tuổi 35, độ tuổi 61 và độ tuổi 79. Có lẽ, vào thời điểm này, cơ thể được xây dựng lại.
"Protein là "ngựa kéo" các tế bào trong cơ thể. Khi chỉ số protein máu bị thay đổi, con người cũng thay đổi. Bằng cách nghiên cứu hàng nghìn loại protein trong huyết tương, chúng tôi biết được những gì đang xảy ra trong cơ thể. Tỷ trọng cao của những protein cụ thể chỉ ra tình trạng sức khỏe, ví dụ, lipoprotein chịu trách nhiệm về tim", - các tác giả của công trình cho biết trong cuộc phỏng vấn với dịch vụ báo chí của Trường Y Stanford.
Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh, 373 loại protein cơ bản là đủ để xác định tuổi sinh học. Tuy nhiên, các nhà khoa học chưa biết tại sao nồng độ của các chất này lại giảm hoặc tăng ở một giai đoạn nhất định. Các tác giả không nói rõ liệu có khả năng trì hoãn những bước nhảy vọt như vậy hay không. Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác đã tiết lộ mối tương quan giữa lối sống và tốc độ lão hóa.
Cung cấp đủ chất béo - não bộ trẻ
Vào năm 2017, các nhà khoa học của Mỹ và Tây Ban Nha đã phát hiện ra rằng, chế độ ăn kiêng keto (hay còn gọi là ketogenic) - giàu chất béo, protein và tránh carbohydrate - cải thiện chức năng não bộ và tăng đáng kể cơ hội sống lâu và khỏe mạnh. Tuy nhiên, các thí nghiệm chỉ được thực hiện trên chuột. Nhưng, kết quả rất ấn tượng - những con gặm nhấm cao tuổi được nuôi theo chế độ ăn keto đều có trí nhớ tuyệt vời, thông minh hơn và thoát ra khỏi mê cung nhanh hơn những con chuột trẻ được nuôi theo chế độ ăn thông thường.
Vấn đề là ở chỗ: với chế độ ăn keto, nguồn cung cấp năng lượng chính cho não bộ và các cơ quan khác không phải là glucose, mà là axit béo và xeton. Kết quả là, các cơ bắp và tế bào của bộ não bắt đầu làm việc theo chế độ đặc biệt "bảo tồn năng lượng", nhờ đó các cơ bắp trở nên đàn hồi hơn, và các tế bào trong bộ não lão hóa chậm hơn.
Ba năm sau, các nhà sinh vật học của Đại học Stony Brook (Mỹ) đã sử dụng phương pháp chẩn đoán hình ảnh (là chẩn đoán bệnh lý thông qua hình ảnh) và nhận được kết quả tương tự đối với con người. Tham gia nghiên cứu đã có khoảng một nghìn tình nguyện viên từ 18 đến 88 tuổi. Hóa ra, glucose - nguồn năng lượng chính trong chế độ ăn uống truyền thống - theo thời gian làm giảm sự ổn định của các kết nối giữa những khu vực khác nhau của bộ não. Còn các xeton, ngược lại, củng cố các kết nối này.
Theo các tác giả của công trình nghiên cứu, dữ liệu này chỉ ra rằng, chế độ ăn ít chất carbohydrate có thể “đảo ngược lão hóa” trong bộ não.
Ăn ít hơn, trông trẻ hơn
Theo các nhà khoa học từ Viện Khoa học và Công nghệ Skolkovo (Skoltech) và Trường Y Harvard (Mỹ), bất kỳ chế độ ăn kiêng ít calo trong thời gian dài cũng có thể làm chậm quá trình lão hóa.
Họ đã đưa ra kết luận này sau khi quan sát những con chuột trong phòng thí nghiệm. Ở những con chuột ăn một lượng nhỏ thực phẩm hàng ngày trong thời gian dài quá trình lão hóa đã chậm lại. Ở đây nói về động lực của quá trình methyl hóa DNA - những thay đổi không ảnh hưởng đến trình tự của mã di truyền, nhưng có thể ảnh hưởng đến hoạt động của gen. Các quá trình này xuất hiện ở độ tuổi cao và khiến cơ thể già đi.
Trong các thí nghiệm này, ở những con chuột ăn một lượng nhỏ thức ăn, các nhóm methyl trong DNA tích tụ chậm hơn. Nhưng, ở những con chuột ăn ít trong vài ngày và sau đó quay trở lại chế độ ăn bình thường, những thay đổi liên quan đến tuổi tác lại tăng nhanh.
Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu tại Viện sinh học lão hóa Max Planck (Đức) phát hiện ra rằng, tác dụng "trẻ hóa" không phải do việc giảm lượng calo mà là do giảm lượng protein tiêu thụ và một số axit amin nhất định.
Nên tự kiểm soát bản thân và phòng tránh căng thẳng
Các nhà khoa học từ Hoa Kỳ, Hà Lan và New Zealand cho rằng, những người có khả năng tự kiểm soát bản thân đều già đi chậm hơn và sống lâu hơn. Trong vài năm, các nhà nghiên cứu đã theo dõi một nhóm tình nguyện viên sinh năm 1972 và 1973 ở New Zealand. Các nhà nghiên cứu đã theo dõi các đặc điểm sức khỏe, chức năng não bộ và tâm lý. Những người tham gia thí nghiệm được phỏng vấn một lần trong 2-3 năm để khám sức khỏe tổng quát. Ngoài ra, các chuyên gia đã phỏng vấn cha mẹ, giáo viên và bạn bè của họ.
Phân tích dữ liệu cho thấy những người có ý chí mạnh mẽ, thận trọng và không bốc đồng đối phó với những khó khăn về tài chính và xã hội đều ít ốm đau hơn và trông trẻ hơn so với các bạn cùng lứa tuổi.
Hơn nữa, cơ thể và bộ não của những người tình nguyện có khả năng tự kiểm soát cao là trẻ hơn về mặt sinh học. Đồng thời, khả năng kiểm soát tình cảm và cảm xúc không phải là một đặc điểm bẩm sinh, các tác giả lưu ý. Khả năng tự kiểm soát bản thân có thể được phát triển thông qua liệu pháp hành vi nhận thức (cognitive behavioral therapy-CBT) hoặc các chương trình điều chỉnh cảm xúc. Mỗi người có thể học cách lập kế hoạch tốt hơn cho tương lai và ít gặp căng thẳng hơn, đồng nghĩa với việc lão hóa chậm hơn.
Vẫn mãi tuổi 17
Theo các nhà nghiên cứu Anh, những người cảm thấy trẻ hơn tuổi sinh học của họ trông trẻ lâu hơn. Các nhà khoa học đã phân tích kết quả của 19 nghiên cứu theo chiều dọc - chẳng hạn, khi các tình nguyện viên được quan sát trong vài thập kỷ. Hóa ra là những người "trẻ trung tâm hồn" có ít nguy cơ bị trầm cảm, sa sút trí tuệ và các vấn đề sức khỏe liên quan đến tuổi tác.
Ngoài ra, những người "trẻ trung tâm hồn" có xu hướng làm chậm quá trình lão hóa của bộ não. Các nhà nghiên cứu từ Đại học Seoul (Hàn Quốc) đã rút ra kết luận này sau khi nghiên cứu dữ liệu chụp cộng hưởng từ não (MRI) của 68 người khỏe mạnh từ 59 đến 84 tuổi và so sánh kết quả với một bảng câu hỏi. Các tình nguyện viên đã trả lời câu hỏi: họ cảm thấy già hơn hay trẻ hơn so với tuổi thật của mình và đánh giá tình trạng sức khỏe của mình. Tất cả những người tham gia đều làm bài kiểm tra nhận thức.
Hóa ra là những người có tuổi tâm hồn trẻ hơn so với tuổi thật đều đối phó với các nhiệm vụ trí nhớ tốt hơn, ít phàn nàn về bệnh trầm cảm hơn và nói chung cảm thấy mình khỏe mạnh hơn. Chụp cộng hưởng từ não cho thấy, trong bộ não của những người này có nhiều chất xám hơn trong các khu vực quan trọng nhất. Nói cách khác, những người không cảm thấy “mình đã già đi” có một bộ não "trẻ". Nhưng, ở những người tình nguyện coi mình là người cao tuổi, các chức năng nhận thức đã suy giảm, điều này được phản ánh trong cấu trúc của não.