Chính phủ vừa có báo cáo Quốc hội về tình hình triển khai thực hiện các dự án đường sắt đô thị trên địa bàn TP. Hà Nội và TP.HCM. Trong đó, như thường lệ, dự án Cát Linh – Hà Đông vay vốn ODA từ Trung Quốc, tiếp tục được dư luận Việt Nam quan tâm.
Dự án Cát Linh – Hà Đông cũng cho thấy thực tế rằng Tổng thầu Trung Quốc đã bộc lộc nhiều hạn chế trong quản lý, điều hành, thường xuyên chậm trễ hoàn thành các hạng mục theo mốc tiến độ cam kết với chủ đầu tư.
Bộ Tài chính ứng quỹ trả nợ vay cho đường sắt Cát Linh - Hà Đông
Do dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông chậm bàn giao cho TP. Hà Nội, Bộ Tài chính đã ứng quỹ tích luỹ để trả nợ trước khi đến kỳ trả gốc khoản vay.
Đây là nội dung trong báo cáo Chính phủ gửi Quốc hội về các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP HCM.
Chín phủ nhấn mạnh, cho đến nay, dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông vẫn trong quá trình nghiệm thu. Vì Bộ Giao thông Vận tải chưa xác định rõ nên Chính phủ cũng chưa "chốt" cụ thể thời gian vận hành chính thức của tuyến đường sắt đô thị này trong báo cáo gửi Quốc hội.
Theo báo cáo, để dự án đi vào vận hành, tổng thầu EPC phải đưa các chuyên gia kỹ thuật của nhà sản xuất, nhà cung cấp sang để tiến hành bảo hành, bảo trì thiết bị và mua sắm vật tư dự phòng.
Tuy nhiên, thời gian huy động nhân sự của tổng thầu kéo dài do dịch bệnh phức tạp. Ngoài ra, các chuyên gia sang Việt Nam còn phải cách ly y tế, nên phải mất ít nhất 30 ngày để các chuyên gia có mặt và bắt đầu vận hành dự án.
Vì dự án chậm bàn giao cho UBND TP. Hà Nội nên thành phố chưa tiếp nhận, trả nợ gốc khoản vay lại theo cơ chế tài chính đã được phê duyệt.
Do đó, khi đến kỳ trả nợ gốc khoản vay lại của các hiệp định vay, Bộ Tài chính đã buộc phải ứng từ quỹ tích lũy để trả nợ theo cam kết của Chính phủ tại các hiệp định vay mà Việt Nam và Trung Quốc trước đó đã phê duyệt.
Đồng thời, như Sputnik đã thông tin, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải sớm hoàn thành thủ tục để bàn giao dự án cho thành phố Hà Nội, đồng thời, làm cơ sở chuyển giao khoản nợ để UBND TP. Hà Nội thực hiện trả nợ theo cơ chế tài chính của dự án Cát Linh – Hà Đông.
Các vấn đề của dự án Cát Linh – Hà Đông “gây dư luận không tốt”
Theo báo cáo của Chính phủ, dự án Cát Linh – Hà Đông đã ký 3 hiệp định với tổng vốn vay gần 670 triệu USD, gồm hiệp định số 1 (ngày 22/10/2008) vay 1,2 tỷ NDT, tương đương 169 triệu USD. Hiệp định vay số 2 năm 2009, là 250 triệu USD và hiệp định vay số 3 vào năm 2017 với số tiền 250,62 triệu USD.
Đến tháng 10, dự án đã giải ngân 84,2%, với 731,25 triệu USD. Trong số này vốn nước ngoài giải ngân được hơn 618 triệu USD (92,3%) và trong nước 149,14 triệu USD (75,2%). Số tiền còn lại chưa giải ngân cho tổng thầu hơn 89,9 triệu USD, đã gồm 31,69 triệu USD chi phí 5% giữ lại.
Báo cáo của Chính phủ cũng nêu rõ, Bộ GTVT đang hoàn thành thủ tục bàn giao dự án cho TP Hà Nội, làm cơ sở chuyển giao khoản nợ để thành phố trả theo cơ chế tài chính của dự án.
Trước đó, Bộ GTVT cũng đã báo cáo Chính phủ, đề xuất báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho phép bổ sung danh mục “trả nợ gốc các hiệp định vay của dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông” trong kế hoạch đầu tư công giai đoạn 2021 - 2025 của ngành giao thông, để trả nợ gốc khoản vay lại của dự án này.
Chính phủ cho biết, dự án Cát Linh – Hà Đông đã hoàn thành bộ hận xây dựng, lắp đặt thiết bị cũng như vận hành thử hệ thống theo tiêu chuẩn dự án vào tháng 12/2020.
Bộ GTVT cũng đã hoàn thành công tác nghiệm thu tổng thể công trình vào ngày 24/3/2021. Dự án được cấp giấy chứng nhận an toàn hệ thống, đủ điều kiện bàn giao, đưa vào vận hành khai thác.
Sau khi có ý kiến chấp thuận của Hội đồng kiểm tra Nhà nước, Bộ GTVT sẽ bàn giao dự án này lại cho thành phố Hà Nội tiếp nhận, vận hành khai thác theo quy định.
“Việc chậm tiến độ hoàn thành để bàn giao, sử dụng, khiến nhiều mục tiêu chưa được giải quyết, gây dư luận không tốt”, báo cáo của Chính phủ thừa nhận.
Cũng theo báo cáo này, một phần các văn bản pháp lý, hồ sơ thiết kế kỹ thuật, chỉ dẫn kỹ thuật... đã được Bộ GTVT bàn giao cho UBND TP Hà Nội.
Tuy nhiên, Bộ GTVT nhấn mạnh, do khối lượng bàn giao lớn, bao gồm nhiều hạng mục nên công tác kiểm đếm đã được các bên bắt đầu triển khai từ cuối năm 2020. Tuy nhiên, việc bàn giao toàn bộ dự án để TP.Hà Nội tiếp nhận, vận hành chỉ được tiến hành sau khi có ý kiến chấp thuận của Hội đồng kiểm tra Nhà nước.
Dự kiến trong tháng 10 này, Hội đồng sẽ họp kiểm tra công tác nghiệm thu của chủ đầu tư.
“Do dự án có quy mô lớn, tính chất phức tạp (bao gồm nhiều chuyên ngành), lần đầu tiên được thực hiện ở Việt Nam nên quá trình hoàn thiện thủ tục nghiệm thu bàn giao kéo dài”, báo cáo Chính phủ nêu.
Chính phủ cũng khẳng định, nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, thời gian qua, Thủ tướng, lãnh đạo Chính phủ, đại diện các Bộ, ngành trung ương của Việt Nam đã trao đổi với phía Chính phủ Trung Quốc, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể cũng như người đứng đầu UBND TP.Hà Nội cũng lần lượt làm việc với cả đại diện Tổng thầu EPC, Đại sứ Trung Quốc tại Việt Nam Hùng Ba, tham tán thương mại Đại sứ quán Trung Quốc nhằm đẩy nhanh tiến độ dự án Cát Linh – Hà Đông.
Vì sao dự án Cát Linh – Hà Đông đội vốn nhiều đến thế?
Như đã biết, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông, thuộc hệ thống mạng lưới Đường sắt đô thị Hà Nội được phê duyệt đầu tư từ tháng 10/2008, đến nay đã qua 13 năm đầu tư, xây dựng, qua nhiều đời Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải.
Dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông dài 13 km gồm 12 ga và một khu Depot. Tổng mức đầu tư ban đầu 8.770 tỷ đồng (gần 553 triệu USD), sau đó điều chỉnh lên 18.002 tỷ đồng (hơn 868 triệu USD). Trong số này, vốn vay ODA Trung Quốc là 13.867 tỷ đồng, vốn đối ứng 4.134 tỷ.
Tháng 9/2018, dự án đã cơ bản hoàn thành xây dựng và bắt đầu chạy thử liên động toàn hệ thống. Tuy nhiên, đến nay, dự án này liên tục chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư so với dự kiến ban đầu.
Một số nguyên nhân cả khách quan và chủ quan, theo báo cáo của Chính phủ như khâu giải phóng mặt bằng chậm ảnh hưởng đến khảo sát, thiết kế, thi công, tiến độ và chi phí dự án.
Quy định của Việt Nam về hình thức hợp đồng EPC chưa rõ ràng, có nhiều khác biệt với thông lệ quốc tế nên hợp đồng EPC ký kết ban đầu chưa hoàn chỉnh, thiếu chặt chẽ, chưa đúng với bản chất hợp đồng EPC.
Ngoài ra, dự án được sử dụng nguồn vốn ODA của nhà tài trợ nước ngoài (Trung Quốc), có tính chất đặc thù, kỹ thuật cao, công nghệ hoàn toàn mới và lần đầu áp dụng ở Việt Nam nên chưa lường hết các yêu cầu về kỹ thuật công nghệ.
Cùng với đó, dự án qua hai đợt nền kinh tế Việt Nam bị lạm phát cao đã ảnh hưởng lớn đến giá nhân công, vật tư, vật liệu xây dựng trong tổng mức đầu tư điều chỉnh, ảnh hưởng của dịch Covid-19 từ cuối năm 2019 đến nay là rất lớn.
Thông qua quá trình hợp tác lần này, phía Việt Nam cũng nhận ra rằng Tổng thầu Trung Quốc cũng bộc lộc nhiều hạn chế trong quản lý, điều hành, thường xuyên chậm trễ hoàn thành các hạng mục theo mốc tiến độ cam kết với chủ đầu tư.
Các vướng mắc của dự án này, theo Chính phủ, đang được Bộ Giao thông Vận tải tập trung giải quyết dứt điểm.
Dự án Cát Linh – Hà Đông có tổng mức đầu tư của dự án đã tăng thêm hơn 9.231 tỷ đồng, tương đương 315,8 triệu USD so với ban đầu. Vốn đầu tư “đội” thêm là do thay đổi phương án và bổ sung một số hạng mục xây dựng, thi công, cũng như biến động giá nguyên vật liệu do thời gian thi công kéo dài nhiều năm.
Ngoài vướng mắc về thi công, dự án tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông cũng đang gặp khó khăn trong thanh toán và thực hiện các kết luận của Kiểm toán Nhà nước. Việc này cũng ảnh hưởng phần nào tới tiến độ nghiệm thu, bàn giao đưa dự án vào vận hành.
Chính phủ cũng kiến nghị Ủy ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội Thành phố Hà Nội quan tâm bố trí nguồn lực để UBND TP. Hà Nội sớm hoàn thành đầu tư xây dựng các tuyến đường sắt đô thị khác trên địa bàn nhằm phát huy tối đa hiệu quả, năng lực vận tải của của dự án Cát Linh - Hà Đông và hệ thống đường sắt đô thị nói chung.