Hầu hết tác phẩm của Fedor Dostoevsky được dịch và xuất bản ở miền Nam trước 1975

Ngoài các tác phẩm của các nhà văn, nhà thơ cổ điển như Lev Tolstoi, Fedor Dostoevsky, A.S. Pushkin, M.Iu. Lermontov… còn có các nhà văn, nhà thơ hiện đại như M. Sholokhov, Boris Pasternak, Aleksandr Solzhenhisyn… Đặc biệt, đại văn hào Fedor Dostoevsky rất nổi tiếng ở miền Nam Việt Nam.

Khác với miền Bắc, trước 1975, các tác phẩm của nhà văn, nhà triết học thiên tài Fedor Dostoevsky được dịch rất nhiều, thậm chí có nhiều bản dịch cho mỗi tác phẩm.

Nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Fedor Dostoevsky (1821-1881), cây cổ thụ của nền văn học Nga và thế giới, Sputnik xin giới thiệu bài phỏng vấn nhanh PGS-TS sử Hoàng Giang về đề tài Dostoevsky ở miền Nam Việt Nam giai đoạn trước ngày Việt Nam thống nhất.

PGS-TS sử Hoàng Giang: Có thể nói, trước 1975, rất nhiều, thậm chí có thể nói là hầu hết các tác phẩm của Fedor Dostoevsky được dịch và phát hành ở miền Nam. Đó là “Anh em nhà Karamazov” (Братья Карамазовы), “Tội ác và hình phạt” (Преступление и наказание), “Bút ký viết dưới hầm” (Записки из подполья), “Lũ người quỷ ám” (Бесы), “Đầu xanh tuổi trẻ” (phiên bản dịch khác “Chàng thiếu niên”) (Подросток), ”Người chồng muôn thuở” (Вечный муж)… Điều đáng chú ý là người ta dịch nhiều, có nghĩa là có một vài bản dịch cho một tác phẩm, ví dụ như “Anh em nhà Karamazov”, “Tội ác và hình phạt” mỗi tác phẩm có trên 2 bản dịch khác nhau.

PGS-TS sử Hoàng Giang: Đúng vậy, ngoài 2 tiểu thuyết “Anh em nhà Karamazov”, “Tội ác và hình phạt” thì “Bút ký viết dưới hầm” cũng được tái bản nhiều lần.

PGS-TS sử Hoàng Giang: Điều đáng ngạc nhiên là ở miền Bắc, trong giai đoạn đó không một tác phẩm nào đã nhắc tới ở trên được dịch cả. Ở miền Bắc, Lev Tolstoi được chuộng hơn, hầu hết các tác phẩm của đại văn hào này được dịch ở miền Bắc. Có điều, Lev Tolstoi cũng là nhà văn Nga rất nổi tiếng ở miền Nam, sách của ông được dịch nhiều nhất ở miền Nam, tiếp theo là các tác phẩm của Fedor Dostoevsky.

PGS-TS sử Hoàng Giang: Xu hướng dịch văn học ở miền Bắc là tập trung vào các tác phẩm kinh điển thể hiện rõ tinh thần cách mạng. Những tác phẩm đó đã trở thành những cuốn sách “gối đầu giường” của thế hệ đấu tranh vì giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Sáng tác của Dostoevsky đề cập tới những vấn đề xã hội, tâm lý. Tất nhiên, không có chủ trương nào, nhưng người ta đã không chạm tới các tác phẩm của ông. Hơn nữa, tôi nghĩ, vào thời điểm đó, ở miền Bắc chưa nhận thức rõ được tư tưởng và chưa hiểu được tầm vóc của Dostoevsky. Và, dịch Dostoevsky thì vô cùng khó nữa.

PGS-TS sử Hoàng Giang: Số ấn bản dịch tác phẩm của nhà văn Dostoevsky cũng ngang với số lượng trung bình của các tác phẩm Việt Nam hay các tác phẩm văn học nước ngoài khác, từ 2000 đến 3000 cuốn một lần phát hành. Ví dụ, nhà xuất bản Nguồn Sáng cho ra 2000 bản “Tội ác và hình phạt”, nhà xuất bản Khai Trí thì xuất bản 3000 bản “Tội ác và hình phạt” mỗi lần phát hành. Một số nhà xuất bản nhỏ thì cho ra số lượng ít hơn, điều này phụ thuộc vào quy mô và sức tiêu thụ của thị trường sách. Ví dụ, nhà xuất bản Thủy xuất bản “Gã khờ” (còn được dịch là “Thằng Ngốc) 1000 bản.

PGS-TS sử Hoàng Giang: Nhìn chung, kỹ thuật in ấn và trình bày ấn tượng, chất lượng. Các bản dịch khi được phát hành đều có lời giới thiệu, rồi có thể có bài viết giới thiệu về thân thế sự nghiệp của Fedor Dostoevsky. Ví dụ, cuốn “Tội ác và hình phạt” do nhà xuất bản Khai Trí phát hành có 22 trang lời giới thiệu.

PGS-TS sử Hoàng Giang: Khi chúng ta đánh giá về chất lượng dịch thuật, thì trước hết là nói về ngôn ngữ bản gốc, trình độ ngoại ngữ và văn hóa của người dịch. Tất cả các tác phẩm của Fedor Dostoevsky được dịch sang tiếng Việt ở miền Nam đều không phải dịch từ tiếng Nga – từ các bản gốc, mà từ tiếng Pháp và Anh. Dĩ nhiên, làm sao mà chuyển tải được hồn Nga, chất Nga, vẻ đẹp, phong phú và sự sâu sắc của tiếng Nga nếu dịch từ một thứ tiếng trung gian! Và vì thế, khoảng cách so với bản gốc chắc chắn là xa hơn nhiều so với việc dịch từ tiếng Nga. Đó là chưa nói đến việc các tác phẩm không được dịch đầy đủ, tức là có lược dịch. Và nhiều chỗ trong các bản dịch các tác phẩm của nhà văn tối nghĩa, không đúng với nghĩa trong bản gốc.

Mặc dầu vậy, sáng tác của Dostoevsky xuất hiện ở miền Nam trước 1975 phong phú, điều này không thể nói về miền Bắc.