Thấy gì qua chiến lược dân số của Việt Nam?

Để thích ứng với xu thế này, Đảng và Chính phủ đã có nhiều chính sách nhằm đảm bảo an sinh, chăm lo tốt cho người cao tuổi, cũng như khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con trước tuổi 35.

Việt Nam đang tìm các biện pháp nhằm hạn chế tốc độ già hóa dân số và tranh thủ tối đa các nguồn lực từ dân số “vàng”.

Thủ tướng Phạm Minh Chính mới đây vừa ký Quyết định số 157/QĐ-TTg thành lập Ban Chỉ đạo Quốc gia Dân số và Phát triển (gọi tắt là Ban Chỉ đạo).

Trưởng Ban Chỉ đạo là Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam. Các đồng chí Phó trưởng Ban Chỉ đạo gồm có Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long (Phó trưởng Ban thường trực), Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Nguyễn Thị Hà, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên và Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc.

Tham gia thành viên Ban Chỉ đạo còn có lãnh đạo các Bộ như Văn phòng Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tư pháp,

Cùng với lãnh đạo các cơ quan bao gồm Ủy ban Dân tộc, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.

Ban Chỉ đạo có trách nhiệm chỉ đạo, điều phối, đôn đốc các bộ, ngành nhằm giải quyết các vấn đề quan trọng, liên ngành về dân số và phát triển. Chỉ đạo nghiên cứu, đưa ra phương hướng, giải pháp để thực hiện các vấn đề liên quan đến dân số và phát triển.

Các thành viên Ban Chỉ đạo làm việc kiêm nhiệm, trong đó đề cao trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu. Quy chế tổ chức và hoạt động của Ban Chỉ đạo do Trưởng Ban Chỉ đạo ban hành.

Bộ Y tế được phân công là cơ quan thường trực, chịu trách nhiệm bảo đảm các điều kiện hoạt động của Ban Chỉ đạo.

Theo số liệu năm 2021, dân số trung bình của Việt Nam ước khoảng 98,51 triệu người, tăng 922,7 nghìn người so với năm 2020 (tương đương tăng 0,95%). Tỷ lệ chênh lệch nam/nữ là 99,4 nam/100 nữ.

Ở trẻ em mới sinh, tỷ số giới tính vào khoảng 113,8 bé trai/ 100 bé gái. Cơ cấu dân số có chiều hướng già đi và thiếu hụt nam giới ở một số nhóm tuổi.

Trong 30 năm qua, mức sinh của Việt Nam đã giảm gần một nửa, với tổng tỷ suất sinh (TFR) giảm từ 3,80 con/phụ nữ (năm 1989) xuống còn 2,12 con/phụ nữ (sơ bộ năm 2020).

Tổng cục Thống kê ghi nhận, chất lượng dân số năm 2021 có phần được cải thiện, mức sinh giảm và duy trì mức sinh thay thế từ năm 2005 trở lại đây. Xu hướng ở phổ biến ở Việt Nam là sinh hai con.

Trong thời gian qua, Việt Nam đã đề xuất nhiều giải pháp để duy trì mức sinh thay thế. Tổng cục Dân số cũng đề nghị bãi bỏ các quy định liên quan đến mục tiêu giảm sinh, đồng thời sửa đổi, bổ sung các chính sách hỗ trợ, khuyến khích vợ chồng sinh đủ hai con.

Bên cạnh đó, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030. Nội dung chương trình là khuyến khích các cặp đôi kết hôn trước tuổi 30, sinh đủ 2 con.

Cùng với đó, Bộ Y tế cũng ban hành thông tư hướng dẫn các địa phương có chính sách khen thưởng, hỗ trợ đối với các tập thể, cá nhân thực hiện tốt công tác dân số. Ở các địa phương có mức sinh thấp, địa phương có thể căn cứ vào thực tiễn mà lựa chọn hình thức khen thưởng, hỗ trợ tiền hoặc hiện vật cho các bà mẹ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi.

Theo nhiều chuyên gia, việc ban hành chính sách khuyến khích sinh đủ 2 con sẽ giúp Việt Nam cân bằng mức sinh giữa các địa phương, tiếp tục duy trì mức sinh thay thế.

Thêm nữa, việc sinh đủ 2 con cũng giúp duy trì giai đoạn cơ cấu dân số vàng, kém giảm thực trạng già hóa dân số nhanh tại Việt Nam.

Dân số Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa từ năm 2011 với tỉ lệ người cao tuổi (từ 65 tuổi trở lên) chiếm 7% tổng dân số.

Theo thống kê, số người cao tuổi (trên 65 tuổi) của Việt Nam là 7,4 triệu người, chiếm 7,7% tổng dân số. Dự báo đến năm 2050, người cao tuổi ở Việt Nam sẽ tăng lên 22,3 triệu, chiếm 20,4% tổng dân số. Với tốc độ này, Việt Nam được xếp vào nhóm các quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh của thế giới.

Theo các chuyên gia, người cao tuổi là những người đã tích lũy được nguồn vốn xã hội, có trí tuệ lớn và thậm chí là cả tài chính, có thể đóp góp lớn cho sự phát triển bền vững của xã hội. Do vậy, cần có chính sách để khai thác nhóm dân số này.

Chia sẻ thêm về vấn đề này, PGS.TS. Giang Thanh Long (Đại học Kinh tế Quốc dân) cho biết, kết quả Điều tra biến động dân số - kế hoạch hóa gia đình năm 2021 của Tổng cục Thống kê cho thấy khoảng 38% người cao tuổi tự nhận thấy mình có sức khỏe tốt hoặc rất tốt.

Con số này đã tăng đáng kể so với kết quả khảo sát trước đó. Tuy vậy, nhìn chung trong một thập kỷ qua, tỷ lệ các bệnh không lây nhiễm, mãn tính như tim mạch, xương khớp, răng miệng… có xu hướng tăng lên, phụ thuộc vào độ tuổi, giới tính và khu vực sinh sống.

Bên cạnh đó, những người từ 80 tuổi trở lên có xu hướng tăng cả về số lượng lẫn tỉ lệ trong tổng dân số. Trong khi đó, đây là nhóm có sức khỏe kém hoặc rất kém, khó khăn trong sinh hoạt hằng ngày hoặc khuyết tật chức năng (như nhìn, nghe, giao tiếp…) nên rất cần được chăm sóc.

Trong bối cảnh đó, Đảng, Quốc hội và Chính phủ cũng như chính quyền các cấp đã đề ra nhiều chính sách, chiến lược thích ứng với già hóa dân số, trong đó nhiệm vụ trọng tâm là phát huy vai trò và chăm sóc người cao tuổi.

Các ví dụ điển hình cho chủ trương này là Chương trình Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đến năm 2030 hoặc Chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi giai đoạn 2021-2030. Những chương trình trên là nền tảng, bước ngoặt cho việc thay đổi các quy định pháp luật liên quan tới chăm sóc người cao tuổi.

Ngoài ra, các quy định pháp lý liên quan như Luật Người cao tuổi, Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Bảo hiểm Y tế… cũng được điều chỉnh nhằm đảm bảo chăm sóc, an sinh đầy đủ hơn cho người cao tuổi.

PGS. Long cho rằng, dù đã có nhiều tiến bộ trong chính sách, nhưng vì điều kiện kinh tế còn hạn chế nên nhu cầu chăm sóc của hàng triệu người cao tuổi còn chưa được đáp ứng tốt, việc chăm sóc người cao tuổi vẫn còn nhiều khó khăn.

Về phần mình, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết, chủ trương của Đảng và Chính phủ là luôn quan tâm, chăm lo, giúp đỡ và phát huy tối đa vai trò của người cao tuổi.

Trong khi đó, GS.TS. Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội (Đại học Kinh tế quốc dân), cho rằng cần nhận thức rõ sự thay đổi và nhu cầu của từng nhóm tuổi, mà trong đó, người từ 65 tuổi trở lên cần được chăm sóc, phụng dưỡng.

Muốn thích ứng tốt với xu hướng già hóa dân số, cần cải thiện kỹ năng quản lý dịch vụ chăm sóc xã hội, xây dựng cơ chế phối hợp công - tư trong cung ứng dịch vụ chăm sóc xã hội.