Liệu Trung Quốc có thể từ bỏ tiền mặt?

Các cấu trúc tài chính lý giải về biện pháp này là cần thiết tập trung nguồn lực dành cho phát triển hơn nữa hệ thống ngân hàng kỹ thuật số và thanh toán điện tử. Trung Quốc và hàng loạt nước khác đang tích cực chuyển sang hình thức thanh toán không dùng tiền mặt. Thế nhưng liệu Trung Quốc có thể hoàn toàn từ giã những tờ tiền giấy?

Ngay cả trước khi xảy ra đại dịch, ở Trung Quốc đã xuất hiện một điểm mới thu hút du khách nước ngoài: đó là «một ngày không tiền mặt». Các hướng dẫn viên Trung Quốc chỉ dẫn cho khách nước ngoài cách thức di chuyển quanh thành phố suốt cả ngày, trả tiền mua vé vào tham quan Bảo tàng và công viên, thanh toán cho bữa tối trong restaurant, mua hàng trong siêu thị và thậm chí cả mua hoa quả ở chợ rau… đều dùng lối thanh toán di động. Quả thực, hơn 80% cư dân thành thị mỗi ngày đều sử dụng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, phổ biến hơn cả là dịch vụ thanh toán di động do Alibaba và Tencent đề xuất. Cư dân các thành phố Trung Quốc đã quen với cách này đến mức nhiều người thậm chí không có đồng tiền mặt nào trong túi. Trong thời gian lũ lụt tràn đến Trịnh Châu hồi năm ngoái, thói quen này thậm chí phản lại nhiều người. Bởi cơ sở hạ tầng viễn thông cục bộ bị phá hủy, mạng Internet chập chờn không ổn định. Mà thanh toán di động chỉ qua điện thoại thông minh có kết nối Internet. Mọi người bèn chuyển sang hình thức đổi chác sơ khai: đổi thức ăn lấy quần áo, thuốc lá, rượu và những hàng hóa khác mà họ có.

Tuy nhiên, có thể nói lỗ hổng này trong giao dịch không dùng tiền mặt đã được loại bỏ. Trung Quốc đang ở giai đoạn cuối cùng của quá trình thử nghiệm đồng nhân dân tệ kỹ thuật số. Chính quyền Trung Quốc thông báo rằng tiền nhân dân tệ kỹ thuật số đang hoạt động, bao gồm cả sử dụng công nghệ NFC. Như vậy nghĩa là có thể thanh toán mà không cần kết nối Internet, chỉ đơn giản bằng cách đưa thiết bị này sang thiết bị khác. Thế vận hội Olympic đang diễn ra ở Bắc Kinh cần là buổi tổng diễn tập trước khi đưa đồng nhân dân tệ kỹ thuật số vào lưu thông. Các công dân Trung Quốc đã «sắm» hơn 260 triệu ví kỹ thuật số với nhân dân tệ điện tử. Còn các vị khách nước ngoài của Thế vận hội, dù không có tài khoản ngân hàng Trung Quốc, thì được đề nghị dùng thử tiền nhân dân tệ kỹ thuật số bằng cách sử dụng thẻ điện tử đặc biệt trả trước có gắn chip.

Dù sao chăng nữa, các dịch vụ tài chính mới luôn hiện hữu song song với hệ thống ngân hàng truyền thống. Bây giờ cả các ngân hàng Trung Quốc cũng muốn được nhịp bước cùng «trào lưu xu thế chung». Nhà băng Bắc Kinh Zhongguancun và nhà băng NewUp của Liêu Ninh thông báo rằng ngay trong mùa xuân năm nay sẽ ngừng mọi giao dịch tiền mặt. Các ngân hàng lý giải quyết định này bởi mong muốn tập trung mọi nguồn lực để thúc đẩy quá trình số hóa dịch vụ tài chính. Họ công bố đã được Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc cấp phép thích hợp. Tuy nhiên, vẫn chưa hoàn toàn rõ các vị khách hàng mới của các nhà băng này sẽ gửi tiền vào tài khoản như thế nào.

Bất kể tốc độ số hóa cao, Trung Quốc khó có khả năng từ giã tiền mặt hoàn toàn, - GS Lý Trường Yên từ Trung tâm Nghiên cứu tính cởi mở đối ngoại thuộc Đại học Kinh tế và Thương mại Quốc tế Trung Quốc nhận xét. Theo lời ông, thực tế cho thấy nhu cầu tiền mặt ở Trung Quốc đã tăng rõ trong dịp lễ hội Tết Nguyên đán vừa qua.

Không riêng Trung Quốc mà các nước khác cũng đang có xu hướng số hóa hệ thống tài chính, ngân hàng. Ví dụ, ở Nga tồn tại ngân hàng Tinkoff hoàn toàn kỹ thuật số, không có chi nhánh thực. Quả là mặc dù phần lớn các giao dịch và dịch vụ mà ngân hàng cung cấp được thực hiện trực tuyến-online, vẫn còn khả năng gửi hoặc rút tiền mặt thực tế nhưng thông qua cơ sở hạ tầng của ngân hàng đối tác khác. Ở Thụy Điển, được coi là thủ lĩnh dẫn đầu thế giới về việc từ chối tiền mặt, ngay từ năm 2016 chỉ có 2% tổng số giao dịch được thực hiện bằng tiền mặt. Trong số 1.600 chi nhánh ngân hàng ở Thụy Điển, chẵn một nửa không phục vụ các giao dịch tiền mặt, không tiếp nhận hoặc trả tiền mặt. Trong vô số cuộc thanh toán hàng ngày, người Thụy Điển tích cực sử dụng thẻ ngân hàng, cũng như các ứng dụng thanh toán di động fintech, chẳng hạn như Swish.

Đồng thời, ngay cả ở Thụy Điển, cũng có lo ngại rằng bên cạnh những ưu điểm, xu hướng từ chối tiền mặt cũng mang lại những rủi ro nhất định, đặc biệt là đối với những công dân thuộc lớp dễ bị tổn thương. Những người lớn tuổi thường không am hiểu công nghệ mới, họ quen và sử dụng tiền mặt dễ dàng hơn. Về phần mình, những người trẻ tuổi lại có nguy cơ rơi vào cảnh nợ nần chồng chất, bởi những con số trên chiếc ví luôn vô hình và thực hiện giao dịch quá nhanh quá dễ khiến người ta ít bận tâm suy nghĩ về việc chi tiêu của cá nhân. Hơn thế nữa, cùng với thanh toán kỹ thuật số, hầu hết các dịch vụ fintech đều mời chào cấp tín dụng nhanh. Trong điều kiện ở Trung Quốc, nơi đang gia tăng tỷ lệ cư dân cao tuổi cũng như hiện hữu sự chênh lệch về mức độ kiến thức tài chính và thu nhập khác nhau của người dân, thì ngay cả các nhà điều phối tài chính cũng khó chấp thuận việc từ bỏ hoàn toàn tiền mặt, - chuyên gia Lý nhấn mạnh.

Đương nhiên, mặc dù thực tế tiền mặt là phương tiện thanh toán chính thức hợp pháp ở tất cả các nước, nhưng việc dần dần thay thế nó là viễn cảnh không tránh khỏi. Trong khi đó, chính quyền CHND Trung Hoa đang cố gắng tạo cơ hội bình đẳng cho mọi thành viên tham gia thị trường và tất cả thể loại người tiêu dùng. Có lẽ chính vì thế mà tại sao đồng nhân dân tệ kỹ thuật số chưa được ứng nghiệm nhanh chóng, các chuyên gia bận tâm vạch rất nhiều kịch bản cho việc sử dụng nó và tính toán những vấn đề liên quan. Còn dành cho dịch vụ ngân hàng trực tuyến-online, fintech và thanh toán di động của bên thứ ba, thì các biện pháp chống độc quyền, tài chính, quy định công nghệ đang được xây dựng nhằm giảm thiểu khả năng phát sinh hành vi phân biệt đối xử.