Rau quả Trung Quốc tràn vào Việt Nam, nông sản Việt tắc đường thông quan

Để giải quyết tình trạng này, Tổng cục Hải quan đề nghị các địa phương Trung Quốc phối hợp tạo điều kiện, triển khai các biện pháp thúc đẩy thông quan, thống nhất phương thức giao nhận hàng hóa.

Cùng với đó, bố trí đầy đủ phương tiện vận tải, công nhân bốc xếp và thống nhất các điều kiện, quy trình phòng dịch nhằm triển khai thuận lợi các “vùng đệm”, “vùng xanh” tại khu vực cửa khẩu.

Trong khi rau quả từ Trung Quốc vẫn đang ồ ạt vào Việt Nam thì ở chiều ngược lại xuất khẩu rau quả của Việt Nam sang thị trường này lại sụt giảm mạnh 18,5% trong tháng đầu năm 2022.

Tổng cục Hải quan thống kê cho thấy, các doanh nghiệp Việt đã bỏ ra 166,7 triệu USD để nhập khẩu rau quả trong tháng 1/2022, tăng 26,4% so với tháng 12/2021 và tăng 12% so với cùng kỳ.

Đặc biệt, kim ngạch nhập khẩu rau quả từ Trung Quốc trong tháng 1 lên đến 72,8 triệu USD, tăng 60,8% so với cùng kỳ năm ngoái và chiếm 30% tổng rau quả nhập khẩu của cả nước.

Trong khi đó, ở chiều ngược lại, xuất khẩu rau quả của Việt Nam sang Trung Quốc lại chỉ đạt 148,9 triệu USD trong tháng đầu năm 2022, giảm mạnh 18,5% so với cùng kỳ năm 2021, giảm 3% so với tháng cuối năm ngoái.

Năm 2021, xuất khẩu rau quả của Việt Nam sang Trung Quốc tăng 3,7% trong khi nhập khẩu từ thị trường này tăng đến 28,4%.

Dù đã đẩy mạnh xuất khẩu hàng nông sản sang các thị trường khác như Mỹ (tăng 69,8% so với cùng kỳ), Hàn Quốc (tăng 31,6%), Nhật Bản (tăng 12,2%) nhưng vẫn chưa bù đắp được sự sụt giảm đến từ thị trường Trung Quốc.

Nguyên do là bởi quốc gia láng giềng phương Bắc là thị trường xuất khẩu rau quả lớn nhất của Việt Nam, chiếm 50% tỷ trọng xuất khẩu.

Do đó, tổng kim ngạch rau quả xuất khẩu của Việt Nam trong tháng đầu năm 2022 đã giảm 2,1% so với tháng 12 năm ngoái và giảm 5,2% so với cùng kỳ, đạt 293,2 triệu USD.

Khó khăn trong việc xuất khẩu nông sản Việt Nam sang Trung Quốc đã bắt đầu từ những tháng cuối năm 2021, do chính sách “Zero Covid” của Bắc Kinh.

Khi đó, từng có đến hàng ngàn container nông sản, phần lớn là trái cây dễ hư hỏng ùn ứ ở cửa khẩu các tỉnh biên giới như Lạng Sơn, Quảng Ninh...Việc Trung Quốc tăng cường kiểm soát dịch bệnh ở các cửa khẩu bằng đã làm kéo dài thời gian thông quan.

Ngoài ra, sản xuất nông nghiệp không theo tín hiệu, nhu cầu thị trường, rau quả qua đường tiểu ngạch đã góp phần làm trầm trọng hơn tình trạng trên.

Sau khi có sự vào cuộc của hàng loạt bộ ngành chức năng, việc xuất khẩu rau quả của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc đã có chiều hướng tích cực hơn. So với trước Tết Nguyên đán, lượng xe tồn kho đã giảm, nhiều mặt hàng được thông quan sau đó.

Dù vậy, việc xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc qua đường cửa khẩu biên giới phía Bắc vẫn còn chậm chạp và tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Ngày 17/2, Ban Quản lý Khu kinh tế tỉnh Lào Cai nhận được thông báo tạm thời ngừng hoạt động nhập khẩu từ Ban Quản lý cửa khẩu huyện Hà Khẩu (Trung Quốc).

Lý do là bởi Hà Khẩu vừa phát hiện ca nhiễm Covid-19 mới từ nội địa, dự kiến phải phong tỏa huyện Hà Khẩu và tiến hành xét nghiệm toàn dân.

Sở Công thương Lạng Sơn trước đó đã có thông báo tạm dừng tiếp nhận phương tiện chở trái cây tươi lên cửa khẩu đường bộ của tỉnh để xuất khẩu sang Trung Quốc trong giai đoạn từ ngày 16/2 đến hết ngày 25/2.

Nguyên nhân là do lượng xe chở trái cây tươi lên các cửa khẩu của tỉnh tăng liên tục, có nguy cơ phát sinh tình trạng ùn ứ như trước Tết.

Dù biết rõ tình trạng ùn tắc ở cửa khẩu, nhiều thương lái vẫn chuyển hàng lên biên giới vì chưa tìm được hướng tiêu thụ khác hiệu quả hơn.

Theo ông Huỳnh Cảnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Bình Thuận, với quả thanh long, dù mở rộng thị trường nội địa thì lượng tiêu thụ cũng không cao. Ngoài ra, lượng xuất khẩu sang các thị trường khác như Nhật Bản, Australia, Ấn Độ... cũng chiếm số ít, chủ yếu là từ các công ty lớn.

Một số doanh nghiệp đã thử chuyển hướng xuất khẩu sang đường biển nhưng cước vận chuyển đường biển hàng hóa sang Trung Quốc hiện rất cao, khoảng 5.000 USD/container, gấp 5-6 lần so với trước. Vì vậy, nhiều doanh nghiệp không đủ tiềm lực tài chính áp dụng phương thức này.

Theo ông Huỳnh Cảnh, hiện tỉnh Bình Thuận cũng chưa có giải pháp tối ưu để tiêu thụ thanh long cho bà con nông dân khi việc xuất khẩu sang Trung Quốc gặp khó khăn bởi nước này tiêu thụ đến 80% sản lượng thanh long mỗi năm của tỉnh. Tại địa phương, giá thanh long đang giảm rất sâu, dừng ở mức 3.000-4.000 đồng/kg.

Trong khi đó, Chủ tịch Hiệp hội Thanh long Long An Nguyễn Quốc Trịnh cho rằng việc chuyển đổi xuất khẩu sang chính ngạch đang còn nhiều khó khăn.

Cụ thể, các doanh nghiệp Việt chưa đáp ứng được các điều kiện về hồ sơ, thủ tục theo yêu cầu của hải quan Trung Quốc. Tâm lý của doanh nghiệp còn ngại chuyển đổi khi mối xuất hàng tiểu ngạch vẫn còn.

Ngược lại, phía Trung Quốc cũng có nhiều doanh nghiệp chủ động lựa chọn hình thức nhập khẩu tiểu ngạch để có mức giá rẻ. Do vậy, nếu doanh nghiệp Việt không chủ động chuyển đổi hình thức xuất khẩu thì sẽ còn gặp khó khăn khi xuất sang thị trường Trung Quốc.

Theo đánh giá của Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, Trung Quốc vẫn là thị trường tiềm năng với nông sản Việt Nam dù tỷ trọng nhập khẩu mặt hàng này từ Việt Nam giảm.

Đặc biệt, nông sản Việt Nam càng phải cạnh tranh gay gắt hơn khi các nước như Thái Lan, Myanmar, Ấn Độ, Mỹ… đang đẩy mạnh xuất khẩu sang thị trường này.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng có nhiều sản phẩm rau quả tương tự như của Việt Nam, do đó Bắc Kinh đã ban hành nhiều chính sách bảo hộ sản phẩm trong nước. Nước này cũng đề nghị Việt Nam giảm xuất tiểu ngạch, thay thế bằng đường chính ngạch và đáp ứng đầy đủ giấy tờ kiểm dịch.

Từ ngày 1/1/2022, Trung Quốc đẩy mạnh siết chặt điều kiện nhập khẩu nông sản với việc thực thi nhiều biện pháp quản lý an toàn thực phẩm nhập khẩu.

Theo các chuyên gia, những yêu cầu từ phía Trung Quốc đang dần tiệm cận với các nước phát triển. Do đó, doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm các quy định nhập khẩu của Trung Quốc để hoạt động xuất khẩu không bị gián đoạn.

Chiều 21/2, Tổng cục Hải quan có thông báo bày tỏ quan ngại khi tình trạng ùn tắc tại các cửa khẩu biên giới giáp Trung Quốc vẫn chưa giải quyết được dứt điểm và có chiều hướng gia tăng sau Tết Nguyên đán.

Theo “Bản đồ mật độ phương tiện” trên Cổng thông tin một cửa quốc gia tối 21/2, lượng phương tiện chở hàng hóa xuất nhập khẩu tại các cửa khẩu thuộc tỉnh Lạng Sơn đã lên tới trên 5.300 xe, chạm mức báo động đỏ.

Hải quan Việt Nam đang nỗ lực phối hợp với Hải quan Trung Quốc để tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện thông quan cho doanh nghiệp một cách nhanh nhất có thể.

Tại cuộc hội đàm “hai nước bốn bên lần thứ 7” giữa Cục Hải quan 3 tỉnh: Lạng Sơn, Cao Bằng, Quảng Ninh với Hải quan Nam Ninh, Trung Quốc vào cuối tháng 12/2021, nước bạn đã đưa ra 4 kiến nghị.

Đầu tiên, phía Trung Quốc kiến nghị Việt Nam làm tốt hơn nữa công tác phòng chống dịch.

Về điều này, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành đã chỉ đạo các bộ, ngành và các tỉnh biên giới Việt Nam nghiên cứu xây dựng "vùng xanh" ở khu vực cửa khẩu biên giới với quy trình, tiêu chuẩn phòng chống dịch hài hoà với Trung Quốc.

Bộ Tài chính đã ban hành công văn số 930 ngày 27/01/2022 gửi Bộ Y tế và giao Cục Hải quan các tỉnh biên giới phối hợp với các cơ quan có liên quan xây dựng “vùng xanh” ở khu vực cửa khẩu biên giới với quy trình, tiêu chuẩn phòng chống dịch hài hòa với phía Trung Quốc nhưng vẫn đảm bảo công tác quản lý nhà nước về hải quan với hàng hóa xuất nhập khẩu.

Thứ hai, Trung Quốc kiến nghị “Việt Nam sớm ký kết Hiệp định kiểm dịch các loại hoa quả với Trung Quốc để giảm tỷ lệ kiểm hóa, nâng cao hiệu suất thông quan”.

Ngày 28/01/2022, Tổng cục Hải quan có công văn số 364/TCHQ-GSQL đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nghiên cứu, trao đổi với cơ quan hữu quan của Trung Quốc để sớm ký kết Hiệp định kiểm dịch các loại hoa quả.

Kiến nghị thứ ba của Trung Quốc là “Việt Nam phân luồng hàng hóa, hướng dẫn doanh nghiệp Việt Nam đưa hàng đến những cửa khẩu chưa bị ùn tắc để xuất khẩu”.

Về điều này, các bộ, ngành, cơ quan chức năng đã triển khai nhiều giải pháp tháo gỡ, thúc đẩy thông quan, điều tiết hàng hóa lên cửa khẩu.

Bên cạnh đó, tuyên truyền rộng rãi để cộng đồng doanh nghiệp biết điều chỉnh cửa khẩu xuất khẩu hàng hóa và điều tiết lượng hàng hóa lên các cửa khẩu.

Tuy nhiên, số lượng cửa khẩu còn hoạt động trên tuyến biên giới đất liền phía Bắc còn khá ít. Theo đó, hiện chỉ còn 7 cửa khẩu quốc tế, 6 cửa khẩu song phương, 21 cửa khẩu phụ, 37 lối mở biên giới còn hoạt động.

Do vậy, phía Việt Nam đề nghị cơ quan hải quan Trung Quốc tiếp tục nghiên cứu thông quan hàng hóa tại các cửa khẩu có đủ lực lượng chức năng, đặc biệt là các cửa khẩu chính, cửa khẩu phụ ở biên giới.

Cuối cùng, Trung Quốc kiến nghị Việt Nam mở rộng bến bãi, hoàn thiện cơ sở vật chất hạ tầng, kỹ thuật tại khu vực cửa khẩu.

Theo đánh giá của Tổng cục Hải quan, đây là biện pháp lâu dài nên các tỉnh biên giới sẽ nghiên cứu, quy hoạch và báo cáo cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Hiện tình trạng ùn tắc đang có chiều hướng gia tăng tại các cửa khẩu biên giới.

Do đó, Tổng cục Hải quan đề nghị các địa phương Trung Quốc phối hợp tạo điều kiện, triển khai các biện pháp thúc đẩy thông quan, thống nhất phương thức giao nhận hàng hóa.

Bên cạnh đó, bố trí đầy đủ phương tiện vận tải, công nhân bốc xếp và thống nhất các điều kiện, quy trình, tiêu chuẩn phòng chống dịch nhằm triển khai thuận lợi các “vùng đệm”, “vùng xanh” tại các cửa khẩu biên giới.