Tại sao Việt Nam nên lo lắng về khủng hoảng kinh tế của Lào

Lào đang trải qua một trong những cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất trong nhiều năm. Tháng trước, lạm phát đã đạt mức cao nhất trong 22 năm qua là 23,6%, theo các báo cáo chính thức. Theo đó, giá nhiên liệu, khí đốt và giá vàng lần lượt tăng 107,1%, 69,4% và 68,7% so với tháng 6/2021. Việc xếp hàng dài tại các trạm xăng không còn là chuyện lạ, điều này đã làm ảnh hưởng đến sự phục hồi của đất nước sau đại dịch COVID-19. Chỉ với 1,2 tỷ USD dự trữ ngoại hối, Lào đang đứng trước bờ vực phá sản do quốc gia này không thể đáp ứng các nghĩa vụ nợ, vốn phải trả 1,3 tỷ USD mỗi năm cho đến năm 2025, The Diplomat viết. Trong số 14,5 tỷ USD nợ nước ngoài của Lào, khoảng một nửa là nợ Trung Quốc để tài trợ cho các dự án, bao gồm tuyến đường sắt Trung Quốc - Lào trị giá 5,9 tỷ USD nối Viêng Chăn với biên giới Trung Quốc.

Trong bối cảnh khủng hoảng, Việt Nam và Lào tháng này đánh dấu kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ song phương (1962-2022) và 45 năm ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác (1977-2022). Lãnh đạo hai nước tái khẳng định “mối quan hệ đặc biệt” Việt Nam và Lào không chỉ là láng giềng, mà là “anh em, đồng chí” cùng thực hiện nhiệm vụ chung xây dựng đất nước và xã hội chủ nghĩa. Ông Nguyễn Phú Trọng, Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, gọi mối quan hệ của Việt Nam với Lào là "vô giá" và "có một không hai" trong lịch sử thế giới. Phó Chủ tịch nước Lào Bounthong Chitmany cho biết Viêng Chăn quyết tâm vun đắp “mối quan hệ đoàn kết toàn diện Việt Nam - Lào”.

Không nghi ngờ gì nữa, Lào là người bạn đáng tin cậy nhất của Việt Nam. Trên thực tế, Lào là đồng minh hiệp ước quân sự duy nhất của Việt Nam kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam-Lào là cơ sở cho một liên minh theo đó Lào có thể hỗ trợ quân sự cho Việt Nam khi an ninh của nước này bị đe dọa.

Kể từ khi hiệp ước được ký kết vào năm 1977, Hà Nội đã coi liên minh là quan trọng để bảo vệ Việt Nam từ xa và giữ cho các đối thủ khác không tạo dựng ảnh hưởng ở Lào. The Diplomat lưu ý điều này là do Việt Nam có điểm yếu địa lý của mình. Lào giáp với điểm hẹp nhất của Việt Nam, chỉ 40 km, có thể bị kẻ thù nước ngoài lợi dụng. Việt Nam cũng hiểu nếu Trung Quốc có thể kiểm soát được Lào, thì Việt Nam sẽ bị Bắc Kinh bao vây trên ba mặt trận: Biển Đông ở phía đông, biên giới Trung-Việt ở phía bắc, Lào và Campuchia ở phía tây. Như vậy, sự tồn vong của Việt Nam gắn liền với sự tồn vong của Lào. Như phương tiện truyền thông nhà nước Việt Nam nói một cách ngắn gọn, "an ninh của Lào chính là an ninh của Việt Nam."

Vì lý do này, Việt Nam cố gắng hết sức để giữ cho Lào dưới sự giám hộ của mình trước sự phản đối của Trung Quốc. Trong Chiến tranh Việt Nam, mặc dù chiến đấu với kẻ thù chung là Hoa Kỳ, các cố vấn Việt Nam và Trung Quốc tranh giành ảnh hưởng trên đất nước Lào. Sau năm 1975, Việt Nam dựa vào sự hỗ trợ kinh tế và quân sự của Liên Xô để củng cố quyền thống trị của mình ở Đông Dương với cái giá phải trả là quan hệ với Trung Quốc. Ngay sau khi Trung Quốc xâm lược Việt Nam vào tháng 2 năm 1979, Việt Nam đã đưa quân đến biên giới Lào - Trung sau khi chính phủ Lào cho biết Trung Quốc đã xâm lấn một phần nhỏ của biên giới phía bắc. Trong những năm tiếp theo, Hà Nội đã triển khai hơn 40 000 quân đến Lào để bảo vệ đồng minh của mình trước Trung Quốc và tình trạng bất ổn nội bộ trong khi tiến hành chiến tranh chống lại Khmer Đỏ ở Campuchia và chuẩn bị cho một cuộc xâm lược khác của Trung Quốc dọc biên giới Trung - Việt. Trong suốt những năm 1980, Việt Nam chắc chắn là hậu thuẫn kinh tế và an ninh chính của Lào.

Chiến tranh Lạnh kết thúc và việc bình thường hóa quan hệ Lào - Trung năm 1991 đã đặt ra một thách thức mới đối với ảnh hưởng của Việt Nam tại Lào khi Viêng Chăn trở nên cởi mở hơn với đầu tư từ Trung Quốc. Với mối đe dọa an ninh thấp, sự cạnh tranh giữa Việt Nam và Trung Quốc đối với Lào đã chuyển sang lĩnh vực kinh tế, buộc Lào phải cân bằng một cách thận trọng giữa đồng minh quân sự Việt Nam và đối tác kinh tế quan trọng nhất là Trung Quốc. Không có gì ngạc nhiên khi đầu tư của Trung Quốc vào Lào được Việt Nam coi là mối đe dọa vì nó làm suy giảm vị thế kinh tế của Hà Nội tại Lào.

Kể từ khi Trung Quốc tìm cách mở rộng ảnh hưởng ở Đông Nam Á thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường, Việt Nam đã thấy vị thế của mình ở Lào ngày càng xấu đi. Nhiều chính trị gia Lào dù được đào tạo bài bản tại Việt Nam nhưng lại xem Trung Quốc là hình mẫu được ưa chuộng để phát triển kinh tế. Việt Nam tiếp tục giúp đỡ Lào trong khả năng có thể, chẳng hạn như xây dựng một công viên công cộng mới ở Viêng Chăn và tài trợ cho một số dự án cơ sở hạ tầng xuyên biên giới như Đường cao tốc Hà Nội - Viêng Chăn và Đường sắt Viêng Chăn - Vũng Áng - một phản hồi trực tiếp cho đường sắt Lào - Trung. Hà Nội thậm chí đã quay sang Nhật Bản đề xuất giúp đỡ xây dựng cơ sở hạ tầng nối Việt Nam và Lào để bù đắp cho sức mạnh kinh tế yếu kém của nước này so với Trung Quốc. Tuy nhiên, xu hướng dài hạn là rõ ràng, Việt Nam đang đánh mât vị thế trên đất Lào, The Diplomat viết.

Để chống lại những nỗ lực của Trung Quốc nhằm thúc đẩy mối quan hệ giữa Việt Nam và Lào thông qua các lợi ích kinh tế, Hà Nội nhấn mạnh hợp tác quốc phòng giữa hai nước. Họ muốn chứng minh Việt Nam vẫn là người bảo đảm an ninh quan trọng nhất của Lào, ngay cả khi nước này không còn là đối tác kinh tế quan trọng nhất của Lào. Tại cuộc gặp cấp cao gần đây giữa Bộ Quốc phòng Việt Nam và Lào về quan hệ song phương, hai bên khẳng định "trong bất kỳ hoàn cảnh nào, quân đội hai nước sẽ kề vai sát cánh, vượt qua mọi khó khăn thách thức, bảo vệ thành tựu của các bậc tiền bối".

Thiếu tướng Lào Khamlieng Outhakaysone nói Lào sẽ luôn trân trọng "tình hữu nghị vĩ đại, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện" với Việt Nam và tin tưởng sức mạnh đó "sẽ gạt bỏ mọi âm mưu chia rẽ hai nước". Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính nhắc lại hợp tác quốc phòng song phương là nền tảng quan trọng của quan hệ Việt Nam - Lào và là ưu tiên của Hà Nội. Thủ tướng Việt Nam nói thêm những khó khăn kinh tế gần đây gây ra bởi lạm phát và giá nhiên liệu cao, cũng như môi trường quốc tế không ổn định, là cơ sở để hợp tác chặt chẽ hơn. Truyền thông nhà nước Việt Nam lưu ý việc tiếp tục hợp tác dưới sự lãnh đạo của hai Đảng cộng sản có ý nghĩa sống còn đối với sự trường tồn và thịnh vượng của nhân dân Việt Nam và Lào.

Tuy nhiên, tình trạng kinh tế khẩn cấp hiện nay ở Lào có thể làm phức tạp thêm những nỗ lực của Hà Nội nhằm hạn chế ảnh hưởng của Bắc Kinh. Việt Nam chỉ có thể giữ chân Lào miễn là Lào duy trì ổn định xã hội và chính trị và Trung Quốc không có tiếng nói quyết định đối với sự tồn vong của nền kinh tế Lào, cả hai điều đều đang bị đe dọa do khủng hoảng kinh tế. Hà Nội đã cố gắng giúp giảm bớt phần nào gánh nặng kinh tế của Lào bằng cách tăng đầu tư thêm 33% từ năm 2020 đến năm 2021. Trong ba tháng đầu năm 2022, thương mại song phương tăng 19% so với cùng kỳ năm 2021. Hà Nội cũng lưu ý các doanh nghiệp Việt Nam tại Lào đã nộp hơn 1 tỷ USD tiền thuế cho Viêng Chăn trong 5 năm qua. Tuy nhiên, The Diplomat cho rằng dù Việt Nam có đầu tư vào Lào đến đâu cũng không thể vượt qua Trung Quốc.

Với mối đe dọa an ninh thấp, giới lãnh đạo Lào có thể quyết định sự sống còn về kinh tế quan trọng hơn an ninh và nước này cần hỗ trợ kinh tế từ Trung Quốc để duy trì sự ổn định trong ngắn hạn. Về lâu dài, Trung Quốc có thể trở thành người bảo đảm chính cho an ninh và kinh tế của Lào. Một thỏa thuận như vậy sẽ tăng cường ảnh hưởng của Trung Quốc ở Đông Dương với thiệt hại của Việt Nam và đưa Lào khỏi vai trò cân bằng, do đó chấm dứt liên minh quân sự giữa Việt Nam và Lào. Điều quan trọng cần lưu ý là, với tư cách là một nhà nước cộng sản độc đảng, Trung Quốc cũng có thể đảm bảo sự tồn tại của chế độ cộng sản Lào, như Việt Nam đã làm, điều này sẽ chỉ giúp quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ.

Như đã xảy ra trong một thời gian dài, ngay cả trước đại dịch COVID-19, sự trỗi dậy của Trung Quốc đã làm suy yếu ảnh hưởng của Việt Nam tại Lào. Sự suy yếu hơn nữa của nhà nước đảng phái Lào sẽ chỉ cho phép Trung Quốc sử dụng vị trí có lợi của mình trong quan hệ với Việt Nam và cuối cùng giành được đất nước về phía mình, như họ đã làm thành công với Campuchia. Lần cuối cùng Trung Quốc và Việt Nam gây chiến lớn là vào năm 1979 tại Campuchia. The Diplomat lưu ý xung đột tiếp theo giữa Trung Quốc và Việt Nam có thể không phải ở Biển Đông, mà là ở Lào.