Chuyến thăm của chính trị gia đứng thứ ba của Mỹ tới Đài Loan cho thấy một hình ảnh sức mạnh đối mặt với sức ép từ Trung Quốc, vốn có thể gây ra những hậu quả địa chính trị đối với các quốc gia Đông Nam Á, The Diplomat viết.
Vị thế cân bằng của ASEAN
Mỹ, Nhật Bản, Úc và các nước G7 lên án rộng rãi về phản ứng hiếu chiến của Bắc Kinh đối với chuyến đi của Pelosi , cũng như những lời kêu gọi kiềm chế của Hàn Quốc và Liên minh châu Âu, về mặt lý thuyết có thể thúc đẩy các nước thành viên ASEAN tăng cường quan hệ chặt chẽ hơn với Đài Loan. Điều này có thể xảy ra bằng cách tăng cường hợp tác với Chính sách Hướng Nam Mới của Đài Loan, sáng kiến chính sách đối ngoại chính của chính quyền Thái Anh Văn, hoặc mua thêm hàng hóa của Đài Loan để lấp khoảng trống do lệnh cấm nhập khẩu gần đây của Trung Quốc để đáp lại chuyến thăm của Pelosi.
Tuy nhiên, viễn cảnh này của ASEAN sẽ đòi hỏi một cam kết mạnh mẽ và một tầm nhìn dài hạn, hiện vẫn chưa rõ ràng. Trong tuyên bố gần đây về căng thẳng giữa hai nước, ASEAN không đề cập đến Đài Loan, Trung Quốc hay Mỹ. Thay vì bày tỏ sự ủng hộ hoặc chỉ trích các bên liên quan, ASEAN bày tỏ quan ngại về "sự bất ổn quốc tế và khu vực", kêu gọi "kiềm chế tối đa" và thể hiện sự sẵn sàng "đóng một vai trò xây dựng trong việc thúc đẩy đối thoại hòa bình giữa các bên, bao gồm cả việc sử dụng của các cơ chế do ASEAN dẫn dắt ”.
Lập trường chính thức của ASEAN phản ánh mong muốn của khối trong việc duy trì vị thế cân bằng trong bối cảnh căng thẳng ngày càng gia tăng giữa Washington và Bắc Kinh, đồng thời tìm cách duy trì vị thế và vị trí trung tâm của mình, đề nghị đóng vai trò trung gian hòa giải. Nhưng khả năng duy trì cân bằng này của ASEAN sẽ tiếp tục được thử nghiệm. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 55 ở Phnom Penh vào tuần trước, Trung Quốc và Mỹ đã tham gia vào một trò chơi ăn miếng trả miếng sau chuyến thăm Đài Loan của Pelosi. Ngoại trưởng Mỹ Anthony Blinken lên án phản ứng của Trung Quốc và nói rằng "không nên sử dụng chuyến thăm như một cái cớ cho chiến tranh, leo thang, các hành động khiêu khích." Đến lượt mình, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị lên án Hoa Kỳ về "trò bẩn thỉu nhằm xâm phạm chủ quyền của Trung Quốc dưới chiêu bài" dân chủ".
The Diplomat viết sự gia tăng căng thẳng trong khu vực cũng có thể được nhìn thấy trong hoạt động quân sự: để đáp lại chuyến thăm của Pelosi, Trung Quốc đã tổ chức các cuộc tập trận quân sự khiêu khích gần Đài Loan, khiến một nhóm tấn công tàu sân bay Mỹ và hai tàu đổ bộ tiến đến vùng biển phía đông của Đài Loan. Mặc dù nhiều tàu chiến Mỹ ở Thái Bình Dương có thể "đến Đài Loan trong vòng một ngày nếu có nhu cầu". Trung Quốc có thể sẽ nhân cơ hội này để đặt ra các điều kiện mới cho các hành động quân sự của họ xung quanh Đài Loan, từ đó tăng khả năng đe dọa hòn đảo này theo ý muốn để đáp lại những gì mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi là "khiêu khích". Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị, trong cuộc gặp với các đồng nghiệp từ Đông Nam Á, đã gọi chuyến thăm Đài Loan của Pelosi là "man rợ, vô trách nhiệm và phi lý".
An ninh Biển Đông có bị đe dọa?
Tình trạng hỗn loạn này không chỉ làm trầm trọng thêm quan hệ Mỹ - Trung và cam kết của Mỹ đối với "chính sách «Một Trung Quốc", mà còn làm giảm an ninh và ổn định của toàn bộ khu vực, bao gồm cả Biển Đông. Không lâu trước chuyến thăm của bà Nancy Pelosi, Trung Quốc thông báo sẽ tập trận quân sự ở vùng biển tranh chấp từ ngày 2 đến 6/8. Khi căng thẳng leo thang, như đã thấy trong các hành động gây hấn của Trung Quốc trong cuộc khủng hoảng Đài Loan, các nhà lãnh đạo Trung Quốc có thể triển khai các cuộc tập trận quy mô lớn đồng thời ở Biển Đông để chứng tỏ sức mạnh vững chắc của Bắc Kinh và tập hợp sự ủng hộ ở trong nước, The Diplomat viết. Lựa chọn này đe dọa các quốc gia ASEAN - Việt Nam, Malaysia, Brunei và Philippines - và làm tăng sự mất cân bằng quyền lực giữa Trung Quốc và các quốc gia nhỏ hơn này.
Các quốc gia ASEAN, vốn dễ bị tổn thương hơn trước sức mạnh của Bắc Kinh và có tranh chấp hàng hải với nước láng giềng khổng lồ, nên học hỏi từ tình hình Đài Loan. Các quốc gia nhỏ và yếu hơn có thể bị hạn chế trong hỗ trợ nước ngoài nếu Mỹ và Trung Quốc quyết định theo đuổi chiến lược trừng phạt trong khu vực xung đột.
Các nước ASEAN nên đứng về phía ai?
Tuy nhiên, sự phân cực đang diễn ra giữa Đài Loan và Trung Quốc có thể khiến các chính trị gia Đông Nam Á chọn cách xa Đài Loan để tránh những hậu quả kinh tế tiềm tàng từ Trung Quốc.
Do đó, căng thẳng Trung-Đài leo thang tạo ra tình thế khó khăn cho các nước ASEAN, trong đó lựa chọn kinh tế an toàn có thể là đứng về phía Trung Quốc. Theo The Diplomat, mối quan hệ giữa Trung Quốc và Đài Loan càng trở nên bất ổn, các nước Đông Nam Á sẽ ít có khả năng sẵn sàng ủng hộ nền dân chủ phiến diện, có nguy cơ gây thiệt hại cho mối quan hệ của nước họ với Trung Quốc.
Quyền con người
Ngoài ra, các nước ASEAN sẽ phản ứng như thế nào trước một Trung Quốc ngày càng hung hăng có thể được đánh giá qua phản ứng của họ trước những vi phạm nhân quyền đang diễn ra ở Myanmar, đặc biệt là việc chính quyền Myanmar hành quyết bốn nhà hoạt động dân chủ gần đây. Như The Diplomat lưu ý, ASEAN đã bị chỉ trích vì không lên án mạnh mẽ hành động của Myanmar và không có hành động phối hợp để vượt qua cuộc khủng hoảng nhân đạo của đất nước.
Nhưng nếu ASEAN cứng rắn lập trường đối với Myanmar, ASEAN sẽ thể hiện ưu tiên cao hơn đối với nhân quyền, vốn có thể là một vấn đề đối với Trung Quốc, nước đang bị quốc tế chỉ trích vì cách đối xử đàn áp với người Duy Ngô Nhĩ. Do đó, các quốc gia ASEAN càng xích lại gần Đài Loan thông qua các sáng kiến xã hội, công nghệ, văn hóa và kinh tế, thì họ càng có nhiều khả năng bày tỏ sự phản đối những nỗ lực của Trung Quốc nhằm khuất phục chính quyền và người dân hòn đảo này, The Diplomat kết luận.
Khát vọng ASEAN
Đối đầu cùng lúc ba thách thức lớn - sự cạnh tranh Mỹ - Trung, tranh chấp Biển Đông và cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Myanmar - chắc chắn là một thách thức đối với một ASEAN mệt mỏi về COVID-19. Tuy nhiên, với mong muốn của ASEAN là tăng cường vai trò trung tâm trong khi duy trì vị thế trung lập trước sự cạnh tranh của các cường quốc, có vẻ như không có cách nào tốt hơn để vượt qua những thử thách này hơn là tăng cường đoàn kết và thống nhất nội bộ, tập trung vào phục hồi kinh tế sau đại dịch, củng cố sự gắn kết của nền kinh tế các nước ASEAN nhằm giảm thiểu các thách thức bên ngoài, cũng như mở rộng và làm sâu sắc hơn mối quan hệ của ASEAN với các đối tác bên ngoài quan trọng ngày càng tăng như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc, Ấn Độ và EU. Với tất cả những điều này, khi ASEAN kỷ niệm sinh nhật lần thứ 55 vào tuần này, cả cơ hội và thách thức đều hiển hiện ở phía trước.