Thực tế, nhưng tin nóng như “Apple lần đầu sản xuất Apple Watch, MacBook tại Việt Nam”, “Samsung chuẩn bị sản xuất linh kiện bán dẫn ở nhà máy Thái Nguyên”, Lotte bỏ Trung Quốc sang Việt Nam hay tập đoàn thiết kế chip Synopsys của Mỹ mở rộng hoạt động ở Việt Nam khiến giới học giả và cư dân mạng Trung Quốc quan tâm nhiều hơn việc liệu Việt Nam có đoạt mất vị thế công xưởng toàn cầu của Bắc Kinh hay không.
Việt Nam có thể thay thế Trung Quốc?
ThinkChina, một tạp chí điện tử thuộc toà soạn Liên hợp Tảo báo - tờ báo Trung văn có lượng phát hành lớn nhất Singapore, vừa có bài viết đặt ra câu hỏi liệu Việt Nam có trở thành công xưởng mới của thế giới hay không.
Theo tác giả, đây là vấn đề đang rất thu hút sự chú ý trên các diễn đàn trực tuyến của Trung Quốc.
Tạp chí này cũng trích bài viết "Tạm biệt Trung Quốc, xin chào Việt Nam" trên tờ FAZ của Đức để chứng minh rằng, báo chí quốc tế cũng nhận định "Việt Nam đang nổi lên là điểm đến tốt và rẻ hơn" cho các nhà sản xuất công nghệ toàn cầu.
Theo Sina, những thông tin gần đây như Apple lần đầu sản xuất Apple Watch, MacBook tại Việt Nam, Samsung chuẩn bị sản xuất linh kiện bán dẫn ở nhà máy Thái Nguyên hay tập đoàn chip Synopsys của Mỹ mở rộng hoạt động ở Việt Nam... càng hâm nóng chủ đề này.
Ở chiều ngược lại, thị trường lắp ráp smartphone Trung Quốc đang trở nên kém sôi động. Nhu cầu mua sắm điện thoại ở đất nước tỉ dân giảm dần, trong khi nhiều nhà sản xuất lớn rủ nhau chuyển một phần dây chuyền sang Đông Nam Á và các quốc gia lân cận. Nhiều công nhân lắp ráp smartphone ở Trung Quốc mất việc, có những người còn cho biết đã thấy nấm mọc trong khu nhà xưởng bỏ hoang.
“Một số nhà máy ở Đông Quan đã đóng cửa cho thấy sức cạnh tranh không lại với các nhà máy ở Việt Nam. Họ có nguồn nhân công giá rẻ, có tiềm năng thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng của thế giới”, - tài khoản tên Trương Lỗi (Zhang Lei) bình luận trên mạng xã hội Weibo.
Theo một số chủ doanh nghiệp, quá trình chuyển dịch sản xuất sang Việt Nam đã bắt đầu từ cuối năm 2018. Đây là kết quả khi nhiều công ty muốn giảm thiểu rủi ro về chuỗi cung ứng.
Charles Wong, Giám đốc Superior EMS Limited - công ty chuyên sản xuất dây chuyền tự động hóa của Hong Kong, cho biết họ từng có hơn 20 năm đầu tư tại Trung Quốc. Tuy nhiên, đến tháng 3/2020, công ty này đưa nhà máy sang Việt Nam và đặt nó ở Hải Dương.
“Không có nhiều khác biệt nên chúng tôi dễ dàng thích nghi. Chúng tôi buộc mở rộng nhà máy ở quốc gia này theo yêu cầu của khách hàng. Nhiều đối tác muốn chuyển trọng tâm hoạt động ra ngoài Trung Quốc khoảng 3-4 năm trước. Họ lo lắng chuỗi cung ứng có thể bị ảnh hưởng trong tương lai nếu không đặt nhà máy ở nhiều quốc gia khác nhau”, - Wong nhấn mạnh.
“Không có gì phải lo lắng”?
Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng, vai trò công xưởng thế giới của Trung Quốc là không thể thay thế. Yao Yang - Giáo sư kinh tế tại Đại học Bắc Kinh – nói với SCMP:
"Không có gì phải lo lắng về các ngành sản xuất ở Trung Quốc đang phát triển sang Đông Nam Á. Bất chấp lo ngại do khả năng sản xuất ngày càng tăng của Việt Nam, Trung Quốc sẽ vẫn giữ danh hiệu công xưởng của thế giới trong ít nhất 30 năm nữa", - ông Yao nói.
Trong khi đó, Giáo sư Đường Kiệt (Tang Jie), cựu Phó thị trưởng Thâm Quyến, thì cho rằng, Trung Quốc phải thận trọng về việc xuất khẩu của Việt Nam vượt qua Thâm Quyến.
“Chúng ta không thể chỉ nói với các công ty rằng 'đừng đi', thay vào đó cần tạo ra một môi trường tốt hơn để tạo điều kiện cho các công ty phát triển chuỗi giá trị”, - vị này lưu ý.
Global Times - Thời báo Hoàn Cầu của Đảng Cộng sản Trung Quốc thì cảnh báo, Trung Quốc không nên đánh giá thấp sự cạnh tranh từ Việt Nam.
Hoàn Cầu cho rằng, cần liên tục cải thiện môi trường thị trường để thu hút và giữ chân đầu tư nước ngoài, đồng thời tăng cường mối quan hệ bổ trợ về sản xuất với Việt Nam.
Việt Nam có thể hưởng lợi bao nhiêu từ việc chuyển dịch sản xuất của Trung Quốc phụ thuộc vào khả năng đón các khoản đầu tư mới. Điều cần thiết là phải cải thiện được cơ sở hạ tầng và môi trường kinh doanh.
"Các khoản đầu tư nước ngoài mới, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất và công nghệ cao, sẽ giúp biến Việt Nam thành một trung tâm sản xuất lớn của khu vực. Quốc gia này có thể tận dụng xu hướng dịch chuyển này để biến mình thành một điểm quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu", - ThinkChina lưu ý trong bài viết hôm 8 tháng 8.
“Nhiệm vụ bất khả thi”?
Một câu hỏi đặt ra là, khi ngày càng có nhiều nhà sản xuất tại Việt Nam tìm kiếm hàng hóa trung gian từ bên ngoài Trung Quốc và khi chuỗi cung ứng của nhiều ngành công nghiệp phát triển hơn, liệu Việt Nam có thể soán ngôi vị công xưởng của Trung Quốc không?
Đối với vấn đề này, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp được phỏng vấn đều nhất trí rằng, điều này là bất khả thi.
Theo họ, trước mắt, Việt Nam chỉ có thể thu hút các lĩnh vực phát thải ô nhiễm trong chuỗi cung ứng, thuộc các ngành công nghiệp truyền thống đang bị loại bỏ dần ở Trung Quốc.
Một chuyên gia cho rằng, các ngành công nghiệp không chuyển riêng sang Việt Nam, mà còn là Ấn Độ và các nước Đông Nam Á như Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Philippines và Lào.
“Nếu có điều gì có thể thay thế được Trung Quốc, thì đó chỉ có thể là tổng hợp một nhóm gồm nhiều quốc gia khác nhau”, - chuyên gia này khẳng định.
Dân số gần 100 triệu người của Việt Nam chỉ bằng một phần mười của Trung Quốc. Tầng lớp trung lưu đang gia tăng nhanh chóng, đẩy mức lương lên cao và khiến các ngành từ các khu vực phát triển trở thành các ngành nghèo hơn. Trong khi sự phát triển của Trung Quốc di chuyển từ đông sang tây, Việt Nam không có một vùng nội địa nào có thể so sánh được.
Chien Chih Ming, Chủ tịch Phòng Thương mại Đài Loan tại Việt Nam, nhận xét rằng Trung Quốc có lợi thế về chuỗi công nghiệp toàn diện và năng lực tổ chức hành chính vượt xa Việt Nam.
Trong khi Trung Quốc có chi phí lao động cao hơn, công nhân Trung Quốc cũng đồng thời sở hữu kỹ năng và chuyên môn tốt hơn. Và trong khi người lao động Việt Nam cần cù thì ông Chien cho rằng:
“Nếu bạn nói người Việt Nam cực kỳ chăm chỉ, thì người Trung Quốc chính là người lao động chân chính”.
Jayant Menon, chuyên gia cấp cao của Viện ISEAS-Yusof Ishak, đã nhận xét rằng mặc dù các đợt đóng cửa của Trung Quốc đã đẩy nhanh quá trình chuyển dịch trước đại dịch sang Việt Nam, các chuỗi cung ứng trong khu vực vẫn tập trung vào Trung Quốc và điều này có thể sẽ tiếp tục trong tương lai gần.
“Trung Quốc vẫn là một gã khổng lồ trong lĩnh vực sản xuất và do đó Bắc Kinh khó có thể bị kiềm chế hoặc thay thế một cách dễ dàng”, - ông Menon khẳng định.
Tuy nhiên, việc Việt Nam tham gia cạnh tranh ngày càng mạnh mẽ với Trung Quốc để đón làn sóng chuyển dịch đầu tư chắc chắn sẽ gây áp lực không nhỏ với Bắc Kinh.
Khi tình hình kinh tế đất nước tỷ dân chưa phục hồi nhanh như mong đợi, số lượng nhà máy bỏ hoang ngày càng tăng, công nhân lắp ráp smartphones liên tục bị cắt giảm công việc hay thậm chí là tỷ lệ thất nghiệp tăng nhanh nếu các ông lớn công nghệ tiếp tục đẩy nhanh xu hướng chuyển dây chuyền sản xuất, lắp ráp rời Trung Quốc đến Việt Nam để tận dụng nhiều lợi thế hơn.