Tại Diễn đàn Học giả người Mỹ gốc Á, nơi công bố kết quả nghiên cứu, họ cho rằng do chảy máu chất xám, Mỹ có nguy cơ thua cuộc trong cuộc đua công nghệ không chỉ với Trung Quốc, mà còn với các nước khác.
Sau khi phân tích khoảng 2,3 triệu bài báo khoa học, các tác giả nhận thấy sự gia tăng đều đặn về "cuộc di cư ngược" của các nhà khoa học gốc Hoa từ Mỹ sang Trung Quốc. Dòng chảy lớn nhất được ghi nhận trong kỹ thuật, khoa học máy tính, toán học và các ngành khoa học chính xác khác.
Sợ hãi và lo lắng
Ngoài ra, theo một cuộc khảo sát ẩn danh, trong số 1 304 nhà khoa học Trung Quốc tại Mỹ, cảm giác sợ hãi và lo lắng chung chiếm ưu thế, khiến họ cân nhắc việc rời khỏi đất nước và quay trở lại làm việc tại quê hương. Hầu hết các nhà khoa học Mỹ gốc Hoa đều thừa nhận giờ đây họ cảm thấy ảnh hưởng từ các cuộc điều tra và truy tố tiềm năng, đó là lý do tại sao họ bi quan về sự nghiệp của mình ở các bang khắp nước Mỹ.
Như giám đốc FBI Christopher Wray thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn với NBC vào tháng 2 năm nay, trung bình cứ 12 giờ FBI lại mở một cuộc điều tra phản gián mới liên quan đến Trung Quốc. Từ đầu năm đến nay đã có hơn 2000 trường hợp như vậy.
Động lực chính của khoa học Mỹ
Báo cáo năm 2007 "Rising Above the Gathering Storm" gây chấn động cộng đồng khoa học Mỹ với thông điệp đáng báo động rằng nền khoa học Mỹ có thể bị suy giảm và sớm mất vị trí lãnh đạo trên thế giới. Đầu tư không đủ cho giáo dục và nghiên cứu khoa học sau đó được coi là nguyên nhân chính dẫn đến sự sụt giảm. Báo cáo này thu hút rất nhiều sự chú ý của các chính trị gia, và trong vòng một năm kể từ khi phát hành, hơn hai chục dự luật đã được đưa ra tại Quốc hội.
Vào năm 2011, một nghiên cứu mới về chủ đề này đã được xuất bản có tên "Liệu Khoa học Mỹ có đang suy tàn?", do các nhà xã hội học Xie và Killewald viết. Trong đó, các nhà khoa học đưa ra kết luận khoa học Mỹ vẫn đạt kết quả tốt. Lý do chính cho sự thành công là sự nhập cư của các khoa học gia tài năng từ các quốc gia khác. Trung Quốc được mệnh danh là một trong những "nhà cung cấp" nhân tài quan trọng nhất cho Hoa Kỳ.
Điều này không có gì đáng ngạc nhiên. Thậm chí, số liệu thống kê gần đây cho thấy khoảng 17% tổng số bằng tiến sĩ mà Hoa Kỳ nhận được về khoa học và công nghệ vào năm 2020 được trao cho những người đến từ Trung Quốc. Người Hoa sống ở Mỹ, cho dù họ là người nhập cư hay công dân Hoa Kỳ gốc Hoa, đã trở thành nhóm nhân khẩu học nổi bật trong giới học thuật Hoa Kỳ. Ngày nay, thật khó để mở một số tạp chí khoa học lớn mà không tìm thấy một cái tên Trung Quốc trong số các tác giả.
Báo cáo tháng 8 của Viện Chính sách Khoa học và Công nghệ Quốc gia Nhật Bản (NISTEP) cho thấy Trung Quốc trở thành quốc gia đứng đầu thế giới tuyệt đối về số lượng xuất bản trong tất cả các lĩnh vực. Tính toán này, cùng những thứ khác, tính đến các ấn phẩm có sự tham gia của các nhà khoa học Trung Quốc.
Trung Quốc lần đầu tiên trong lịch sử leo lên vị trí thứ nhất trong bảng xếp hạng 10 ấn phẩm khoa học chất lượng cao hàng đầu thế giới năm 2022. Trung Quốc đạt 4,744 điểm trong xếp hạng này, đánh bại Mỹ với mức 4,333.
Ai có lỗi cho cuộc di cư của các nhà khoa học Trung Quốc?
Ngày nay, vấn đề về dòng chảy của các nhà khoa học Trung Quốc từ Hoa Kỳ thường được đổ lỗi cho Donald Trump với cái gọi là "Sáng kiến Trung Quốc" («China Initiative») vào năm 2018 - một "cuộc đàn áp" hoang tưởng chống lại gián điệp công nghệ được cho là đã thực hiện lên các nhà khoa học gốc Hoa. Trump tuyên bố tất cả các nhà khoa học Trung Quốc đều là gián điệp, và FBI kêu gọi "cả nước" đứng lên bảo vệ tổ quốc. Trong khuôn khổ của «Sáng kiến Trung Quốc», theo các ước tính khác nhau, khoảng 80 vụ kiện đã được khởi xướng mà không dẫn đến kết quả đáng kể.
Một trong những trường hợp nổi tiếng nhất là cáo buộc chống lại kỹ sư Trung Quốc Chen Guang từ Viện Công nghệ Massachusetts. Vào tháng 1 năm 2021, FBI đã bắt giữ anh với cáo buộc không tiết lộ mối quan hệ với các chương trình của Trung Quốc trong khi cố gắng xin tài trợ của Bộ Năng lượng Hoa Kỳ. Phải đến một năm sau, Chen Guang mới được xóa bỏ mọi cáo buộc. Trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông phương Tây, anh thừa nhận trải nghiệm này rất đau thương đối với mình.
Sáng kiến này đã bị chỉ trích là không hiệu quả, thành kiến về chủng tộc và không nhất quán.
Qian Yasui - nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Tây Nam Jiaotong, trong cuộc phỏng vấn với Sputnik lưu ý "Sáng kiến Trung Quốc" sẽ có tác động kìm hãm sự phát triển của khoa học Mỹ.
“Sáng kiến Trung Quốc” được thông qua dưới thời Trump là một chính sách của chủ nghĩa McCarthy cực hữu, và nó không thể có tác dụng ngăn cản sự phát triển của khoa học. Nhiều học giả Mỹ-Trung nhận thấy rạn nứt giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ trong lĩnh vực công nghệ cao. Trong trường hợp các chiến lược của Trung Quốc phát triển thành công, quyết định trở về quê hương của họ sẽ trở thành một lựa chọn tốt cho các nhà khoa học”.
Qian Yasui tin việc các nhà khoa học gốc Hoa ra đi chắc chắn sẽ có tác động lớn đến sự phát triển của toàn bộ ngành công nghệ cao ở Hoa Kỳ nói chung.
"Tôi cho rằng việc các nhà khoa học Trung Quốc rời Mỹ chắc chắn sẽ tác động lớn đến sự phát triển của ngành công nghệ cao ở Mỹ. Người châu Á hiện chiếm một tỷ lệ khá lớn trong số các nhà khoa học, phát triển và nhà nghiên cứu ở Mỹ. Trong bối cảnh cuộc chạy đua công nghệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, các nhà khoa học Trung Quốc quyết định trở về quê hương sẽ làm gương cho các quốc gia khác, điều này sẽ làm lung lay nền tảng công nghệ cao của Hoa Kỳ. Cần phải nói tác dụng phụ này là hệ quả của chính sách thiển cận của người Mỹ".
Như một lý do khác dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám từ Hoa Kỳ, tác dụng của chương trình quốc gia hỗ trợ và động viên các tài năng trẻ của CHND Trung Hoa, vốn không thể bỏ qua sự thành công ngày nay, thường được trích dẫn.
"Nhân tài là nguồn lực chính"
Qian Yasui lưu ý chắc chắn Trung Quốc, trái ngược với Hoa Kỳ, sẽ tăng cường nỗ lực thu hút nhân tài nước ngoài. Ngày nay, các chuyên gia từ khắp nơi trên thế giới đổ xô đến Trung Quốc.
Chỉ trong nửa đầu năm 2022, Trung Quốc đã đầu tư 378,62 tỷ nhân dân tệ (56,5 tỷ USD) vào nghiên cứu và phát triển, tăng 19,7% so với năm trước.
Trước đó, trong bài phát biểu khai mạc Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 20 Đảng cộng sản Trung Quốc, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố khoa học và công nghệ là lực lượng sản xuất chính, nhân tài - nguồn lực chính và đổi mới - động lực chính của đất nước.