Cũng chính tướng Lê Đức Anh và tướng Đặng Trần Đức là những người đã đặt nền móng cho một nền công nghiệp quốc phòng tự chủ của Quân đội Nhân dân Việt Nam thời hiện đại.
Tầm nhìn của Tướng Lê Đức Anh và nhà tình báo Ba Quốc
Không chỉ là một tướng lĩnh tài ba, đại tướng Lê Đức Anh (Sáu Nam) còn là một chính khách có tầm nhìn xa trông rộng.
Trong đời binh nghiệp của mình, tướng Lê Đức Anh đã có 7 năm giữ vị trí Tư lệnh Quân tình nguyện Việt Nam ở Campuchia. Sau đó, ông về làm Tổng tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam một thời gian ngắn rồi làm Bộ trưởng Quốc phòng, từ tháng 2/1987.
Thời gian đó, tình hình thế giới đang diễn biến rất phức tạp. Sau hàng loạt những cuộc "cải tổ" của Gorbachev, Liên Xô rơi vào bất ổn nghiêm trọng. Hệ thống XHCN ở các nước Đông Âu lung lay dữ dội.
Lợi dụng tình hình Campuchia, các cường quốc phương Tây áp đặt hàng loạt chính sách bao vây cấm vận với Việt Nam.
Năm 1989, cảm nhận được những diễn biến của tình hình quốc tế, tướng Lê Đức Anh đặt câu hỏi cho các nhà tình báo quốc phòng: "Liệu Liên Xô có đứng vững không?".
Sau một thời gian ngắn tập huấn ở Liên Xô, Trung tá Nguyễn Chí Vịnh trở về nước và báo cáo với ông Lê Đức Anh những gì mắt thấy tai nghe tại đất nước là cái nôi của Cách mạng.
Ông Sáu Nam đem điều đó đến hỏi ông Ba Quốc (Đặng Trần Đức). Ông Ba Quốc cho rằng, sự bất ổn của Liên Xô chắc chắn sẽ dẫn đến biến động lớn, Mỹ và phương Tây sẽ can dự thúc đẩy. Nhà tình báo kỳ cựu khẳng định, nếu Mỹ không làm gì thì không còn là Mỹ nữa, đồng thời dự báo sẽ có đảo chính xảy ra. Thời điểm đó, theo Thanh Niên dẫn lại lời tướng Vịnh, không ai dám hỏi câu hỏi trên, trừ ông Lê Đức Anh, và cũng không ai dám trả lời như vậy, trừ ông Ba Quốc.
Ông Sáu Nam sau đó đã giao lãnh đạo cơ quan tình báo tổ chức nghiên cứu thật kỹ: Liên Xô có đứng vững hay không, nếu không thì diễn biến sẽ như thế nào, và các kịch bản tiếp theo sẽ ra sao?
Như vậy, nhờ dự lường trước diễn biến của cục diện thế giới, tướng Lê Đức Anh đã sớm tổ chức nghiên cứu để tham mưu giúp Đảng, Nhà nước và Quân đội có chiến lược, sách lược đối phó.
Đúng như những gì Sáu Nam tiên lượng và đúng như ông Ba Quốc dự báo, chỉ 2 năm sau, Liên Xô sụp đổ. Cũng nhờ đã đoán biết được trước nên Việt Nam không hề lúng túng bị động.
Nền móng cho việc tự chủ vũ khí
Khoảng năm 1990, khi những bất ổn của Liên Xô và Đông Âu gia tăng, tướng Lê Đức Anh gọi thầy trò ông Ba Quốc và đặt vấn đề:
“Nếu Liên Xô sụp đổ, thì trang bị vũ khí của chúng ta sẽ dựa vào đâu?”, ông Sáu Nam hỏi.
Thời điểm đó, hầu hết vũ khí và trang bị quân sự của quân đội Việt Nam đều dựa vào nguồn viện trợ hoàn lại và không hoàn lại từ Liên Xô và một phần từ các nước XHCN Đông Âu.
Quân đội Việt Nam khi đó chưa làm chủ được công nghệ vũ khí hiện đại. Tướng Nguyễn Chí Vịnh nhớ lại, hồi ấy cán bộ Việt Nam được đưa đi đào tạo ở Liên Xô, dù hai nước rất thân thiết và tin cậy lẫn nhau, nhưng về vũ khí thì phía Việt Nam chỉ được học về bảo đảm kỹ thuật và khai thác sử dụng, không một kỹ sư nào được học về thiết kế và chế tạo vũ khí.
Phải tìm cách giải bài toán về vũ khí trước khi Liên Xô sụp đổ và cho dù Liên Xô không sụp đổ thì Việt Nam cũng phải tự chủ về vũ khí. Đây cũng là vấn đề mà Tổng Bí thư Lê Duẩn lúc sinh thời cũng đau đáu lo toan giữa cuộc bao vây cấm vận khắc nghiệt sau năm 1975.
Tướng Lê Đức Anh giao Cục 2 (sau này là Tổng cục II) nghiên cứu mảng tình báo công nghiệp và lưu ý, ngành tình báo phải chịu trách nhiệm chính trong việc thu thập bí quyết công nghệ về vũ khí về cho đất nước và quân đội. Ông còn không quên chỉ rõ những trọng điểm mà ngành công nghiệp quốc phòng cần nhất.
Nhận nhiệm vụ từ cấp trên, thầy trò ông Ba Quốc lại bắt tay làm tình báo công nghiệp, một lĩnh vực mà ngành tình báo quốc phòng Việt Nam trước đó hoàn toàn không có kinh nghiệm, không có cán bộ, không có cơ quan chuyên trách, nói chung là "chưa có ý tưởng gì về việc thu thập công nghệ bằng phương thức tình báo". Trong khi đó, ông Ba Quốc thì dù rất am hiểu nhưng cũng "chưa bao giờ làm".
Để bắt đầu, thầy trò ông Ba Quốc chọn Liên Xô và Đông Âu, nơi có nền công nghiệp quốc phòng tương thích với nhu cầu của quân đội Việt Nam, lại là khu vực khả thi để triển khai công tác tình báo trong bối cảnh khu vực này đang hỗn loạn.
Nhưng việc đầu tiên phải xác định là cần những tin tức bí quyết gì, tức là yêu cầu cụ thể của nhiệm vụ tình báo là gì.
"Việc xây dựng yêu cầu điều tra là của cấp trên, nhưng cơ quan tình báo phải tham mưu cho cấp trên xác định những nội dung ấy. Nó có 3 yêu cầu: Một là đúng với nhu cầu của các đơn vị trong toàn quân. Hai là phải biết nó ở đâu và làm cách nào để lấy. Ba là phải phù hợp với khả năng của tình báo ta, phải vừa tầm vừa sức, không thiếu không thừa, không cao không thấp so với yêu cầu của quân đội", ông Ba Quốc chỉ rõ.
Nhớ lại thời điểm đó, tướng Vịnh cho biết, việc xây dựng và tham mưu được cho cấp trên về yêu cầu điều tra trong nhiệm vụ này đã là quá khó, chưa nói đến khi đã có yêu cầu điều tra "thì biết phải làm sao mà thực hiện".
Thầy trò ông chia nhau đến tìm hiểu nhu cầu tại các đơn vị quân đội. Mà đúng là khó thật, vì trước những câu hỏi, thường chỉ có hai kiểu trả lời: Thứ nhất là im lặng, thứ hai là "tất cả các thứ", có nghĩa là chính quân đội Việt Nam khi đó cũng không hiểu mình đang cần những gì. Cuối cùng các ông cũng lập được một bản yêu cầu điều tra để tham mưu cho cấp trên.
Từ một nhóm đặc nhiệm tại Đông Âu lúc đầu, cả một tổ chức chuyên trách tình báo công nghiệp và tình báo ngoài nước đã được lập nên, trực thuộc Cục 12 do Cục trưởng Ba Quốc trực tiếp phụ trách.
Sau một thời gian, do nhiệm vụ "nở" ra quá nhanh, tổ chức chuyên trách này phát triển trở thành một đơn vị trực thuộc Tổng cục. Đây chính là nền móng quan trọng giúp quân đội Việt Nam giải quyết bài toán về tự chủ vũ khí.