Sự "rủi ro" mà ông Trí nhắc tới thể hiện ở chỗ, có những trường hợp thực hiện theo mệnh lệnh cấp trên, hoặc cấp trên gợi ý, nhưng cấp dưới phải chấp hành, hoặc vi phạm do cấp dưới tham mưu không chính xác, không đầy đủ.
Trong đó có vụ án đặc biệt như Việt Á buộc 3 cơ quan điều tra, kiểm sát, toà án phải ngồi lại với nhau nghiên cứu, đề xuất cấp có thẩm quyền chủ trương phân hoá làm ba loại vi phạm để xử lý.
Bắt buộc các quan hệ kinh tế thanh toán qua ngân hàng
Chiều 20/3, tại phiên chất vấn Viện trưởng VKSND Tối cao Lê Minh Trí, đại biểu Mai Thị Phương Hoa (đoàn ĐBQH tỉnh Nam Định) đặt vấn đề, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhiều lần chỉ đạo phải tiếp tục xây dựng và hoàn thiện thể chế về quản lý kinh tế và phòng, chống tham nhũng, kịp thời khắc phục những bất cập để không thể tham nhũng.
Qua công tác giải quyết các vụ án tham nhũng lớn, đại biểu đề nghị Viện trưởng cho biết đã có những chỉ đạo và biện pháp như thế nào để thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng? Cùng với đó, đại biểu cũng gửi câu hỏi này tới Đại tướng Tô Lâm – Bộ trưởng Bộ Công an.
Trả lời chất vấn của đại biểu, Viện trưởng Lê Minh Trí khẳng định, cần hoàn thiện thể chế về kinh tế để hạn chế tham nhũng, tiêu cực.
Theo đó, cần tăng cường công khai, minh bạch trong quản lý xã hội, quản lý nhà nước, nhất là đối với những lĩnh vực nhạy cảm, dễ tham nhũng, tiêu cực. Vì chỉ khi có công khai, minh bạch thì mới kiểm soát được.
Viện trưởng VKSND Tối cao cho rằng, hạn chế trong hệ thống tư pháp có nhiều nguyên nhân, như văn bản hướng dẫn và giải thích luật chưa đáp ứng kịp thời; người thực hiện quy định pháp luật còn nhận thức khác nhau; cơ quan tư pháp khi thực hiện chức năng nhiệm vụ thì nhận thức khác.
Chẳng hạn trong vấn đề đấu giá đất, cùng một nội dung, nhưng Luật Đất đai yêu cầu phải đấu giá, còn Luật Nhà ở và Luật Kinh doanh bất động sản thì không.
Qua công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng, kinh tế vừa qua, lãnh đạo VKSND Tối cao nhận thấy, cần bịt các lỗ hổng trong quy định đã bị lợi dụng, đồng thời có lộ trình hạn chế tiền mặt, bắt buộc các quan hệ kinh tế thanh toán qua ngân hàng để kiểm soát.
"Chính việc sử dụng tiền mặt phổ biến hiện nay với các hoạt động, quan hệ kinh tế, thanh toán không qua ngân hàng là bất cập, dẫn đến tham nhũng, tiêu cực", ông Trí đánh giá.
Giảm phạt tù, tăng phạt tiền
Trong câu hỏi thứ hai, đại biểu Mai Thị Phương Hoa cho rằng, thời gian qua, có một số cán bộ trong quá trình thực thi nhiệm vụ, đã xuất hiện một số việc làm còn sai sót, thậm chí vi phạm pháp luật.
Từ đó, đại biểu đề nghị Viện trưởng Lê Minh Trí cho biết quan điểm và các giải pháp để vừa thực hiện tốt nhiệm vụ, không bỏ lọt tội phạm, xử lý nghiêm tội phạm tham nhũng, bảo đảm thực hiện đúng chủ trương của Đảng về bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung?
Về điều này, Viện trưởng Lê Minh Trí cho rằng, bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung là vấn đề đã khiến ông trăn trở suy nghĩ và cũng từng phát biểu ý kiến ở một số hội nghị khác nhau.
"Tôi và ngành kiểm sát xác định tiếp tục quyết tâm cao trong thực hiện chủ trương của Đảng trong đấu tranh hiệu quả với phòng chống tham nhũng, tiêu cực, việc này là để bảo vệ chế độ, thực hiện lòng tin của người dân với Đảng thì phải làm tốt", ông Trí trả lời.
Theo ông, phải xử lý nghiêm đối tượng cầm đầu, đối tượng chủ mưu, vụ lợi chiếm đoạt gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, càng nghiêm khắc càng răn đe giáo dục tốt.
Tuy nhiên, qua thực tiễn vụ án và vận dụng pháp luật hiện nay, có những trường hợp thực hiện theo mệnh lệnh cấp trên, hoặc cấp trên gợi ý, nhưng cấp dưới phải chấp hành, hoặc do cấp dưới tham mưu không chính xác, không đầy đủ, nhưng đó là sự rủi ro.
Khi có yếu tố rủi ro, bất cập ngoài dự kiến, bất khả kháng, thì nếu họ chủ động khắc phục hậu quả, thấy sai mà sửa, hợp tác với cơ quan điều tra làm rõ vụ án thì việc áp dụng miễn, giảm, tha theo luật hiện hành là vướng.
Cụ thể, luật hiện hành quy định "khi tính chất gây hậu quả không đáng kể" thì được giảm trách nhiệm hình sự, nhưng quy định này không định lượng nên rất khó áp dụng.
Trong khi đó, Bộ luật Hình sự cũng có điều khoản miễn trách nhiệm hình sự có điều kiện. Tuy nhiên, trong giai đoạn đất nước phát triển hiện nay, lỗi do vô ý hoặc do khối lượng công việc lớn kiểm soát không được, không chủ đích chiếm đoạt, vụ lợi thì nên rà soát điều luật cụ thể có thể dẫn đến chuyện hậu quả không lớn vẫn bị xử lý hình sự, nếu không xử lý thì vi phạm pháp luật.
Vấn đề từ vụ Việt Á
Viện trưởng VKSND Tối cao dẫn chứng, trong vụ án lớn như vụ Việt Á, cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án ngồi với nhau nghiên cứu, đề xuất cấp có thẩm quyền có chủ trương chính sách hình sự phân hóa làm 3 loại: Xử lý nghiêm, giảm và không xử lý hình sự, mà chỉ xử lý về mặt Đảng và hành chính.
"Nhưng đó là trong từng vụ án cụ thể với tính đặc biệt nghiêm trọng, với nhiều đối tượng thì cơ quan chức năng tham mưu đề xuất thế, chứ còn tổng thể áp dụng cho các vụ án trên toàn quốc thì chưa có", ông Trí trình bày.
Một lần nữa, Viện trưởng Lê Minh Trí dẫn lại quy định căn cứ miễn trách nhiệm hình sự thì nếu vận dụng thì mới làm được, còn áp dụng thì là sai.
Nhưng "vận dụng nhiệm kỳ này được chứ nhiệm kỳ sau không biết có được hay không", ông Trí đặt vấn đề.
Ông cho biết, vừa qua đã có kiến nghị với Thường trực Ban Bí thư (nay là Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng - PV) về Quy định 14, Quy định 69 có nói khi chấp hành mệnh lệnh cấp trên mà làm sai thì không kỷ luật, nhưng quy định đó phải cụ thể hóa bằng luật pháp.
Trong một vụ việc mà Đảng không kỷ luật, nhưng hành vi cụ thể là vi phạm pháp luật cộng với gây ra hậu quả thì là vướng.
"Vừa rồi, như phương án xử lý vụ Việt Á là vận dụng pháp luật và xin chủ trương chứ không áp dụng pháp luật được", ông Trí đề cập.
Từ đó, Viện trưởng VKSND Tối cao cho rằng, câu trả lời cho chất vấn của đại biểu là việc lớn, phải được giải quyết đồng bộ, có chủ trương, phân công các cơ quan, ban ngành ngồi lại rà lại về chủ trương, chính sách pháp luật hình sự để điều chỉnh.
Ví dụ, luật hiện hành quy định tội vô ý làm trái, thiệt hại 100 triệu đồng thôi đã đủ để khởi tố và xử lý hình sự. Theo ông, nên xem lại mức đó, vì từ năm 1999, Bộ luật Hình sự đã định ra mức 100 triệu đồng, sau đó đã sửa luật mà vẫn giữ định mức đó thì không còn phù hợp.
"Chế tài khung hình phạt tù nên giảm và tăng phạt tiền để đảm bảo vừa xử lý nghiêm chủ mưu, cầm đầu chiếm đoạt vụ lợi, vừa nhân văn với người có rủi ro. Tôi đề nghị có đối tượng thì phải xử nghiêm để răn đe giáo dục, nhưng cũng có cái phải nhân văn để phát huy sự năng động sáng tạo của cán bộ để ổn định phát triển đất nước trong giai đoạn hiện nay", Viện trưởng Lê Minh Trí nêu rõ.