Philippines, Trung Quốc và Indonesia hiện là 3 thị trường dẫn đầu về tiêu thụ gạo của Việt Nam. Đặc biệt, việc Indonesia quyết định nhập 2 triệu tấn gạo dự trữ quốc gia trong năm 2023 càng khiến thị trường trở nên sôi động hơn.
Ba thị trường lớn nhất của xuất khẩu gạo Việt Nam
Số liệu Bộ NN&PTNT cho thấy, xuất khẩu gạo trong tháng 3/2023 đạt 900 nghìn tấn, trị giá 480 triệu USD. Luỹ kế xuất khẩu gạo 3 tháng đầu năm đạt 1,79 triệu tấn, trị giá 952 triệu USD.
Như vậy, so với cùng kỳ năm 2022, xuất khẩu gạo quý 1/2023 tuy giảm 19,3% về khối lượng nhưng đã tăng 30,2% về giá trị.
Trong 3 tháng đầu năm 2023, giá gạo xuất khẩu bình quân vào khoảng 531 USD/tấn, tăng 9,2% so với cùng kỳ năm ngoài. Đây là mức giá xuất khẩu gạo bình quân cao nhất trong 10 năm qua.
Giá gạo xuất khẩu tăng cao phần lớn nhờ tỷ trọng các loại gạo phẩm cấp cao, giá bán cao (gạo thơm, gạo nếp, gạo đặc sản…) tăng mạnh. Tỷ trọng gạo phẩm cấp cao hiện chiếm 50% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, với giá bán vào khoảng từ 600 USD/tấn đến 1000 USD/tấn.
Trong quý 1/2023, giá gạo xuất khẩu 5% tấm dao động khoảng 450 USD/tấn và gạo 25% tấm đạt 430 USD/tấn. Những con số này đều cao hơn giá gạo xuất khẩu cùng phẩm cấp của Thái Lan và Ấn Độ.
Trên thị trường gạo châu Á, đầu tháng 4/2023, giá gạo xuất khẩu Việt Nam đã tăng mạnh. Giá gạo xuất khẩu loại 5% tấm và 25% tấm của Việt Nam lần lượt là 473 USD/tấn và 453 USD/tấn, tăng 10 USD/tấn so với thời điểm 31/3/2023.
Trong quý đầu năm 2023, Philippines là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam, chiếm 43,3% thị phần xuất khẩu gạo của cả nước. Xuất khẩu gạo sang thị trường này trong 3 tháng đầu năm đạt 608 nghìn tấn, trị giá 409 triệu USD.
Xếp thứ 2 sau Philippines là Trung Quốc. Trong quý đầu năm 2023, xuất khẩu gạo sang Trung Quốc tăng 86% về lượng và tăng 120% về giá so với cùng kỳ năm ngoái. Giá gạo xuất khẩu bình quân sang Trung Quốc trong 3 tháng đầu năm đạt trung bình 589 USD/tấn, tăng hơn 18% so với cùng kỳ.
Một số chủ doanh nghiệp nhận định, thị trường Trung Quốc đã trở nên khó tính, chủ yếu nhập khẩu các sản phẩm gạo cao cấp, như gạo thơm và gạo nếp. Điều này khiến giá gạo xuất khẩu bình quân vào thị trường nói trên tăng mạnh.
Ngoài ra, các loại gạo phổ thông và tấm của Việt Nam cũng có giá khá cao. Sang đầu quý 2 năm nay, nhập khẩu gạo từ Việt Nam của các thương nhân Trung Quốc vẫn duy trì ở mức cao, nhất là với gạo nếp và gạo thơm.
Việc Trung Quốc mở cửa lại thị trường là tín hiệu tích cực cho các doanh nghiệp xuất khẩu gạo. Dù vậy, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho rằng, thị trường Trung Quốc vẫn còn nhiều khó khăn tiềm ẩn liên quan đến giá cước vận tải biển cao, giá cả đầu vào sản xuất lúa gạo cao. Bên cạnh đó, tình hình xung đột ở một số khu vực trên thế giới cũng tác động đến giá các mặt hàng lương thực khác.
Trong quý đầu năm 2023, Indonesia là thị trường xuất khẩu gạo lớn thứ 3 của Việt Nam, chỉ xếp sau Philipines và Trung Quốc. Lượng gạo xuất khẩu sang Indonesia trong quý 1 đạt 286 nghìn tấn, trị giá 136 triệu USD. Indonesia chiếm 16% trong tổng lượng và chiếm 14,3% trong tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của cả nước.
Triển vọng từ Indonesia
Theo dự báo của Hiệp hội lương thực Việt Nam (VFA), tình hình xuất khẩu gạo quý 2 sẽ tích cực hơn so với quý đầu năm. Về giá, do ảnh hưởng của những bất ổn về kinh tế, chính trị và nhu cầu dự trữ lương thực của các quốc gia tăng lên, giá gạo xuất khẩu vẫn duy trì ở mức cao.
Chẳng hạn, ở châu Âu, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA) quy định, Việt Nam được cấp hạn ngạch là 80.000 tấn gạo xuất khẩu. Khi doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng yêu cầu theo quy định thì được hưởng ưu đãi với mức miễn thuế là 175 Euro/tấn.
Trong khi đó, các thị trường như Philippines, Indonesia và một số nước châu Phi cũng dự định nhập khẩu gạo với số lượng lớn để tăng dự trữ lương thực. Nguồn cung gạo từ Ấn Độ, Pakistan tiếp tục hạn chế, còn giá gạo Thái Lan tăng do đồng Baht tăng giá trở lại.
Vừa qua, có thông tin cho biết Indonesia sẽ nhập 2 triệu tấn gạo dự trữ quốc gia trong năm 2023 nhằm nâng dự trữ lên 2,4 triệu tấn thay vì khoảng 1,2 triệu tấn như mức dự trữ trước đó. Thông tin này đã khiến thị trường xuất khẩu gạo càng trở nên sôi động.
Cụ thể, ngày 24/3/2023, Chính phủ Indonesia quyết định nhập khẩu 2 triệu tấn gạo phục vụ dự trữ quốc gia trong năm 2023. Trong đó, thực hiện sớm nhất có thể việc nhập 500.000 tấn. Lượng gạo dự trữ quốc gia nhập khẩu này sẽ được sử dụng vào chương trình bình ổn giá gạo, hỗ trợ gạo cho 21,53 triệu hộ nghèo và sử dụng cho các mục đích khác. Preum Bulog, cơ quan hậu cần quốc gia, tiếp tục là đầu mối nhập khẩu.
"Indonesia là một trong những thị trường nhập khẩu gạo truyền thống, trọng điểm của Việt Nam. Các thông tin về động thái chính sách và tình hình sản xuất, thị trường gạo của Indonesia đang tạo ra tác động tích cực tới hoạt động xuất khẩu gạo của thương nhân Việt Nam vào thị trường này. Trong khi đó, nhu cầu nhập khẩu gạo của các thị trường truyền thống như Philippines, Trung Quốc, châu Phi... nhìn chung sẽ tiếp tục ổn định trong quý 2 do các nước đang tăng cường dự trữ lương thực", - VnEconomy dẫn lời Chủ tịch VFA Nguyễn Ngọc Nam cho hay.
Về phần mình, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á – châu Phi (Bộ Công Thương) Nguyễn Phúc Nam nhận định, xuất khẩu gạo sẽ còn thuận lợi. Trong ngắn hạn, giá gạo vẫn ở mức tốt do những bất ổn về kinh tế, chính trị toàn cầu khiến nhu cầu dự trữ lương thực tăng lên. Nhờ đó, các doanh nghiệp gạo sẽ được hưởng lợi trong thời gian tới.
Với thị trường EU, ông Nguyễn Văn Nhật - Tổng Giám đốc Công ty Hoàng Minh Nhật cho biết, Hiệp định EVFTA đã nêu rõ, Việt Nam được cấp hạn ngạch 80.000 tấn, trong đó 30.000 tấn gạo trắng, 30.000 gạo thơm, 20.000 tấn gạo lứt.
Vì vậy, các đơn hàng gạo xuất khẩu nếu nằm trong danh mục trên thì được miễn thuế 175 ER/tấn. Đây là lợi thế rất lớn cho doanh nghiệp nhập khẩu. Các doanh nghiệp nên gia tăng sản lượng, chủng loại gạo để tận dụng tối đa lợi thế.
Đói vốn
Ở chiều ngược lại, các doanh nghiệp ngành gạo đang phản ánh việc gặp khó khăn về nguồn vốn. Một số chủ doanh nghiệp kiến nghị Ngân hàng Nhà nước chỉ đạo các ngân hàng thương mại vào cuộc hỗ trợ doanh nghiệp khơi thông nguồn vốn, nhất là trong giai đoạn thu hoạch vụ Đông Xuân sắp tới.
Năm ngoái, Việt Nam xuất khẩu 7,1 triệu tấn gạo, mang về 3,45 tỷ USD. Với việc giá xuất khẩu gạo tăng cao nhất trong 1 thập kỷ qua, VFA dự báo xuất khẩu gạo của Việt Nam năm nay có thể đạt khoảng 6,5 - 7 triệu tấn. Tuy nhiên, trị giá thu về có thể lập kỷ lục 4 tỷ USD.
Để có thể tận dụng tốt các lợi thế về thị trường, VFA khuyến nghị các doanh nghiệp xuất khẩu gạo tăng cường chất lượng gạo, đảm bảo các yêu cầu về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kiểm dịch thực vật, truy xuất nguồn gốc nhằm tận dụng tối đa ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do.