Đây là thông tin được chuyên gia của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam đưa ra khi cho rằng, Việt Nam rất “rộng lượng” khi cho phép người lao động rút BHXH một lần toàn bộ tiền ở bất kỳ thời điểm nào.
Chỉ có Việt Nam và một nước khác cho rút BHXH một lần?
Sáng 13/7, Ủy ban Xã hội của Quốc hội và Quỹ Dân số LHQ tổ chức hội thảo khu vực phía Nam lấy ý kiến về dự án Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) và những vấn đề dân số.
Tại đây, ông Đặng Thuần Phong, Phú Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội cho biết, chính sách BHXH ở Việt Nam thời gian qua đã đạt nhiều thành tựu, nhất là diện bao phủ BHXH ngày càng rộng, số người được hưởng chế độ BHXH ngày càng tăng.
Tuy nhiên, chính sách bảo hiểm xã hội, theo ông Phong, chưa quan tâm đến lao động phi chính thức, tình trạng rút BHXH một lần tăng nhanh, việc trốn đóng BHXH còn tiếp diễn.
Cho rằng việc ban hành chính sách và tổ chức thực hiện Luật BHXH vẫn còn nhiều yếu kém, hạn chế, ông Phong đặt câu hỏi vì sao đã tuyên truyền rất nhiều về việc tham gia BHXH lâu dài sẽ có nhiều lợi ích, đặc biệt là khi hết tuổi lao động sẽ có lương hưu, không trở thành gánh nặng cho xã hội nhưng tình trạng rút BHXH một lần vẫn xảy ra nhiều trong những năm qua.
“Liệu có cần thay đổi về quy định rút BHXH một lần như hiện nay không?”, - ông Đặng Thuần Phong đặt vấn đề.
Theo chuyên gia của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam Andre Gama, đa phần người rút bảo hiểm xã hội một lần cần tiền để đáp ứng nhu cầu cấp thiết trong cuộc sống, chứ không phải để mua sắm, sinh hoạt.
Ông Gama cũng thông tin: “Trên thế giới chỉ có Việt Nam và một nước khác cho phép rút BHXH một lần. Tuy nhiên, chưa có quốc gia nào đã cho rút BHXH một lần và rồi lại thay đổi, không cho rút nữa để có bài học kinh nghiệm cho Việt Nam”.
Do đó, theo chuyên gia, nếu thay đổi quy định về rút BHXH một lần ngay thì sẽ gây bất ổn. Điều này, theo chuyên gia ILO, giống như việc người dân không tin vào độ an toàn của ngân hàng và ồ ạt đi rút tiền một lần.
“Việt Nam cần có chính sách hỗ trợ người lao động được vay vốn lúc khó khăn để làm ăn, trang trải cuộc sống, từ đó, khuyến khích người lao động không rút BHXH một lần”, - ông Gama kiến nghị.
Chuyên gia LHQ khuyến nghị chính sách BHXH cho Việt Nam
Ông Nguyễn Duy Cường, Phó Vụ trưởng Vụ Bảo hiểm xã hội, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội thông tin, trong 7 năm thực hiện Luật BHXH năm 2014, đã có trên 476.000 người hưởng BHXH một lần đã có thời gian tham gia bảo hiểm xã hội trên 10 năm với độ tuổi trên 40 tuổi trở lên.
Có 53.000 người hết tuổi lao động phải nhận BHXH một lần do chưa đóng đủ 20 năm BHXH bắt buộc.
Theo đại diện Bộ LĐ-TB&XH, sau 7 năm thực hiện Luật BHXH, tổng số lượt người hưởng BHXH một lần khoảng 4,5 triệu lượt người.
Trong số này, có gần 1,3 triệu lượt người sau khi nhận BHXH một lần tiếp tục quay trở lại thị trường lao động và tiếp tục tham gia BHXH chiếm gần 28% tổng số lượt người nhận BHXH một lần giai đoạn 2016-2022.
Bà Pauline Tamesis, Điều phối viên thường trú của LHQ kiêm Trưởng đại diện Quỹ dân số LHQ (UNFPA) tại Việt Nam cho biết, Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến trong phát triển chính sách BHXH.
Thống kê cho thấy, có 17,5 triệu người lao động Việt Nam đóng BHXH, tăng 4,5 triệu người so với 7 năm trước.
Tuy vậy, bà Pauline lưu ý, tỷ lệ bao phủ BHXH của Việt Nam thực tế còn thấp, chỉ chiếm 37% lực lượng lao động, còn khoảng cách lớn đối với mục tiêu đạt tỷ lệ bao phủ BHXH 60% đến năm 2030 mà Việt Nam đề ra ở Nghị quyết 28 năm 2018 về cải cách chính sách xã hội.
Trong khi đó, theo chuyên gia của LHQ, tỷ lệ người cao tuổi ở Việt Nam ngày càng tăng. Đồng thời, có tới 81% phụ nữ là lao động tự do không được hưởng chế độ thai sản.
Góp ý giải pháp giúp Việt Nam tăng cường, cải thiện hệ thống BHXH trong thời gian tới, bà Tamesis cho rằng, đầu tiên, Việt Nam cần có cách tiếp cận bao trùm toàn bộ hệ thống xã hội.
Trong đó, cần nhấn mạnh vai trò của Chính phủ trong việc phát triển, tích hợp hệ thống bảo hiểm và bảo trợ xã hội.
Tiếp đó, theo chuyên gia của LHQ, Luật BHXH sửa đổi cần lấy trọng tâm là mở rộng phạm vi bao phủ, đặc biệt là hướng đến nhóm dân số dễ bị tổn thương.
Ngoài ra, cần đảm bảo nâng cao khả năng ứng phó của hệ thống trước những cú sốc như dịch bệnh hay thiên tai, hoặc sự cố bất ngờ.
Bà Tamesis cũng khuyến nghị cần mở rộng chế độ thai sản cho cả nam giới lẫn nữ giới trong tương lai.
Cùng với đó, Việt Nam cần xem xét lại liệu quyền lợi do hệ thống BHXH chi trả đã phù hợp, thỏa đáng hay chưa.
“Điều này để đảm bảo những phúc lợi mà người thụ hưởng nhận được là đủ lớn để giúp họ giảm thiểu rủi ro gặp phải trong suốt cuộc đời của mình”, - Điều phối viên thường trú của LHQ tại Việt Nam nhấn mạnh.
Đồng thời, Chính phủ cần tính đến tính bền vững của hệ thống về mặt tài chính.
"Chúng tôi hiểu những hạn chế về tài khóa mà các quốc gia gặp phải khi thực hiện lựa chọn chi tiêu công. Với vị thế hiện nay của mình, Việt Nam hoàn toàn có thể xem xét tăng đầu tư vào bảo trợ xã hội nói chung và BHXH nói riêng do mức đầu tư của Việt Nam vào các hệ thống này vẫn còn thấp hơn đáng kể so với mức trung bình của cả khu vực và thế giới", - bà Pauline Tamesis bày tỏ.
Theo Điều phối viên thường trú của LHQ tại Việt Nam, dựa trên nghiên cứu của Liên Hợp Quốc, cứ đầu tư 1 triệu đồng vào chính sách xã hội (như bảo trợ xã hội, giáo dục và y tế) thì sẽ giúp GDP tăng thêm 3,2 triệu đồng.
Theo bà Tamesis, nghiên cứu này được nhiều cơ quan của LHQ, trong đó có Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) và Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội của Việt Nam thực hiện.
Nghiên cứu có dữ liệu về chính sách tài khóa (đo lường hiệu quả của việc tăng chi tiêu trong chính sách tài khóa của Chính phủ với tổng lượng quốc gia GNP, hoặc tổng sản phẩm quốc nội GDP), qua đó, cung cấp minh chứng về khoản lợi nhuận đạt được khi đầu tư vào chính sách xã hội.
Theo đại diện của LHQ, việc đầu tư xã hội này không chỉ mang lại nhiều lợi ích xã hội mà còn đóng góp vào tăng trưởng bền vững và bao trùm hơn.
“Kinh nghiệm từ việc ứng phó với Covid-19 cho thấy các biện pháp về chính sách bảo trợ xã hội không chỉ có lợi trong việc ngăn chặn suy thoái kinh tế ở Việt Nam mà còn hỗ trợ sinh kế của người dân”, - bà Tamesis nhấn mạnh.
Do đó, Điều phối viên của LHQ tin tưởng rằng, quan hệ đối tác, hợp tác giữa Việt Nam và LHQ, UNFPA sẽ ngày càng phát triển. Từ góc độ cá nhân, bà Pauline Tamesis cam kết, LHQ sẽ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam vì một Việt Nam phát triển bao trùm và bền vững.
Phương án rút BHXH một lần
Bà Trần Thị Diệu Thúy, Chủ tịch Liên đoàn Lao động thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, trong dự thảo Luật BHXH cần có quy định hai phương án rút BHXH một lần.
Cụ thể, phương án thứ nhất – những ai đã đi làm và đóng BHXH rồi thì được rút một lần. Những ai mới tham gia BHXH, kể từ khi dự thảo Luật được thông qua, và có hiệu lực thi hành, thì chỉ được rút 50% số tiền BHXH một lần hoặc chỉ được rút phần người lao động đã đóng.
50% còn lại hoặc phần nhà sử dụng lao động đóng phải để lại làm “của để dành” để cho người lao động nhưng phần này, người lao động sẽ được hưởng nếu ra nước ngoài định cư hoặc người lao động chết thì thân nhân mới hưởng thừa kế.
Bà Trịnh Thu Nga, Viện Khoa học Lao động và Xã hội, Bộ LĐ-TB &XH cho rằng, cần có quy định cho người lao động vay tiền từ Quỹ BHXH bằng số tiền BHXH một lần mà họ sẽ được nhận.
Khi người lao động quay trở lại làm việc thì sẽ trả lại số tiền đã vay đó cùng lãi suất, để tính lại thời gian đã tham gia bảo hiểm xã hội.
Trước đó, Ban nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) có báo cáo kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép lao động dùng sổ BHXH thế chấp để vay tiêu dùng ngắn hạn khi thu nhập bấp bênh.
Ban IV cho rằng, xu hướng rút BHXH một lần chưa dừng lại do làn sóng cắt giảm nhân sự tại các công ty, doanh nghiệp dự báo sẽ kéo dài tới cuối năm nay.
Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng đồng tình và đã có góp ý liên quan đến chính sách tài chính, tín dụng nhằm hỗ trợ lao động gặp khó khăn do ngừng, mất việc phù hợp với bối cảnh hiện tại.
Bộ Lao động cũng sẽ phối hợp với Ngân hàng Nhà nước và bộ ngành liên quan đề xuất chính sách cho vay phù hợp, hỗ trợ người lao động.