Đề xuất tính giá điện bao gồm khoản lỗ của EVN
Dự thảo mới do Bộ Công Thương xây dựng cho thấy giá bán lẻ điện được tính thêm các khoản lỗ trong hoạt động sản xuất kinh doanh của EVN.
Theo dự thảo Quyết định mới thay thế Quyết định số 24/2017, công thức tính giá điện bình quân ngoài các chi phí của khâu phát, truyền tải, phân phối và dịch vụ phụ trợ, còn tính thêm các yếu tố gắn với giá thành sản xuất, như chênh lệch tỷ giá, lỗ từ sản xuất kinh doanh và các chi phí khác chưa được tính vào giá bán lẻ. Đáng nói, các thông số mới được bổ sung sẽ lấy căn cứ trên báo cáo tài chính được kiểm toán của Tập đoàn Điện lực Việt Nam - EVN.
Tờ trình của Bộ Công Thương gửi Bộ Tư pháp nêu, để minh bạch hơn việc điều chỉnh giảm giá điện, dự thảo Quyết định quy định cụ thể tỷ lệ % giá bán lẻ điện bình quân tính toán giảm so với hiện hành thì mới thực hiện điều chỉnh giảm giá điện, tránh gây lãng phí nguồn lực khi mức giảm nhỏ cũng thực hiện điều chỉnh giá theo ý kiến góp ý của một số đơn vị.
Theo đó, khi giá bán lẻ điện bình quân tính toán giảm từ 1% trở lên so với giá bán điện bình quân hiện hành thì mới thực hiện giảm giá điện. Đối với điều chỉnh tăng giá điện, dự thảo Quyết định giữ nguyên mức điều chỉnh từ 3% trở lên so với hiện hành thì giá điện được xem xét điều chỉnh tăng như quy định tại Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg theo ý kiến góp ý của một số đơn vị.
Việc điều chỉnh tăng giá điện có tác động ảnh hưởng tới kinh tế vĩ mô, sản xuất của doanh nghiệp và đời sống của người dân. Nếu ở mức tăng thấp hơn đã cân nhắc xem xét điều chỉnh thì có thể gây xáo trộn tâm lý của doanh nghiệp và người dân, tạo dư luận không tốt.
Bên cạnh đó, chu kỳ điều chỉnh giá điện theo quy định tại Quyết định số 24/2017/QĐ TTg là 6 tháng. Dự thảo quyết định nghiên cứu điều chỉnh giá điện theo lộ trình, có thể điều chỉnh giá điện nhiều lần trong năm để tránh gây tác động lớn đến kinh tế vĩ mô, đồng thời đảm bảo phản ánh kịp thời biến động của các thông số đầu vào tới giá điện. Dự thảo rút ngắn chu kỳ điều chỉnh giá điện giá điện từ 6 tháng xuống 3 tháng.
EVN lỗ từ sản xuất kinh doanh đến chênh lệch tỷ giá
Theo Bộ Công Thương, năm ngoái, EVN ghi nhận lỗ hơn 26.000 tỷ đồng do biến động quá cao của giá nhiên liệu (than, dầu, khí) cho phát điện.
Ngoài ra, tập đoàn này còn khoản lỗ từ chênh lệch tỷ giá khoảng 14.725 tỷ đồng trong 4 năm (2019-2022) chưa được hạch toán, theo công bố kết quả kiểm tra giá thành sản xuất điện năm 2022 của Bộ Công Thương.
Như vậy, với khoản lỗ sản xuất kinh doanh 2022 và chênh lệch tỷ giá của EVN dồn từ các năm chưa được hạch toán lên khoảng 40.925 tỷ đồng. Trong khi giá bán đầu ra tăng 3% từ ngày 4/5 giúp EVN bớt căng thẳng dòng tiền, nhưng khó khăn tài chính vẫn còn.
Với việc kết quả sản xuất kinh doanh năm 2022 bị lỗ và chi phí năm 2023 tiếp tục bị dồn tích do mức điều chỉnh giá điện chưa đủ thu hồi chi phí đầu vào hình thành giá, trong khi Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg chưa quy định cụ thể về việc xem xét giá thành thực tế sản xuất kinh doanh điện trong tính toán giá điện kế hoạch, Bộ Công Thương cho rằng điều này gây khó khăn cho EVN trong việc thu hồi chi phí, bù đắp lỗ của năm quá khứ.
“Việc này phần nào ảnh hưởng đến khả năng phát triển và bảo toàn vốn Nhà nước của EVN nếu hoạt động sản xuất kinh doanh thua lỗ kéo dài”, theo Bộ Công Thương.
Bộ Công Thương dẫn quy định hiện hành tại Luật Giá cho thấy giá điện cần đảm bảo bù đắp đủ chi phí thực tế và có lợi nhuận hợp lý. Do đó, cần hiệu chỉnh công thức tính giá bán điện bình quân để làm rõ hơn yếu tố gắn với giá thành sản xuất kinh doanh điện.
Chuyên gia nói gì?
Ước tính với giá điện tăng 3%, EVN sẽ thu khoảng 8.000 tỷ đồng trong 7 tháng cuối 2023, mức này bằng 1/5 số lỗ và chênh lệch tỷ giá ghi nhận của tập đoàn.
PGS.TS Trần Văn Bình (Viện Kinh tế và quản lý, Đại học Bách khoa Hà Nội) nhận xét trên VnExpress rằng, việc phải cộng thêm các khoản này vào giá điện bình quân, là không còn cách nào khác do những hậu quả từ điều hành giá thiếu linh hoạt vừa qua. Theo ông Bình, nếu thực hiện theo đúng Quyết định 24, ngành điện đã tiến một bước tới thị trường điện, giá sát thị trường hơn.
“Nhưng vừa rồi, việc thực thi quyết định này chưa được tuân thủ đúng và trong bối cảnh thị trường còn nhiều bất cập, việc thay đổi cơ chế điều chỉnh là hợp lý", ông Bình nói.
Nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng Nguyễn Anh Tuấn cũng đồng tình với việc Bộ Công Thương tính phân bổ dần khoản chênh lệch tỷ giá dồn từ các năm vào giá bán lẻ điện bình quân hiện nay.
Ông Tuấn lưu ý: “Muốn hay không cũng cần đưa khoản chênh lệch tỷ giá này vào giá bán lẻ điện. Bởi nếu bắt EVN gánh lỗ từ trượt giá đồng tiền là bất hợp lý”.
Về khoản lỗ sản xuất kinh doanh của EVN, theo ông Tuấn, thực chất do giá điện đầu ra chưa thay đổi kịp với diễn biến giá đầu vào. Giá điện đang được xác định dựa vào giá bán lẻ bình quân do Chính phủ quy định trên cơ sở tính đủ các chi phí đầu vào (phát điện, truyền tải, phân phối, quản lý...) nhằm đảm bảo ngành điện có lãi để tái đầu tư.
Chuyên gia cho biết, cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ theo Quyết định 24, trong đó thời gian giữa hai lần điều chỉnh là 6 tháng nếu rà soát, kiểm tra các chi phí đầu vào khiến giá thành tăng từ 3% trở lên. Dẫu vậy quá trình thực thi quyết định này không diễn ra định kỳ. Ví dụ từ năm 2017 đến nay, giá điện được điều chỉnh 3 lần, vào 2017 (tăng 6,08%), 2019 là 8,36%. Giá này được giữ trong 4 năm, tới tháng 5/2023 mới tăng thêm 3%.
Ngoài ra, khi biến động chi phí sản xuất điện tăng 3-5%, EVN được điều chỉnh nhưng thực tế EVN không tự động được thay đổi giá mà vẫn phải xin ý kiến các cấp có thẩm quyền. Việc này, theo ông Tuấn, dẫn tới hệ lụy giá điện đầu ra thấp hơn giá thành khiến EVN thua lỗ.
Trong khi giá điện duy trì ở mức thấp khó thu hút nguồn lực vào lĩnh vực năng lượng, còn đơn vị sản xuất sử dụng nhiều điện năng không chịu đổi mới công nghệ, khuyến khích việc chuyển đổi hay tiết kiệm năng lượng.
“Doanh nghiệp đầu tư phải có lời, tỷ suất hoàn vốn thường dao động 10-12% mới đảm bảo trả lãi vay, nhưng giá điện thấp nên không thu hút được nguồn lực đầu tư vào ngành điện”, ông Tuấn nói thêm.
Giá điện tăng sốc có thể gây lạm phát
Ở góc nhìn vĩ mô, theo các chuyên gia, việc cộng thêm các khoản lỗ, chênh lệch tỷ giá hàng chục nghìn tỷ đồng vào giá bán lẻ điện bình quân có thể khiến giá tăng sốc. Để tránh nguy cơ này, các chuyên gia khuyến nghị dự thảo sửa đổi cần bổ sung quy định về tỷ lệ, lộ trình phân bổ phù hợp.
PGS.TS Trần Văn Bình đề nghị chia nhỏ các đợt để tránh giá tăng mạnh vào một thời điểm hoặc dồn nén quá lâu. Theo chuyên gia, không để ngành điện bị dồn lỗ quá lớn, tránh tạo gánh nặng về giá cho người dân, còn EVN có đủ sức khỏe tài chính phát triển, đầu tư và cung ứng điện.
Ông Bình nhấn mạnh: “Việc sửa đổi Quyết định 24 cho thấy tín hiệu giá điện gần thị trường hơn, nhưng liệu Bộ Công Thương và Chính phủ có dũng cảm thực hiện đúng theo quy định là cứ 3 tháng rà soát nếu giá tăng từ 3% trở lên sẽ điều chỉnh hay không?”
TS Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Kinh tế và chính sách (VEPR) cho rằng suy giảm tổng cầu thế giới gây áp lực lớn cho tăng trưởng Việt Nam, khó khăn của doanh nghiệp, người dân.
“Nếu để giá điện tăng sốc sẽ gây lạm phát kỳ vọng, khiến kiểm soát lạm phát khó khăn hơn khi giá các mặt hàng khác tăng theo”, chuyên gia nhấn mạnh.
Cũng như PGS.TS Trần Văn Bình, ông Việt khuyến nghị, cần tránh những đợt tăng quá mạnh, dù việc tăng để bù đắp các khoản lỗ của EVN do biến động tỷ giá, chi phí đầu vào là cần thiết. Về dài hạn, cơ quan quản lý cần bóc tách các khâu phát điện, truyền tải và phân phối trong giá thành điện để minh bạch, rõ ràng hơn. Và giá điện cần nằm trong tổng thể chiến lược phát triển thị trường điện, để dần sát thị trường hơn.
“Phải tách bạch và thị trường hóa các khâu trong sản xuất, kinh doanh điện, trừ truyền tải do yếu tố đặc thù kỹ thuật, an ninh năng lượng. Còn phân phối, bán lẻ điện cần được thị trường hóa để tăng tỷ trọng đầu tư vào các dự án điện, cạnh tranh và giảm lỗ, chi phí khi tối ưu hóa sản xuất, kinh doanh”, ông Việt khuyến nghị.