Việc nhập khẩu điện gió từ Lào có lợi thế về mặt địa lý, vừa giá rẻ, vừa góp phần giải quyết tình trạng thiếu điện miền Bắc. Đặc biệt, đây còn là "nhiệm vụ chính trị" của Việt Nam với quốc gia láng giềng anh em có mối quan hệ đặc biệt.
"Nhiệm vụ chính trị" giữa Việt Nam và Lào
Như Sputnik đã thông tin, tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) mới đây đã kiến nghị Bộ Công Thương trình Chính phủ xem xét chủ trương nhập khẩu điện gió từ Lào với giá 6,95 cent/kWh (tương đương 1.702 đồng/kWh), đồng thời bổ sung quy hoạch đường dây đấu nối để giảm nguy cơ thiếu điện ở miền Bắc.
Về điều này, TS. Ngô Đức Lâm, chuyên gia năng lượng cho rằng việc nhập khẩu điện từ các nước có chung đường biên giới như Trung Quốc và Lào là "bình thường, hàng năm vẫn nhập".
Ngoài lợi thế địa lý, ông Lâm đề cập đến "nhiệm vụ chính trị" giữa Việt Nam và Lào, khi việc nhập khẩu điện được triển khai theo Biên bản ghi nhớ giữa hai Chính phủ từ 2016, quy mô công suất tối thiểu 1.000 MW vào 2020, tăng lên gấp 3 (3.000 MW) vào 2025 và đạt khoảng 5.000 MW đến 2030.
Bên cạnh nhập khẩu điện từ Lào, Việt Nam cũng nhập khẩu điện từ Trung Quốc (từ năm 2005). Sản lượng điện từ 2 nước này vào khoảng 1-1,5% tổng nhu cầu dùng điện cả nước.
Trong khi đó, trao đổi với báo Lao động, ông Bùi Vạn Thịnh, Chủ tịch Hội Điện gió tỉnh Bình Định cũng nhấn mạnh, việc EVN mua thêm điện gió ở Lào là điều bình thường, bởi hiện nay, miền Bắc vẫn đối mặt với nguy cơ thiếu điện trong những năm tới.
“Việc mua điện gió từ Lào sẽ thuận lợi cho việc truyền tải hơn. Lâu nay, EVN cũng đã mua thủy điện từ quốc gia này”, ông Thịnh nói nhưng đề nghị cần sớm hoàn thiện các cơ chế chính sách cho nhà đầu tư điện tái tạo trong nước.
Chủ tịch Hội Điện gió Bình Định lý giải, hiện các dự án điện tái tạo chuyển tiếp đã được EVN đàm phán và huy động nguồn điện, nhưng việc ký kết hợp đồng mua bán điện vẫn còn nhiều khó khăn do liên quan thủ tục, khung giá phát điện của Bộ Công Thương đưa ra còn thấp.
Do đó, cần đẩy nhanh các quy trình, thủ tục để ký hợp đồng mua bán điện chính thức, đảm bảo hài hòa lợi ích các bên.
Bộ Công Thương ghi nhận, tổng công suất nguồn điện (chủ yếu thủy điện) của Lào được Thủ tướng phê duyệt chủ trương nhập khẩu là 2.689 MW.
Tuy nhiên, theo một số chủ đầu tư, họ không bán điện tiếp và các dự án đều vận hành sau năm 2025, nên công suất nguồn điện tại Lào được duyệt chủ trương là 1.977 MW.
Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) thông tin, công suất thực có thể mua được chỉ khoảng 1.300 MW, tương đương 66% chủ trương được phê duyệt.
Ngoài thủy điện, đại diện Bộ Công Thương đề xuất xem xét chấp thuận chủ trương nhập khẩu thêm các loại điện mới như điện gió.
"Việc nhập khẩu điện từ Lào là tổng hòa các yếu tố quan hệ chính trị, hợp tác kinh tế, an ninh quốc phòng khu vực biên giới giữa hai nước và đem lại lợi ích cho cả hai bên, chứ không đơn thuần chỉ phát triển điện lực", VnExpress dẫn lời đại diện Bộ Công Thương.
Các lợi thế trong việc nhập khẩu điện gió từ Lào
Thời điểm hiện tại, có khoảng 4.149 MW điện gió được các chủ đầu tư chào bán cho Việt Nam, đấu nối qua khu vực tỉnh Quảng Trị, trong đó nhiều dự án dự kiến vận hành trước năm 2025.
Việc nhập khẩu điện gió từ Lào có lợi thế trước tiên là về giá, với mức 6,95 cent/kWh với các dự án điện vận hành thương mại trước 31/12/2025. Mức giá này cạnh tranh hơn nhiều so với các dự án trong nước vận hành trước 1/11/2021, dao động 8,5-9,8 cent/kWh, tùy thuộc đó là điện gió trên đất liền hay trên biển.
Trong khi đó, nếu đem so sánh với các dự án chuyển tiếp đang áp theo khung giá điện của Bộ Công Thương là 6,42-7,34 cent/kWh (1.587-1.816 đồng), giá điện nhập từ Lào cao hơn.
PGS. TS. Trần Văn Bình từ Đại học Bách Khoa Hà Nội cho rằng, mức giá điện gió của Lào hiện nay là hợp lý.
Từ bài toán kinh doanh điện, TS. Vũ Đình Ánh, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng, giá là yếu tố tiên quyết khi nhập khẩu các loại hàng hóa, kể cả điện. Các dự án điện gió từ Lào đều có chính sách rõ ràng, tính thị trường cao.
Việc huy động điện nhập khẩu cũng nhằm đảm bảo năng lực truyền tải. Thiếu điện hiện chủ yếu ở miền Bắc, trong khi miền Trung và Nam, nơi tập trung nhiều nguồn năng lượng tái tạo (điện gió, mặt trời), có nhu cầu sử dụng thấp, muốn chuyển điện ra phía Bắc đòi hỏi mức tải phù hợp của đường dây 500 kV Bắc - Nam.
"Nếu chuyển điện từ miền Nam và Trung ra miền Bắc, các vùng giáp ranh biên giới sẽ không hiệu quả do tổn thất lớn, giới hạn mức tải của lưới điện", theo TS. Ngô Đức Lâm.
Đại diện Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo nói thêm, một số dự án điện gió Lào nằm sát biên giới, giáp miền Bắc Việt Nam, do đó có thể bổ sung ngay để giảm nguy cơ thiếu điện cho khu vực này tới năm 2025. EVN ước tính, cung ứng điện tại miền Bắc giai đoạn 2024-2030 rất khó khăn, tiềm ẩn nguy cơ thiếu điện 2 tháng cuối mùa khô (tháng 5-6 hàng năm) và thiếu điện từ năm 2025.
Bên cạnh đó, với việc nhập khẩu điện từ Lào, Việt Nam sẽ giảm được vốn đầu tư ban đầu, không phải triển khai các giải pháp giảm thiểu tác động môi trường xã hội trong nước với địa điểm dự án.
Lo ngại về cân đối cơ cấu nguồn điện
Dù có nhiều lợi ích, các chuyên gia cũng cho rằng, việc tăng thêm cơ cấu nguồn điện tái tạo cần phải đặt trong bài toán cơ cấu nguồn và cân bằng lợi ích với các nhà đầu tư trong nước.
Ông Trần Văn Bình lo ngại việc bổ sung vào hệ thống điện nguồn điện gió, vốn là nguồn điện có tính ổn định không cao, trồi sụt, sẽ ảnh hưởng tới cân đối cơ cấu nguồn điện. Bên cạnh đó, nhiều dự án điện tái tạo trong nước dư thừa, chưa được huy động hết hoặc chưa thể vận hành vì vướng cơ chế.
"Nếu nhập điện gió từ Lào để giải quyết vấn đề lỗ lãi, thuần túy kinh doanh của EVN thì chấp nhận được. Nhưng đứng về chiến lược phát triển của ngành điện không ổn, dù tỷ lệ nhập chỉ vài phần trăm trong cơ cấu nguồn", ông Bình nhận định.
Trong khi đó, ông Bùi Văn Thịnh, Chủ tịch Hiệp hội Điện gió Bình Thuận, cũng cho rằng việc nhập khẩu điện là bình thường, nhưng kiến nghị EVN cần tuân thủ các hợp đồng đã ký với các chủ đầu tư điện tái tạo trong nước, đảm bảo huy động nguồn công bằng, hiệu quả.
Về phần mình, chuyến gia Vũ Đình Ánh chỉ ra mấu chốt vẫn là giải quyết các trục trặc trong hiện trạng phát triển điện tái tạo của Việt Nam ngày nay.
Bộ Công Thương ước tính, tỷ trọng điện gió nhập khẩu từ Lào sẽ chiếm khoảng 3% tổng quy mô công suất các nguồn điện Việt Nam đến năm 2030. Cục Điện lực & Năng lượng tái tạo đánh giá, tỷ lệ nêu trên là thấp, không ảnh hưởng tới cơ cấu nguồn, an ninh năng lượng.
Bài toàn đặt ra là đầu tư hạ tầng lưới truyền tải, đấu nối để đưa điện từ Lào về Việt Nam, trong bối cảnh EVN đang gặp khó khăn tài chính. Khả năng tiếp nhận điện từ Lào về Quảng Trị phụ thuộc nhiều vào tiến độ các công trình lưới điện truyền tải khu vực này, hiện tối đa đạt 300 MW, tương đương 12% công suất các nguồn điện từ Lào trong các tháng mùa khô của thủy điện.
Thời gian còn lại trong năm, thủy điện và điện gió trong khu vực cùng phát công suất cao, có thể gây ra tình trạng đầy, quá tải đường dây.
Năng lực tiếp nhận, giải tỏa công suất tại đây ước tính có thể tăng lên gấp hơn 8 lần, tối đa 2.500 MW vào năm 2027 khi dự án trạm biến áp 500 kV Hướng Hóa và các đường dây đấu nối hoàn thành.
Theo đại diện Bộ Công Thương, các nhà đầu tư Lào đang đề nghị làm đường dây từ biên giới Việt - Lào tới điểm đấu nối tại Việt Nam do EVN thỏa thuận, thay vì họ chỉ đầu tư phần lưới truyền tải trên địa phận Lào.
"Đây là đề nghị hấp dẫn, có thể xem xét để giảm bớt gánh nặng đầu tư của EVN", vị này cho biết.
Tuy nhiên, nếu thực hiện theo phương án này, giá mua điện từ Lào sẽ phải cộng thêm phần chi phí đầu tư lưới truyền tải này của nhà đầu tư, nên các bên sẽ phải thương thảo để đi đến thỏa thuận tốt nhất.