Năm 1960: Những phi công quân sự Liên Xô đầu tiên trên đất Việt Nam

Chỉ 5 năm sau đó, các máy bay chiến đấu MiG của Liên Xô lừng danh trong những năm kháng chiến chống Mỹ xâm lược đã bắt đầu được cung cấp cho Việt Nam DCCH, còn vào năm 1960, Matxcơva đưa tới Việt Nam các máy bay vận tải quân sự Li-2 và Il-14. Các phi công được cử sang Việt Nam theo yêu cầu của ban lãnh đạo Hà Nội. Nhiệm vụ của họ là đào tạo nhân sự Việt Nam để điều khiển số máy bay này, cũng như đưa hàng vật tư quân sự và thuốc men từ Việt Nam sang đất nước láng giềng để hỗ trợ cho Mặt trận Yêu nước của Lào. Cần lưu ý rằng, các máy bay Liên Xô dùng để hỗ trợ Mặt trận Yêu nước Lào đều không được trang bị vũ khí.

Nhiều phi công trong nhóm này có được kinh nghiệm bay xuất sắc trong những năm chiến tranh chống phát-xít Đức. Ví dụ, Đại tá Sergei Somov, một người trong nhóm phi công đến Hà Nội, đã tích lũy được kinh nghiệm chiến đấu phong phú trong cuộc chiến tranh với Đức Quốc xã. Ông đã thực hiện 118 phi vụ chiến đấu trong năm cuối cùng của cuộc chiến chống phát xít và được trao danh hiệu Anh hùng Liên Xô, ông là một thành viên tham gia cuộc diễu binh Chiến thắng lịch sử trên Quảng trường Đỏ ở Matxcơva năm 1945.

Trong thời gian đầu, các phi công Liên Xô và binh sĩ Việt Nam không thể hạ cánh xuống Lào, khi đó Mặt trận Yêu nước Lào chưa có sân bay. Hàng đựng trong những chiếc bao đặc biệt, được ném từ độ cao thấp xuống những địa điểm đã chuẩn bị sẵn cho việc này trong các thung lũng vùng núi. Điều kiện thời tiết và địa hình phức tạp khiến việc tìm ra những địa điểm này trở nên rất khó khăn, nhất là phải cho máy bay hạ xuống độ cao thấp. Ngoài ra, từ lãnh thổ Lào thường có pháo phòng không của Mỹ bắn lên. Do đạn pháo và đám cháy, phi hành đoàn của chiếc máy bay do Đại uý Fateev điều khiển đã hy sinh.

Máy bay của Đại tá Chivkunov, người đã thực hiện 125 chuyến bay chiến đấu ở Lào, cũng hai lần bị hư hại do hỏa lực phòng không từ mặt đất. Kỹ năng điêu luyện của phi công gan dạ cho phép cả hai lần chiếc máy bay mang vết đạn vẫn cố trở về sân bay căn cứ. Còn chiếc máy bay do Thiếu tá Agafonov điều khiển, đã hứng chịu đòn tấn công của hai chiến đấu cơ Mỹ có sử dụng tên lửa và súng máy. Máy bay Xô-viết thủng 36 lỗ, nhưng tổ lái kiên cường vẫn hoàn thành được nhiệm vụ và quay trở lại sân bay.

Trước thềm năm mới 1961, lực lượng Mặt trận Yêu nước Lào đã chiếm được sân bay Cánh đồng Chum. Công việc giúp đỡ lực lượng yêu nước Lào của các tổ lái Liên Xô càng trở nên căng thẳng hơn. Chỉ trong 10 tháng của năm 1962, 20 tổ lái trên những chiếc máy bay Li-2 và Il-14 đã hoàn thành 4 nghìn chuyến bay, đổ bộ hơn 17.000 binh sĩ dù, vận chuyển 3.900 tấn vũ khí, đạn dược, thuốc men và thực phẩm.

Có lần phi công Liên Xô đã sơ tán được các chiến sĩ Lào và Việt bị thương, khoảng một trăm người, ra khỏi vùng Samnya. Không hề có dữ liệu radio từ sân bay, không rõ tình hình mặt đất. Sergei Somov đã bay tới đó trước để trinh sát.

Và ông thấy rằng, ở đó thậm chí không phải là sân bay, chỉ là một đường băng đơn sơ, khó có thể đủ chỗ cho hai máy bay. Mà bọn địch đang đến gần còn những người bị thương cần được sơ tán khẩn cấp. Sáu chiếc máy bay Liên Xô thay phiên nhau hạ cánh ở rìa đường băng, tiếp nhận những người bị thương và cất cánh, rồi chiếc máy bay tiếp theo lại hạ cánh đúng vào thời điểm chiếc kia vừa bay lên. Nhiệm vụ đã hoàn thành.

Các chuyên gia quân sự hàng không cũng thi hành nhiệm vụ đặc biệt. Các tổ lái máy bay trực thăng Mi-4 và Mi-6, cũng được chuyển giao từ Liên Xô, đã hoàn thành trọng trách đảm bảo các chuyến bay của Hoàng thân Sufanuvong giữa Lào và Campuchia thông qua Việt Nam, chở các nhà lãnh đạo của Mặt trận Yêu nước Lào đến đàm phán với các đại diện đối phương. Đã hơn một lần, kể cả trong dịp Tết Nguyên đán Tân Sửu năm 1961, Bộ Tư lệnh Không quân Việt Nam đã yêu cầu trưng dụng một chiếc trực thăng kèm theo nhóm phi công Liên Xô phục vụ chuyến đi của Bác Hồ.

Ví dụ, vào năm 1962, Sergei Somov cùng các phi công Xô-viết đã có vinh dự đưa Chủ tịch Việt Nam Hồ Chí Minh cùng vị khách quý Liên Xô - phi hành gia German Titov đến thăm vịnh Hạ Long, nơi có hòn đảo mà vị Chủ tịch nước đã cho mang tên Titov.

Sergei Somov không cắt đứt quan hệ với Việt Nam ngay cả khi trở về quê hương sau thời gian phục vụ tại Việt Nam DCCH. Ông tích cực tham gia công tác của Hội Hữu nghị Xô-Việt, sau đó là Hội Hữu nghị Nga-Việt, Hội cựu chiến binh Nga từng công tác ở Việt Nam trong những năm chiến tranh. Tình bạn bền chặt đã kết nối ông với nhiều công dân Việt Nam đang làm việc tại Matxcơva.

Kể về kỷ niệm với người bạn Nga, nhà thơ Nguyễn Huy Hoàng nói với tác giả của bài này rằng, những cuộc gặp gỡ của họ luôn thân mật biết bao, Sergei Somov có thái độ ấm áp thân thiện với Việt Nam, ông trân trọng giữ tấm ảnh, trong đó Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng giữa các phi công Liên Xô quây quần xung quanh tại sân bay Gia Lâm.

Trong ba năm, nhóm phi công quân sự đầu tiên của Liên Xô đã phục vụ ở Việt Nam DCCH. Và kể từ mùa xuân năm 1965, nhóm chuyên gia phi công mới từ Liên Xô bắt đầu được đưa tới cho Hà Nội cùng với những chiến đấu cơ MiG. Nhiệm vụ của họ là huấn luyện phi công Việt Nam chiến đấu trên không trên những chiếc máy bay MiG của Liên Xô. Kết quả cuộc kháng chiến chống Mỹ cho thấy rõ rằng, nhiệm vụ này cũng được hoàn thành xuất sắc.