TP. Hội An nhấn mạnh, việc phục hồi màu sắc không thể tránh khỏi việc làm cho di tích có phần "mới" ra, nhưng điều quan trọng là giữ gìn được tính nguyên gốc, phù hợp với bản chất vốn có của di tích Chùa Cầu.
Hội An giải thích quá trình trùng tu di tích Chùa Cầu
Ngày 28/3, UBND TP. Hội An, tỉnh Quảng Nam đã có thông cáo báo chí về việc khánh thành công trình tu bổ di tích Chùa Cầu (Lai Viễn Kiều), trong đó giải thích về quá trình trùng tu di tích sau khi nhận được một số ý kiến trái chiều từ dư luận.
Theo đó, lễ khánh thành sẽ được tổ chức vào 16h30 ngày 3/8, nhân sự kiện giao lưu văn hóa Hội An - Nhật Bản lần thứ 20.
UBND TP. Hội An cho biết, di tích Chùa Cầu đã trải qua 400 năm tồn tại. Dù được các thế hệ cư dân Hội An trân trọng gìn giữ nhưng dưới tác động khắc nghiệt của điều kiện tự nhiên và thời gian, di tích không tránh khỏi những hư hại.
Nhiều tư liệu cho thấy, kể từ khi được xây dựng cho đến cuối thế kỷ 20, di tích Chùa Cầu đã được tu bổ ít nhất 7 lần vào các năm 1763, 1817, 1875, 1915, 1962, 1986, 1996.
Trong bối cảnh di tích xuống cấp ngày càng nghiêm trọng, ngày 16/8/2016, Hội thảo quốc tế về trùng tu Chùa Cầu đã được tổ chức quy mô, với sự tham dự của nhiều nhà khoa học, chuyên gia hàng đầu về tu bổ di tích kiến trúc gỗ trong nước và Nhật Bản.
Hội thảo dù chưa đưa ra giải pháp cho từng vấn đề cụ thể nhưng đã thống nhất quan điểm chung là Chùa Cầu cần thiết và cấp thiết phải có một dự án trùng tu tổng thể, căn cơ, nhằm gìn giữ nguyên vẹn và lâu dài giá trị di tích.
Công tác chuẩn bị tu bổ Chùa Cầu sau đó được tập trung thúc đẩy trên nhiều phương diện, gồm nghiên cứu lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật; khảo sát, khảo cổ đánh giá tình trạng kỹ thuật, dấu vết nguyên trạng; vẽ ghi, số hóa kiến trúc; xác định quan điểm, nguyên tắc, giải pháp tu bổ; tham vấn chuyên gia; tổ chức lập, thỏa thuận, thẩm duyệt hồ sơ…
Với sự chuẩn bị dự án kỹ lưỡng và đầy trách nhiệm, ngày 28-12-2022, Chùa Cầu được khởi công tu bổ.
Đến ngày 28/12/2022, sau quá trình chuẩn bị dự án kỹ lưỡng và đầy trách nhiệm, di tích Chùa Cầu đã được chính thức khởi công tu bổ.
Theo UBND TP. Hội An, công tác tu bổ Chùa Cầu được triển khai với tinh thần như một cuộc "giải phẫu - chữa bệnh". Do đó, mọi hoạt động đều cẩn trọng, tỉ mỉ, bài bản, khoa học từ khâu chuẩn bị dự án đến các giải pháp tổ chức và kỹ thuật thi công tu bổ di tích.
Nhằm giữ gìn sự nguyên vẹn của tổng thể hình thức kiến trúc và kết cấu, mỗi bộ phận, cấu kiện, hiện vật nguyên gốc, có giá trị lịch sử đều được gìn giữ ở mức tối đa có thể.
Từng thanh đá, khối xây viên gạch ngói; từ cấu kiện gỗ hệ khung - dầm - sàn - rui mái cho đến từng chi tiết con ke, ván vách; từ con giống, đoạn bờ mái đến từng chi tiết hoa văn gốm, đĩa cổ;… đều được xem xét kỹ lưỡng, nghiên cứu bóc tách các thành phần hư hỏng, cố gắng giữ lại tối đa những thành phần còn tốt. Các đơn vị sử dụng kỹ thuật thi công truyền thống kết hợp các loại vật liệu, hóa chất hiện đại để gia cố, gia cường chắc chắn để tận dụng lắp dựng lại.
Các số liệu thống kê cho thấy rõ điều này: gần 60% khối lượng gỗ, gần 30% số viên ngói, 80% số đĩa cổ, 20% cấu kiện đá nền, 35% số con giống trang trí bờ mái,… được gìn giữ, tái định vị tại di tích sau khi tu bổ.
Giữ gìn tính nguyên gốc của di tích Chùa Cầu
UBND TP. Hội An cho biết, nỗi đắn đo, trăn trở của những người trực tiếp thực hiện dự án là làm thế nào để Chùa Cầu vẫn giữ được nét cổ kính, vẻ đẹp nhuốm màu thời gian sau lần trùng tu này.
Cụ thể, màu sắc hoàn thiện sau tu bổ của Chùa Cầu giữ nguyên màu hiện trạng của tất cả cấu kiện gỗ, bao gồm cả những chi tiết chạm khắc trang trí, hoành phi, liễn đối, không sơn vẽ gì thêm. Cấu kiện thay mới hoặc thành phần gia cố chỉ quét phủ chất bảo quản không màu. Phần thân mố, trụ cầu cũng hoàn toàn giữ nguyên không can thiệp về màu sắc.
Riêng phần tường và chi tiết trang trí trên mái cần phải được phục hồi, bởi hiện trạng gần như đã phai màu hoàn toàn, trong khi cấu trúc vật liệu đều được làm từ gạch ngói, vữa vôi phần lớn đã bị mục mủn, mất liên kết, phải được thay thế hoặc gia cố chắp vá để tận dụng.
Do đó, việc phục hồi màu sắc cho tường và trang trí mái là cần thiết, vì nếu giữ nguyên sắc thái của thành phần được giữ lại trong khi đã phải được gia cố chắp vá loang lổ cùng với những thành phần buộc phải thay mới cũng sẽ không đảm bảo thẩm mỹ, lại làm mất đi sự tôn nghiêm đối với một công trình tín ngưỡng như Chùa Cầu - vốn là chức năng quan trọng đã tồn tại hàng trăm năm, trước cả khi được xếp hạng di tích.
Có ý kiến đề nghị cần chọn tông màu, sắc thái sao cho gần nhất với hình ảnh trước khi tu bổ, hoặc làm cho Chùa Cầu bớt "mới" đi. Tuy nhiên, điều này lại không phù hợp với quan điểm, nguyên tắc "không làm giả" mà dự án đã đề ra. Nó còn dẫn đến lo ngại sẽ làm sai lệch yếu tố gốc, gây nhầm lẫn, ảnh hưởng đến kết quả của việc nghiên cứu về sau.
Trên thực tế, màu sắc của hệ trang trí mái Chùa Cầu được tu bổ, phục hồi dựa theo một số vị trí hiện tồn màu sắc nguyên trạng, kết hợp với kết quả nghiên cứu, khảo sát các công trình tín ngưỡng truyền thống tương tự ở Hội An, theo đề xuất của các chuyên gia trong các lần tham vấn, tọa đàm trước đó.
"Việc phục hồi màu sắc, dù thế nào cũng không thể tránh làm cho di tích có phần "mới" ra, nhưng điều quan trọng hơn là đã giữ gìn được tính nguyên gốc, đảm bảo tính nguyên tắc trong tu bổ di tích phù hợp với bản chất vốn có của di tích. Để rồi theo thời gian, Chùa Cầu lại trở về với nét cổ kính, trầm mặc như đã từng trải qua trong lịch sử sau những lần trùng tu, hay trong mỗi dịp cúng tế, lễ hội, tết đến xuân về hằng năm", - thông cáo của Hội An nêu rõ.