Y học và công nghệ hiện đại sẽ giúp bạn sống lâu và năng động, nhưng mỗi người phải hiểu rằng, để bảo vệ sức khỏe bạn nên bỏ thuốc lá, nên tập thể dục và ăn uống điều độ, nên đi khám bệnh và uống thuốc.
Những cơ chế sinh lý nào của quá trình lão hoá được biết đến và chúng có thể bị ảnh hưởng như thế nào? Thuốc chống lão hóa có thật không? Tiến sĩ Khoa học Y tế Olga Tkacheva, Giám đốc Trung tâm Lâm sàng và Nghiên cứu Lão khoa thuộc Đại học Nghiên cứu Y khoa Quốc gia Nga mang tên N.I. Pirogov, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Nga, trả lời câu hỏi này.
- Có đúng hay không khi cho rằng, con người già đi vì đã mắc một số bệnh, hay là thể chất con người suy yếu vì đã đến tuổi?
- Trước hết phải nói rằng, tốc độ lão hóa không chỉ phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của một người cao tuổi mà còn vào lối sống của người đó từ khi sinh ra. Thậm chí còn có một giả thuyết về tốc độ lão hóa được lập trình sẵn trong tử cung. Theo giả thuyết này, tốc độ lão hóa của cơ thể, chẳng hạn như hệ thống tim mạch, phụ thuộc vào điều kiện phát triển thai nhi và được xác định chính xác trong thời kỳ đó. Tác giả của giả thuyết này, nhà khoa học nổi tiếng người Thụy Điển Peter Nilsson đã mô tả hội chứng lão hóa sớm ở trẻ em. Đây là khái niệm lão hóa mạch máu sớm (Early Vascular Aging, viết tắt là EVA), trong đó những người trẻ tuổi có mạch máu già cứng.
Tất nhiên, quá trình lão hóa tạo môi trường cho các bệnh tật liên quan đến tuổi tác phát triển. Và sự lão hóa có thể được mô tả theo hai cách. Đầu tiên là sự suy giảm chức năng theo tuổi tác. Nghĩa là, một người lớn lên, phát triển, đạt đến đỉnh cao và sau đó các chức năng thể chất, nhận thức và xã hội bắt đầu suy giảm.
Lão hóa cũng có thể được gọi là gánh nặng của các bệnh liên quan đến tuổi tác, tỷ lệ mắc bệnh tăng lên đáng kể theo tuổi tác. Đó là các bệnh tim mạch và bệnh ung thư, bệnh Alzheimer, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, bệnh tiểu đường tuýp 2, các bệnh hệ cơ xương: viêm xương khớp, thiểu cơ, loãng xương. Như thường lệ, những người cao tuổi được chẩn đoán không phải một bệnh mà là nhiều bệnh cùng một lúc. Điều này là do các bệnh này có nguồn gốc chung, vì quá trình lão hóa tạo môi trường cho các bệnh này phát triển.
- Phát biểu tại một hội thảo khoa học của Viện Hàn lâm Khoa học Nga năm 2022, bà đã trình bày Bảng xếp hạng các quốc gia theo độ tuổi khi bắt đầu phát triển các bệnh hay gặp ở người cao tuổi. Ở Nga, độ tuổi này là 59,2 tuổi, ở Mỹ - 68,5 tuổi, ở Nhật Bản - 76,1. Trong khi đó, tuổi thọ bình quân ở các quốc gia này cao hơn từ 8–12 năm. Thống kê này có đúng với hầu hết các trường hợp không?
- Hoàn toàn đúng, bảy, tám, mười năm là những năm người già phải chung sống với bệnh tật. Và chúng ta đang phải giải quyết nhiệm vụ kéo dài tuổi thọ mà không mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác. Đồng thời, thời gian người già phải chung sống với những căn bệnh như vậy sẽ giảm. Đây là nhiệm vụ của các bác sĩ lão khoa. Con người phải sống tới 100 tuổi, đồng thời chết khi tương đối khỏe mạnh, tức là cho đến khi chết con người không mắc các bệnh liên quan đến tuổi già.
Hiện có khoảng 300 giả thuyết về quá trình lão hóa, nhưng chúng có thể được chia thành hai nhóm lớn. Theo một nhóm giả thuyết, lão hóa là một quá trình được lập trình sẵn. Nghĩa là, chúng ta chắc chắn sẽ đi theo con đường lão hóa, câu hỏi duy nhất là tốc độ lão hóa bao nhiêu và làm thế nào chúng ta có thể tác động đến nó.
Một nhóm giả thuyết khác cho rằng, lão hóa là sự tích tụ những lỗi. Trong suốt cuộc đời, cơ thể mắc nhiều lỗi ở mỗi tế bào trong quá trình tổng hợp protein, sao chép DNA, v.v. Cơ thể xác định và nhanh chóng sửa chữa những sai lầm như vậy. Nhưng đến một lúc nào đó, trong cơ thể tích tụ quá nhiều lỗi, và chúng khiến hệ thống không thể đối phó với điều đó. Kết quả là bắt đầu phát triển những bệnh liên quan đến tuổi tác và xảy ra quá trình lão hóa.
Những giả thuyết này phát triển song song, và tôi cho rằng chúng được xếp chồng lên nhau. Một mặt, quá trình lão hóa được lập trình sẵn trong cơ thể, nhưng chúng ta có thể tác động đến nó. Mặt khác, nếu trong cơ thể tích tụ nhiều lỗi thì quá trình lão hóa diễn ra nhanh hơn. Đến nay, các nhà khoa học đã phát hiện và chứng minh 12 cơ chế lão hóa, và có thêm 2 cơ chế mới đang được nghiên cứu. Chúng chỉ ra cho chúng ta những mục tiêu hành động, tức là những điểm mà chúng ta phải tác động để làm chậm quá trình lão hóa. Đây là giả thuyết về sự rút ngắn telomere, giả thuyết về stress oxy hóa, giả thuyết hệ vi sinh vật, theo giải thyết này lão hóa là kết quả tự nhiên của entropy trên các tế bào, mô và cơ quan của động vật (chủ yếu là ở ruột) và những giả thuyết khác. Tại Trung tâm Lâm sàng và Nghiên cứu Lão khoa thuộc Đại học Nghiên cứu Y khoa Quốc gia Nga mang tên N.I. Pirogov, các chuyên gia đã nghiên cứu hệ vi sinh vật của những người 100 tuổi. Hóa ra hệ vi sinh vật của họ rất gần với hệ vi sinh vật của người trẻ. Nghĩa là, hiện có rất nhiều giả thuyết, và cơ chế lão hóa đang được nghiên cứu tích cực. Vấn đề chính là ở chỗ: các cơ chế như vậy đã được nghiên cứu trong các thí nghiệm nuôi cấy tế bào, nhưng chưa có nhiều công trình liên quan đến việc chuyển tải kiến thức từ phòng thí nghiệm sang y học lâm sàng.
Trung tâm của chúng tôi có Viện Nghiên cứu chống lão hóa và Bệnh viện cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi. Có hàng trăm viện như vậy trên thế giới, nhưng đặc điểm của Trung tâm chúng tôi là việc chuyển giao kết quả thí nghiệm cho bệnh viện. Chúng tôi theo dõi tình trạng sức khỏe của những người khỏe mạnh ở các độ tuổi khác nhau và đánh giá quá trình lão hóa của họ. Chúng tôi cũng theo dõi những người bị lão hóa sớm và những người sống lâu. Ví dụ: ở Trung tâm của chúng tôi đã tạo ra Ngân hàng sinh học để thu thập và lưu trữ có hệ thống các mẫu sinh học chất lượng và dữ liệu (lâm sàng), trong đó có bộ sưu tập độc đáo theo tiêu chuẩn thế giới. Đây là mẫu sinh học của hơn 4 nghìn người cao tuổi và những người trên 90 và 100 tuổi. Bộ sưu tập này tạo ra cơ hội nghiên cứu các cơ chế cho phép con người sống thọ hơn 100 tuổi.
- Những phương pháp nào tác động đến quá trình lão hóa đã được biết đến? Đây có phải là những loại thuốc và công nghệ sinh học mới?
- Đây là những phương pháp hoàn toàn khác nhau và trong số đó có rất nhiều phương pháp không dùng thuốc.
Ví dụ, hoạt động thể chất - cho đến nay chưa có gì tốt hơn được phát minh ra để kéo dài tuổi thọ khỏe mạnh. Có một loại protein gọi là myostatin, nó có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào cơ. Nếu protein này bị chặn, thì cơ bắp của một người sẽ không bị teo đi, người đó sẽ không bắt đầu suy nhược mà sẽ trẻ trung và năng động lâu hơn. Có vẻ như có một mục tiêu cần được tác động. Nhưng ngày nay chúng ta không thể chặn protein này bằng bất kỳ loại thuốc nào. Nhưng chúng ta có thể tác động đến nó thông qua hoạt động thể chất trên mô cơ. Nếu một người hoạt động thể chất thì tình trạng teo cơ do tuổi tác xảy ra chậm hơn.
Phương pháp thứ hai là dinh dưỡng. Được biết, những người sống trên 100 tuổi không bao giờ ăn quá nhiều, đồng thời có những chế độ ăn kiêng và thực phẩm đặc biệt giúp làm chậm quá trình lão hóa. Ví dụ, có các phương pháp kích thích quá trình tự thực của tế bào và làm sạch tế bào, chẳng hạn như nhịn ăn gián đoạn. Thông thường những gì chúng ta ăn không chỉ cung cấp năng lượng mà còn làm tăng nguy cơ tắc nghẽn mạch máu. Cơ thể không có khả năng xử lý lượng thức ăn lớn như vậy.
Phương pháp thứ ba là hoạt động nhận thức. Được biết, học càng nhiều, sống càng thọ! Đó là lý do tại sao có rất nhiều nhà khoa học sống lâu. Có lẽ lão hóa não là chủ đề chính trong vấn đề lão hóa nói chung, bởi não là cơ quan dẫn dắt mọi cơ quan và hệ thống.
Ngoài ra, ngày nay có nhiều loại thuốc khác nhau, chẳng hạn như thuốc điều trị các bệnh tim mạch có tác dụng bổ sung chống lão hóa. Các loại thuốc tim mạch ảnh hưởng đến một trong 14 cơ chế lão hóa đã biết. Tác dụng bổ sung này chưa được nghiên cứu và các loại thuốc tim mạch chưa được coi là chất chống lão hóa, nhưng chúng có tác dụng như vậy.
Ngày nay, trong danh sách các chất chống lão hóa “geroprotector” có tiềm năng làm chậm quá trình lão hóa có khoảng 300 sản phẩm. Nhưng cho đến nay vẫn chưa có một loại thuốc nào có hướng dẫn “được chỉ định để làm chậm quá trình lão hóa”. Các nhà khoa học đang thực hiện những dự án nghiên cứu theo nhiều hướng khác nhau, bao gồm cả một số nghiên cứu đang ở giai đoạn thử nghiệm lâm sàng. Nhưng vẫn chưa có loại thuốc cụ thể nào có thể làm chậm quá trình lão hóa.
- Thực ra bà đang nói về việc phát triển một loại thuốc hoặc vắc-xin chống lại tuổi già. Về mặt lý thuyết điều này có thể thực hiện được không?
- Theo tôi, nhiệm vụ này có thể được thực hiện. Nhưng có những khó khăn nhất định liên quan đến việc tổ chức những nghiên cứu như vậy. Để chứng minh hiệu quả của một thuốc nào đó có khả năng làm chậm quá trình lão hóa cần phải nghiên cứu suốt đời. Hoặc sử dụng máy tính tuổi có chức năng tính tuổi tác chưa được phát triển đầy đủ. Ngoài ra, khi thực hiện những tính toán như vậy phải tính đến đặc điểm của từng dân tộc.
Mặt khác, liệu pháp kỹ thuật di truyền và y học tái tạo - đây là những công nghệ tiên phong định hình tương lai - có thể ảnh hưởng đáng kể đến quá trình lão hóa. Nếu bạn dựa vào chúng, bạn có thể lập ra những kế hoạch đầy tham vọng để phát triển nội tạng và cấy ghép chúng. Đến nay, có một bệnh nhân đầu tiên trên thế giới được ghép thận heo. Các nhà khoa học đã cấy ghép khớp, thấu kính mắt và răng giả. Có nhiều phương pháp công nghệ cao để điều trị chứng mất thính lực thần kinh giác quan. Nghĩa là, ngày nay chúng ta có thể thay thế các cơ quan bị mất chức năng theo tuổi tác. Tất cả điều này cũng là những phương pháp geroprotect để hỗ trợ sức khỏe và kéo dài tuổi thọ.