Tổng thống Mỹ vắng mặt tại Hội nghị thượng đỉnh Đông Á ở Lào là sự việc ngẫu nhiên hay xu hướng?

Hội nghị Cấp cao Đông Á được thành lập theo sáng kiến ​​của các nước ASEAN vào năm 2005 như một diễn đàn mà nguyên thủ quốc gia và chính phủ của 15 quốc gia, trong đó có Trung Quốc, Mỹ và Nga, thảo luận về các vấn đề chính trị và an ninh quốc tế cấp bách nhất ở phần phía Tây của khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Năm nay, thay vì Tổng thống Mỹ, Ngoại trưởng Mỹ tham dự hội nghị thượng đỉnh. Năm ngoái, Joe Biden cũng không đến dự hội nghị thượng đỉnh EAC mà cử Phó Tổng thống Kamala Harris thay thế. Các luật sư tình nguyện của Tổng thống Biden tại Nhà Trắng cho rằng mức độ tham gia thấp của Mỹ vào một sự kiện quốc tế quan trọng như vậy là do ban lãnh đạo Đảng Dân chủ đang bận tâm đến cuộc bầu cử tổng thống sắp tới. Tuy nhiên, họ quên rằng Tổng thống Biden đã lên kế hoạch thăm Đức và Angola vào cùng những ngày này. Vì vậy, vấn đề không phải là bận rộn với các cuộc bầu cử.

Tình hình hiện nay trong quan hệ giữa Mỹ và ASEAN được nhiều chuyên gia ở các nước Đông Nam Á đánh giá là có chiều hướng tiêu cực.

Joanne Lin, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu ASEAN tại Viện ISEAS-Yusof Ishak có trụ sở tại Singapore đánh giá việc Biden không tham dự hội nghị thượng đỉnh Lào có thể phản ánh “một xu hướng rộng lớn hơn, đáng lo ngại hơn trong chính sách đối ngoại của Mỹ, báo hiệu sự giảm ưu tiên đối với các chính sách đối ngoại” đối với Đông - Nam Á và ASEAN”. Kishore Mahbubani, cựu nhà ngoại giao Singapore và hiện là nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Châu Á Singapore, cũng có cùng quan điểm. Gần đây ông phát biểu khá gay gắt về chính sách của Mỹ. Theo ý kiến của ông, “những người trong chính quyền Trump và Biden đang cố gắng bỏ qua Đông Nam Á. Họ tin rằng Đông Nam Á hoàn toàn không quan trọng. Chính quyền Biden đã dành nhiều thời gian cho Úc hơn là Đông Nam Á”.

Thật vậy, dưới thời chính quyền Joe Biden, người Mỹ quan tâm đến việc xây dựng liên minh quân sự ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương với Australia và Vương quốc Anh (AUKUS), Australia, Nhật Bản, Ấn Độ (QUAD), Hàn Quốc và Nhật Bản hơn là hợp tác với ASEAN. Và tại các thủ đô của ASEAN, họ đang chờ đợi sự đối xử đặc biệt từ Nhà Trắng, họ đang chờ đợi những chương trình kinh tế mới.

Kishore Mahbubani tin rằng "Mỹ phải nhận ra rằng họ không thể chỉ dựa vào các đồng minh truyền thống như châu Âu, Australia và New Zealand". Người Singapore coi việc Nhà Trắng chưa xây dựng bất kỳ chiến lược chặt chẽ nào giữa Mỹ và ASEAN là một nhược điểm trong chính sách ngoại giao của Mỹ. Về vấn đề này, có thể bổ sung rằng truyền thống chính trị nổi tiếng của Mỹ - sự thay đổi tổng thống - tạo ra sự không chắc chắn về sự ổn định và tính liên tục của các đường lối chính sách đối ngoại.

Tạm thời, ở nhiều nước Đông Nam Á, Mỹ vẫn được coi là cường quốc số 1 nhờ tiềm lực quân sự, kinh tế và xét về khối lượng đầu tư vào nền kinh tế các nước Đông Nam Á, Mỹ đi trước cả Trung Quốc và bất kỳ quốc gia nào khác. Nhưng xu hướng là Trung Quốc, như người ta hay nói, đang dẫm lên gót chân của Mỹ, và thời điểm Hoa Kỳ phải chấp nhận vị trí thứ 2 đang đến gần.

Đối với công dân Mỹ, sự biến đổi như vậy sẽ không được chú ý. Họ sẽ thức dậy vào buổi sáng, uống tách cà phê, ăn bánh sandwich và đi làm. Người dân các nước ASEAN sẽ cần phải suy nghĩ kỹ về vấn đề này. Giờ đây, các chính trị gia Mỹ đang buộc các nước thành viên ASEAN phải đưa ra lựa chọn: làm bạn với ai - Mỹ hay Trung Quốc. Các chính trị gia khôn ngoan của ASEAN không thích bị buộc phải đưa ra lựa chọn như vậy. Họ muốn duy trì mối quan hệ hợp tác đôi bên cùng có lợi với cả hai cường quốc. Đặt Trung Quốc lên hàng đầu chắc chắn sẽ làm căng thẳng mối quan hệ giữa Bắc Kinh và Washington. Và như mọi người đã biết, «khi voi đánh nhau, cỏ bị giẫm nát».

Đồng thời, tôi muốn lưu ý rằng trong năm nay, cảm tình từ phía người dân các nước ASEAN đối với chính sách của Mỹ đã giảm sút. Trước đó, một cuộc khảo sát xã hội do các nhà khoa học Singapore thực hiện tại các nước Đông Nam Á cho thấy, đa số người được hỏi cho biết nếu phải lựa chọn giữa Trung Quốc và Mỹ thì họ sẽ chọn Mỹ. Năm nay, sau khi xung đột Palestine-Israel leo thang, thái độ đã thay đổi. Đa số đã bỏ phiếu cho Trung Quốc. Nguyên nhân là do chính sách phiến diện, không công bằng của Nhà Trắng ở Trung Đông. Chính sách Trung Đông của Mỹ đặc biệt bị chỉ trích ở các quốc gia có đa số người Hồi giáo - Indonesia, Malaysia và Brunei.

Nói chung, như tạp chí uy tín “Foreign Affaires” gần đây đã viết, “Hoa Kỳ đang mất dần vị thế ở Đông Nam Á”.