Kịch bản bảo hộ thương mại 2025: Việt Nam và ASEAN+3 cần chuẩn bị gì?
Khi Mỹ áp thuế bổ sung lên hàng hóa châu Á, Việt Nam chịu tác động trực tiếp và cần khẩn trương xác định chiến lược ứng phó. Đối với một thành viên tích cực của ASEAN như Việt Nam, đây không chỉ là một cảnh báo mang tính khu vực. Liệu Việt Nam sẵn sàng ứng phó hay vẫn lệ thuộc vào một vài thị trường lớn?
SputnikNgày 4/5/2025, tại Milan, các Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương ASEAN+3 (gồm 10 nước ASEAN cùng Nhật Bản,
Hàn Quốc, Trung Quốc) đồng loạt phát đi một cảnh báo mạnh mẽ về làn sóng bảo hộ thương mại trỗi dậy, nhất là sau động thái áp thuế mới đây của Tổng thống Mỹ Donald Trump, đang tạo ra những rủi ro nghiêm trọng cho tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
Thông tin tại phiên khai mạc kỳ họp Quốc hội, Thủ tướng Việt Nam
Phạm Minh Chính cho biết từ ngày 7/5, Việt Nam sẽ tiến hành đàm phán thuế đối ứng với Mỹ.
Tác động trực diện lên nền kinh tế Việt Nam
Theo số liệu Tổng cục Hải quan, năm 2024 Việt Nam đạt tổng kim ngạch xuất khẩu hơn 510 tỷ USD. Trong đó, riêng thị trường Mỹ chiếm tới 136,6 tỷ USD, gần 27%. Những mặt hàng chủ lực,vốn từ lâu là trụ cột tăng trưởng xuất khẩu, như dệt may, điện tử, da giày, đồ gỗ, giờ đây lại trở thành tâm điểm của các biện pháp thuế quan mới từ Mỹ.
“Không chỉ giảm doanh số xuất khẩu, cú đánh này lan tỏa sang cả dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và thị trường việc làm. Hơn 70% linh kiện điện tử sản xuất tại Việt Nam hiện phục vụ chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi Mỹ là đích đến cuối cùng. Khi sản phẩm hoàn thiện bị áp thuế, cả chuỗi giá trị sụt giảm: đơn hàng rút về, sản xuất cắt giảm, công nhân mất việc, dòng vốn đầu tư mới đứng trước ngưỡng chững lại”, chuyên gia kinh tế Lê Bình chia sẻ với Sputnik.
Theo báo cáo của HSBC mới đây, chỉ cần Mỹ nâng thêm 10% thuế lên nhóm hàng điện tử và dệt may, GDP Việt Nam có thể mất 0,8% tăng trưởng, tương đương 3 - 4 tỷ USD trong ngắn hạn.
“Nếu không chỉ Mỹ mà cả các nền kinh tế lớn khác như EU hay Ấn Độ cùng áp dụng các biện pháp tương tự, Việt Nam sẽ gần như không còn nhiều không gian để điều chỉnh. Đây là lời cảnh tỉnh nghiêm túc đối với mô hình tăng trưởng vốn phụ thuộc nặng nề vào xuất khẩu”, chuyên gia trên chỉ ra.
ASEAN+3: Lá chắn khu vực hay chiếc ô mỏng manh?
Từ sau khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997–1998, ASEAN+3 được định hình như một khuôn khổ hợp tác tài chính và kinh tế, nhằm gắn kết Đông Nam Á với các ông lớn Đông Bắc Á. Thế nhưng, trong suốt hai thập kỷ, khối này chủ yếu dừng lại ở các cơ chế đối thoại, còn hành động thực chất thì chưa nhiều.
“ASEAN+3 không thể mãi là nơi phát đi các tuyên bố. Nếu không biến lời nói thành hành động, họ có thể đánh mất dòng vốn, chuỗi cung ứng và vai trò trung tâm sản xuất thương mại toàn cầu vào tay các khối kinh tế khác như EU hay Mỹ”, một chuyên gia quan hệ quốc tế nhận định với Sputnik.
Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) cũng nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh rủi ro toàn cầu gia tăng, ASEAN+3 cần đi xa hơn các tuyên bố. Việc đẩy nhanh
Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), cắt giảm rào cản nội khối, củng cố các công cụ tài chính dự phòng như Thỏa thuận đa phương hóa Sáng kiến Chiềng Mai (CMIM) sửa đổi sẽ là những bước đi then chốt.
Thỏa thuận Đa phương hóa sáng kiến Chiềng Mai sửa đổi (CMIM) là thể thức hỗ trợ thanh khoản bằng USD của khu vực ASEAN+3 với quy mô cam kết lên đến 240 tỷ USD được thực hiện thông qua các giao dịch hoán đổi tiền tệ giữa các Ngân hàng Trung ương để các thành viên CMIM giải quyết khó khăn khẩn cấp về cán cân thanh toán và thanh khoản USD trong ngắn hạn, thực hiện mục tiêu ổn định tiền tệ và kinh tế vĩ mô.
Cơ hội và rủi ro cho Việt Nam
Với Việt Nam, hợp tác ASEAN+3 mang tới những cơ hội không thể phủ nhận. Thứ nhất, khu vực này cung cấp một mạng lưới thị trường hơn 2,3 tỷ dân, giúp Việt Nam giảm bớt sự lệ thuộc vào Mỹ. Thứ hai, các đối tác như Nhật Bản, Hàn Quốc không chỉ là nhà đầu tư FDI lớn mà còn là những nguồn chuyển giao công nghệ tiềm năng. Thứ ba, việc củng cố chuỗi cung ứng khu vực có thể giúp Việt Nam duy trì dòng chảy thương mại ngay cả khi phương Tây gia tăng rào cản.
Tuy nhiên, cơ hội luôn đi cùng rủi ro. Việt Nam có thể rơi vào vòng lệ thuộc mới. Lần này không phải Mỹ, mà là Trung Quốc hoặc các tập đoàn Đông Bắc Á.
“Hợp tác khu vực chỉ hữu ích khi chúng ta chủ động tham gia bằng năng lực nội tại mạnh mẽ, chứ không thể chỉ trở thành điểm đến FDI giá rẻ. Nếu không, chúng ta chỉ đổi một hình thức phụ thuộc này sang một hình thức phụ thuộc khác”, ông Lê Bình đánh giá.
Để tránh kịch bản này, Việt Nam cần thực hiện đồng thời ba trụ cột chiến lược: đa dạng hóa thị trường xuất khẩu ngoài Đông Á (ví dụ: EU, Australia, Mỹ Latin); nâng cao năng lực công nghệ nội địa thông qua đầu tư R&D và công nghiệp công nghệ cao; và củng cố các biện pháp bảo vệ doanh nghiệp trong nước trước làn sóng cạnh tranh nội khối.
Các kịch bản ASEAN+3 cần sẵn sàng đối mặt
Theo phân tích của Viện Nghiên cứu Kinh tế Đông Nam Á (ERIA) mới đây, ASEAN+3 hiện đứng trước ba kịch bản chính.
Kịch bản tiêu cực nhất là Mỹ và EU đồng loạt siết chặt rào cản thương mại, khiến thương mại toàn cầu sụt giảm 5 - 7%. Khi đó,
ASEAN+3 sẽ phải kích hoạt các cơ chế cứu trợ tài chính, đẩy mạnh kích thích kinh tế nội khối để cứu tăng trưởng.
Trong kịch bản trung bình, Mỹ duy trì mức thuế hiện tại, bảo hộ mang tính cục bộ. ASEAN+3 cần củng cố chuỗi cung ứng khu vực và giảm rủi ro phụ thuộc vào thị trường ngoài khu vực.
Ở kịch bản tích cực, Mỹ ưu tiên đối thoại đa phương, ASEAN+3 có cơ hội nâng tầm vị thế, trở thành trung tâm thương mại sản xuất toàn cầu, tăng sức nặng đàm phán trên các diễn đàn quốc tế.
“Việt Nam không thể chọn kịch bản, nhưng hoàn toàn có thể chuẩn bị để đứng vững trong mọi tình huống xảy ra”, chuyên gia Lê Bình nhấn mạnh.
Trong một thế giới đang tái định hình trật tự kinh tế, đây có thể chính là thời khắc quyết định để Việt Nam bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, thoát khỏi cái bóng của nền kinh tế gia công, trở thành một mắt xích có giá trị thực sự trong chuỗi cung ứng toàn cầu.