Việt Nam trong ván cờ tại Biển Đông: COC có thể được ký kết vào năm 2026?

Là quốc gia có tuyên bố chủ quyền và là thành viên chủ chốt của ASEAN, thách thức của Việt Nam không chỉ nằm ở cấu trúc đàm phán, mà còn ở chiến lược đối ngoại trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn ngày càng gia tăng.

Lộ trình ngoại giao mong manh

Bộ Quy tắc Ứng xử của các bên trên Biển Đông (COC) được kỳ vọng là khuôn khổ pháp lý nhằm điều tiết hành vi và ngăn chặn xung đột tại Biển Đông. Mặc dù ASEAN và Trung Quốc đã công bố hoàn tất bản dự thảo lần thứ ba vào tháng 4/2025, những vấn đề cốt lõi như tính ràng buộc pháp lý, cơ chế giải quyết tranh chấp và phạm vi hiệu lực vẫn còn bỏ ngỏ.

Quốc gia Chủ tịch luân phiên ASEAN 2025 Malaysia đã kêu gọi tăng tốc đàm phán. Nhưng sự trở lại của Donald Trump trong nhiệm kỳ Tổng thống thứ hai cùng chính sách cứng rắn với Trung quốc khiến môi trường địa chiến lược trong khu vực thêm căng thẳng.

Chính vì vậy, triển vọng đạt được COC với giá trị thực chất vào năm 2026 càng trở nên mong manh. Chuyên gia quan hệ quốc tế Lê Minh nhận định với Sputnik:

“COC có nhiều khả năng chỉ dừng lại ở một tuyên bố chính trị hơn là một văn bản mang tính ràng buộc pháp lý. Trung Quốc không có nhiều động lực để chấp nhận những cơ chế mang nguy cơ giới hạn không gian chiến lược của họ”.

Việt Nam mời Nga cử lực lượng diễu binh dịp Quốc khánh 2-9

10 Tháng Bảy, 06:04

Việt Nam và bài toán chiến lược

Là quốc gia ở hữu đường bờ biển dài 3.260km và tuyên bố chủ quyền với hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa cũng như các vùng biển và thềm lục địa liên quan, Việt Nam luôn giữ quan điểm nhất quán rằng, COC cần phải có tính pháp lý rõ ràng, minh bạch và phù hợp với Công ước về Luật biển của Liên hợp quốc (UNCLOS) 1982. Tuy nhiên, Hà Nội cũng phải đối mặt với áp lực gia tăng từ cả Bắc Kinh và Washington.

Theo truyền thông Việt Nam và quốc tế, ngày 3/7/2025, Việt Nam và Mỹ đã đạt được một thỏa thuận thương mại song phương, giúp giảm mức thuế áp lên hàng hóa Việt Nam từ 46% xuống còn 20%, đồng thời áp mức 40% lên các mặt hàng có nguồn gốc từ Trung Quốc trung chuyển qua Việt Nam. Thỏa thuận này giúp tháo gỡ căng thẳng thương mại nhưng cũng đặt Việt Nam vào vị thế nhạy cảm trong bàn cờ cạnh tranh chiến lược.

“Thỏa thuận về thuế đối ứng với Mỹ là bước đi đáng hoan nghênh, nhưng Việt Nam không thể trở thành công cụ hay vùng đệm trong cuộc đối đầu Mỹ - Trung. Chính sách biển của Việt Nam cần giữ được tính độc lập và nguyên tắc”, chuyên gia trên nhấn mạnh.

Biển Đông

Những đề xuất mới mà cũ của Bắc Kinh về Biển Đông

11 Tháng Sáu, 18:32

Thực tế và hy vọng

Mặc dù các bên đều bày tỏ thiện chí đẩy nhanh tiến độ, tiến trình đàm phán vẫn gặp trở lại lớn về cấu trúc. Nguyên tắc đồng thuận của ASEAN khiến quá trình ra quyết định chậm chạp, trong khi Trung Quốc vẫn kiên quyết không chấp nhận bên thứ ba tham gia, đồng thời giữ lập trường về “quyền lịch sử” ở Biển Đông, dựa trên các yêu sách lịch sử và bản đồ “đường chín đoạn”. Điều này mâu thuẫn với phán quyết trọng tài quốc tế năm 2016 cũng như lập trường pháp lý của Việt Nam.

“Trên thực tế, Bắc Kinh ngày càng tăng cường các hoạt động cả quân sự và dân sự trên Biển Đông như gây áp lực tại khu vực bãi Tư Chính, mới đây nhất là hoạt động khảo sát trái phép của tàu Trung Quốc trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Tất cả hành động này đều khiến nhiều người cho rằng, Bắc Kinh đang cố “vẽ lại thực tế trên biển” để trì hoãn và vô hiệu hóa hiệu lực của COC”, ông Minh nhấn mạnh.

Biển Đông

Việt Nam phản đối lệnh cấm đánh bắt cá đơn phương của Trung Quốc tại Biển Đông

15 Tháng Năm, 15:44

Chỉ còn 18 tháng nữa là tới hạn chót, thử thách của Việt Namsẽ là làm sao vừa giữ được nguyên tắc về pháp lý biển, vừa cân bằng chiến lược.

“Nếu COC được ký vào năm 2026, điều đó sẽ đánh dấu một bước tiến lịch sử. Nhưng nếu văn kiện đó thiếu ràng buộc, thiếu kiểm soát thực địa, thì bản thân việc ký kết sẽ chỉ là một lớp vỏ hình thức. Điều quan trọng hơn là Việt Nam có thể định hình nội dung của COC ra sao và chuẩn bị cho cả kịch bản COC không đạt được gì đáng kể”, chuyên gia trên nhận xét.

Trong một thế giới mà “cân bằng chiến lược” là từ khóa sống còn, chủ quyền quốc gia không chỉ nằm ở biên giới, mà còn ở tầm nhìn và sự chủ động chính sách.