Tòa án Hiến pháp Thái Lan hiện đang xem xét vụ việc liên quan đến Thủ tướng, với cáo buộc bà vi phạm đạo đức hiến pháp trong một cuộc điện đàm riêng tư với cựu Thủ tướng, hiện là Chủ tịch Thượng viện và lãnh đạo Đảng Nhân dân Campuchia, Hun Sen. Nội dung cuộc trò chuyện bị rò rỉ từ phía Campuchia và lan truyền trên mạng xã hội Thái Lan. Nếu tòa kết luận có vi phạm đạo đức hiến pháp, bà Paetongtarn sẽ bị cách chức vĩnh viễn. Phán quyết của tòa sẽ được công bố vào ngày 29 tháng 8.
"Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra có cơ hội rất lớn để thắng kiện tại Tòa án Hiến pháp và quay trở lại làm việc với tư cách là người đứng đầu chính phủ, mặc dù cho đến nay chưa từng có thủ tướng nào từng bị điều tra về vi phạm hiến pháp lại có thể thành công như vậy", chuyên gia nói với cơ quan truyền thông.
Việc từ chức của các Thủ tướng Thái Lan
Chuyên gia nhắc lại hai trường hợp từ chức của các Thủ tướng Thái Lan khác.
"Trước đây, hai Thủ tướng khác, đều đứng đầu các đảng chính trị do cha của bà Paetongtarn, cựu Thủ tướng Thái Lan (2001-2006) Thaksin Shinawatra, sáng lập, bị Tòa án Hiến pháp buộc từ chức. Chính phủ của chính Thaksin Shinawatra và em gái bà là Yingluck Shinawatra đều bị lật đổ bởi các cuộc đảo chính quân sự. Nhìn chung, các đảng phái thân Shinawatra từ năm 2001 đến 2019 luôn giành chiến thắng trong các cuộc bầu cử, nhưng thường mất quyền lực do đảo chính hoặc các phán quyết của tòa án", chuyên gia cho biết.
Tuy nhiên, theo ông, tình hình hiện nay của Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra hoàn toàn khác biệt so với các trường hợp trước đây, khi những người tiền nhiệm của bà mất quyền lực, và bà có thể sẽ giành chiến thắng trong vụ kiện.
"Lý do là Tòa án Hiến pháp được thành lập dưới dạng hiện nay sau cuộc đảo chính năm 2006, với mục đích làm đối trọng với quyền lực tuyệt đối của các đảng chính trị theo chủ nghĩa dân túy", ông Ming-Ruchirarai nói.
Ông từng là thành viên của ủy ban soạn thảo Hiến pháp Thái Lan năm 2007, sau khi Hiến pháp năm 1997 bị hủy bỏ do đảo chính.
"Không phải vấn đề dân túy tốt hay xấu. Hiến pháp năm 1997 có lẽ là bản hiến pháp dân chủ nhất trong lịch sử Thái Lan. Theo hiến pháp này, trong bối cảnh hậu quả của cuộc khủng hoảng kinh tế châu Á và sự can thiệp mạnh mẽ của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) vào năm 2001, chính phủ của Thaksin Shinawatra, mang tính dân túy rõ rệt, lên nắm quyền. Kết quả bầu cử khiến quốc hội gần như trở thành quốc hội một đảng", chuyên gia nhắc lại.
Theo ông, điều này một mặt giúp chính phủ thực hiện các chương trình xã hội quy mô lớn, bao gồm cả việc lần đầu tiên trong lịch sử quốc gia thiết lập hệ thống bảo hiểm xã hội toàn quốc; nhưng mặt khác, khiến chính phủ đối đầu với các lực lượng bảo thủ thất cử, dẫn đến cuộc đảo chính quân sự và cuộc xung đột quốc gia kéo dài gần 20 năm giữa những người ủng hộ và phản đối dòng họ Shinawatra.
"Tòa án Hiến pháp ngay từ đầu được thiết kế như một tổ chức nhằm ngăn chặn sự đối đầu quy mô lớn giữa hai lực lượng chính trị chủ chốt tại Thái Lan. Do đó, hoàn toàn tự nhiên khi về thành phần, cơ quan này luôn mang tính bảo thủ hơn và trung thành tuyệt đối với văn bản luật pháp cơ bản", chuyên gia nói.
Theo ông, tình hình thay đổi căn bản khi trong cuộc bầu cử năm 2019, sau năm năm cai trị trực tiếp của quân đội lên nắm quyền sau đảo chính năm 2014, một lực lượng thứ ba xuất hiện trên chính trường – Đảng Tương lai Mới, chủ yếu là giới trẻ và thân phương Tây. Đảng này sau đó hai lần bị giải thể bởi Tòa án Hiến pháp, và tái cấu trúc thành Đảng Tiến bước và hiện nay là Đảng Nhân dân.
"Như vậy, nếu Thủ tướng từ chức, theo hiến pháp chỉ còn hai lựa chọn: hoặc quốc hội bầu Thủ tướng mới từ số các ứng viên đăng ký trong cuộc bầu cử năm 2023, khi đó chính phủ có thể tiếp tục hoạt động đến hết nhiệm kỳ, tức là đến mùa xuân năm 2027; hoặc giải tán quốc hội và tổ chức bầu cử mới", ông Ming-Ruchirarai giải thích.
Tuy nhiên, lựa chọn theo các ứng viên năm 2023 tiềm ẩn nguy cơ khủng hoảng mới, vì việc lựa chọn một ứng viên như vậy có thể gây mâu thuẫn giữa các đảng trong liên minh cầm quyền, dẫn đến nguy cơ giải tán quốc hội, chuyên gia nhận định.
"Nói cách khác, chúng ta lại quay về bầu cử mới. Ai cũng hiểu nếu Đảng Nhân dân thắng cử, xung đột chính trị – vốn tạm lắng sau khi liên minh năm 2023 được hình thành giữa đảng thân Shinawatra 'Pheu Thai' (Vì Thái Lan) và các đối thủ trước đây là các đảng bảo thủ – sẽ bùng phát trở lại mạnh mẽ hơn, lần này giữa những người ủng hộ Đảng Nhân dân và các lực lượng bảo thủ, và đất nước có thể lại rơi vào bất ổn, thậm chí là hỗn loạn", chuyên gia nói.
Trong bối cảnh đó, theo ông, bản chất của Tòa án Hiến pháp mâu thuẫn với việc cách chức Thủ tướng Shinawatra và chính phủ liên minh của bà – một chính phủ chứng minh được khả năng duy trì ổn định và hàn gắn các đối thủ chính trị trước đây.
"Tôi cho rằng các thẩm phán Tòa án Hiến pháp hoàn toàn hiểu rõ điều này. Và trong bối cảnh các nguyên đơn – các thượng nghị sĩ – coi việc bà Shinawatra nói chuyện với Hun Sen với giọng điệu nhất định và 'nhường nhịn' lãnh đạo thực tế của một quốc gia láng giềng là vi phạm đạo đức hiến pháp, trong khi Thủ tướng Shinawatra khẳng định một cách chân thành đó chỉ là một chiến thuật nhằm tránh chiến tranh với Campuchia, tình huống trở nên quá mơ hồ. Các thẩm phán, nhận thức rõ hậu quả của phán quyết, có thể sẽ trao cho Thủ tướng cơ hội tiếp tục công việc", chuyên gia kết luận.