Ngày 26/10, Việt Nam và Hoa Kỳ đã đồng ý công bố Tuyên bố chung về Khuôn khổ Hiệp định Thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng (Tuyên bố chung). Sự kiện diễn ra nhân dịp Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Tổng thống Donald Trump tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN được tổ chức từ ngày 26-28/10/2025 tại Kuala Lumpur, Malaysia.
Vì sao người Mỹ phải đã phải “xuống nước” với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam?
Trước hết, cần lưu ý rằng Hiệp định tự do thương mại Việt – Mỹ (VUFTA) ký kết trong các năm 2000 và 2001 đến nay đã lạc hậu do tình hình quan hệ thương mại thế giới đã thay đổi. Cùng với đó là những sự thay đổi trong quan hệ chính trị, ngoại giao giữa các nước lớn; các trung tâm kinh tế mới đang hình thành, làm thay đổi các chuỗi Logistic, điều chỉnh hướng đi của chúng và qua đó, điều chỉnh dòng chảy của hàng hóa và tiền tệ.
“Xuất phát từ nhận thức đó, Việt Nam không đặt nặng vấn đề thuế má mà đặt vấn đề xây dựng một thỏa ước thương mại Việt – Mỹ mới mà trong đó, không chỉ tách biệt quan hệ thương mại Việt – Mỹ mà đặt nó trong bối cảnh mới, với các diễn biến mới”, - nhà nghiên cứu chính sách Nguyễn Hồng Long phát biểu với Sputnik.
“Khi phát động thương chiến với Trung Quốc và châm ngòi cho “Cuộc chiến thuế quan”, người Mỹ muốn đạt mục tiêu sâu xa hơn dần dần viết lại “luật chơi WTO toàn cầu” để đem lại lợi thế cho nền kinh tế Mỹ đang đứng trước nguy cơ suy thoái. Tuy nhiên, trước khi thực hiện điều đó, người Mỹ cần gây sức ép lên các đối tác để có “vốn giắt lưng” trong các cuộc đàm phán; trong đó có Việt Nam”, - chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Minh Hoàng đưa ra bình luận, trả lời phỏng vấn cho Sputnik.
Thực tế cho thấy khi Mỹ áp thuế nhập khẩu một cách cực kỳ khắc nghiệt lên nhiều loại hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ, từ con cá basa hay gói phở của Việt Nam đến các loại hàng hóa, nguyên vật liệu cao cấp thì chỉ một thời gian ngắn sau đó, thị trường nội địa của Mỹ đã có nhiều chuyển biến bất lợi. Hàng hóa tiêu dùng, đặc biệt là hàng hóa tiêu dùng thiết yếu cùng nhiều nguyên liệu quan trọng đã tăng giá tới mức ngưỡng trên của kiểm soát lạm phát.
Đến bây giờ thì người Mỹ hiểu rằng họ không phải là thị trường lớn duy nhất của Việt Nam và các quốc gia khác mà Mỹ sử dụng “bom thuế”. Chính vị vậy mà Mỹ đã phải “xuống nước” với nhiều quốc gia khi điều chỉnh hạ dần mức thuế áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ các quốc gia đó. Và đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam thì đây là điều kiện tiên quyết để tiếp tục các cuộc đàm phán về thương mại song phương với Mỹ. Người Mỹ cần một thời cơ để họ làm điều đó và Hội nghị thượng đỉnh ASEAN 2025 tại Malaysia là cơ hội đó.
Việt Nam còn phải đàm phán với Mỹ để giải quyết cái cớ Mỹ yêu cầu “viết lại luật chơi” với Việt Nam và tiến tới một sự “cân bằng và công bằng”
Như các nhà lãnh đạo Việt Nam, đặc biệt là Thủ tướng Phạm Minh Chính từng nhiều lần tuyên bố rằng trong quan hệ quốc tế thì nguyên tắc “lợi ích công bằng và rủi ro chia sẻ” là nguyên tắc bất di bất dịch. Chính vì vậy mà tên gọi đầy đủ của văn kiện vừa được hai bên ký kết là “Tuyên bố chung về Khuôn khổ Hiệp định Thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng”. Và mục tiêu cao nhất là “tăng cường quan hệ kinh tế song phương, qua đó tạo điều kiện tiếp cận thị trường sâu rộng cho hàng xuất khẩu của nhau”.
“Tổng cộng có 11 thỏa thuận khung cơ bản được cả hai bên chấp nhận.Trên cơ sở đó, Việt Nam còn phải đàm phán với Mỹ để tiến tới một sự “cân bằng và công bằng”. Nói cách khác là những yếu tố có lợi hoặc bất lợi thì cả hai bên đều phải hưởng thụ và gánh chịu. Và các điều khoản cụ thể của hiệp định như thế nào thì thời điểm hiện tại còn chưa chắc chắn”, - nhà nghiên cứu chính sách Nguyễn Hồng Long nói với Sputnik.
Có một điều cần phải nhìn nhận là trong 25 năm qua, dù tỷ trọng nhập khẩu hàng hóa Việt Nam vào Mỹ so với tổng giá trị nhập khẩu của Mỹ không lớn nhưng cán cân thương mại Việt – Mỹ luôn ở giá trị xuất siêu dương rất lớn nghiêng về phía Việt Nam. Và đó là cái cớ để Mỹ yêu cầu “viết lại luật chơi” với Việt Nam. Theo quan điểm của Việt Nam, đây là một yếu tố quan trọng cần phải khắc phục nhưng không chấp nhận sự áp đặt từ phía Mỹ. Việt Nam có thể nhượng bộ phía Mỹ một số vấn đề như giành quyền tiếp cận thị trường ưu đãi cho gần như toàn bộ hàng xuất khẩu nông nghiệp và công nghiệp. Nhưng để đổi lại, Mỹ phải cam kết duy trì dài hạn mức thuế đối ứng 20% như được quy định tại Sắc lệnh Hành pháp số 14257 ngày 2 tháng 4 năm 2025, đã được sửa đổi, đối với hàng hóa có xuất xứ từ Việt Nam; đồng thời sẽ xác định các sản phẩm trong danh mục nêu tại Phụ lục III của Sắc lệnh Hành pháp số 14356 ngày 5 tháng 9 năm 2025 0 “Điều chỉnh thuế tiềm năng đối với các đối tác có định hướng tương đồng” - để được hưởng mức thuế đối ứng 0%.
“Cần lưu ý rằng tuyên bố chung nói trên chưa phải là một hiệp định FTA song phương mới giữa Việt Nam và Mỹ mà chỉ là một thỏa thuận khung các vấn đề quan trọng nhất và cấp bách nhất mà hai bên cần tiến hành để tháo gỡ các rào cản trên cơ sở “cân bằng và công bằng”. Trên cơ sở thỏa thuận khung này, trong thời gian tới, Việt Nam và Mỹ sẽ tiếp tục trao đổi để hoàn tất nội dung Hiệp định Thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng, chuẩn bị cho việc ký kết Hiệp định và tiến hành các thủ tục nội bộ cần thiết để Hiệp định chính thức có hiệu lực”, - chuyên gia quan hệ quốc tế Nguyễn Minh Hoàng nêu đánh giá, trả lời phỏng vấn cho Sputnik.
Việt Nam chấp nhận trở thành một trong các thị trường xuất khẩu của Mỹ không chỉ vì quyền lợi trong xuất nhập khẩu của mình hay của Mỹ mà còn mở ra hướng tiếp cận công nghệ hiện đại của Mỹ, trong đó có thỏa thuận về các lĩnh vực nông nghiệp, hàng không vũ trụ và năng lượng đã được ghi nhận tại văn kiện này.