Theo ông Phạm Trọng Đạt, nguyên Cục trưởng Cục Phòng chống tham nhũng, việc nhiều quan chức chỉ đến khi bị cơ quan công an bắt giữ mới lộ ra chuyện được doanh nghiệp biếu tặng đồng hồ xa xỉ Patek Philippe cho thấy còn không ít vấn đề đáng suy ngẫm trong công tác kiểm soát tài sản và phòng, chống tham nhũng hiện nay.
Vì sao doanh nghiệp toàn tặng Patek Philippe?
Nhận định này được đưa ra trong bối cảnh kết luận điều tra vụ án xảy ra tại Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) và các đơn vị liên quan đang thu hút sự quan tâm lớn của dư luận. Hồ sơ vụ án đã phơi bày toàn cảnh thương vụ thâu tóm khu “đất vàng” 39-39B Bến Vân Đồn (TP.HCM) với diện tích hơn 6.200 m2, kèm theo nhiều chi tiết gây rúng động.
Theo kết luận điều tra, tiền hối lộ trong vụ việc không chỉ được giao bằng hai vali kéo tay và bốn vỏ thùng rượu ngoại, mà còn bao gồm các món quà có giá trị rất lớn như đồng hồ xa xỉ Patek Philippe và thậm chí là cả lời hứa tặng quan chức một căn penthouse - loại căn hộ nằm ở tầng cao nhất của tòa nhà, có thiết kế hiện đại và sang trọng.
Cụ thể, Lê Y Linh, Giám đốc Công ty TNHH Việt Tín, cùng Đặng Phước Dừa, Chủ tịch Công ty Việt Tín, đã khai nhận việc đưa cho ông Trần Quang Vinh, Phó Giám đốc Sở Tài chính TP.HCM, một chiếc đồng hồ Patek Philippe trị giá khoảng 50.000 USD, 200 triệu đồng tiền mặt, đồng thời hứa tặng một căn hộ xây thô tại dự án.
Từ những thực tế này, ông Phạm Trọng Đạt cho rằng đồng hồ Patek Philippe đang dần trở thành một dạng quà biếu được doanh nghiệp lựa chọn khi cần “đi đêm” với quan chức.
Patek Philippe là thương hiệu đồng hồ ra đời năm 1839 tại Geneva, Thụy Sĩ, do Antoni Patek và Adrien Philippe sáng lập. Ngay từ những năm đầu, hãng đã nhanh chóng xây dựng danh tiếng nhờ chế tác các mẫu đồng hồ đặc biệt và trở thành một trong những tên tuổi hàng đầu thế giới.
Một trong những lý do khiến Patek Philippe thuộc nhóm đồng hồ đắt giá nhất thế giới là bởi toàn bộ quá trình chế tác đều được thực hiện thủ công bởi các nghệ nhân bậc thầy, với chất lượng được đánh giá gần như hoàn hảo. Giá trị cao, tính biểu tượng và sự kín đáo trong sử dụng khiến những chiếc đồng hồ này dễ trở thành quà tặng “nhạy cảm”.
Không chỉ xuất hiện trong vụ án VRG, tại vụ án xảy ra ở Công ty TNHH Thương mại Vận tải và Du lịch Xuyên Việt Oil, ông Lê Đức Thọ, cựu Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre, cũng bị xác định đã nhận 5 chiếc đồng hồ Patek Philippe từ doanh nghiệp, trong đó có một chiếc trị giá tới 421.000 USD, tương đương gần 10 tỷ đồng.
Cũng trong vụ án này, bà Mai Thị Hồng Hạnh, Giám đốc Công ty Xuyên Việt Oil, đã tặng sinh nhật ông Nguyễn Lộc An, cựu Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công Thương), một chiếc đồng hồ Patek Philippe. Sau đó, ông An đã bán lại chiếc đồng hồ này với giá 23.000 USD, tương đương khoảng 521 triệu đồng.
Được biết, riêng trong vụ án Xuyên Việt Oil, cơ quan điều tra đã thu giữ tổng cộng 13 chiếc đồng hồ của ông Lê Đức Thọ, thuộc các thương hiệu Patek Philippe, Tissot, Speake-Marin, Breguet và Blancpain. Ngoài ra, còn có ba chiếc đồng hồ để bàn, trong đó có một chiếc mang thương hiệu Patek Philippe.
Khi khám xét nơi ở của ông Thọ, cơ quan công an còn thu giữ 97 miếng kim loại màu vàng. Kết quả giám định xác định toàn bộ số kim loại này đều là vàng, với hàm lượng trung bình 99,99%.
Theo bản án sơ thẩm của TAND TP.HCM tuyên vào tháng 11/2024, bị cáo Lê Đức Thọ buộc phải tiếp tục nộp lại 1,47 triệu USD, 300 triệu đồng, một bộ gậy golf, năm chiếc đồng hồ Patek Philippe và một ô tô.
Lật lại trước đó, vào giữa năm 2018, dư luận từng xôn xao trước thông tin Trịnh Xuân Thanh, cựu Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang, cựu Chủ tịch HĐQT Tổng công ty PCV, sử dụng chiếc đồng hồ Patek Philippe Sky Moon Tourbillon 6002G có giá khoảng 1,7 triệu USD, tương đương hơn 40 tỷ đồng.
Theo báo Dân Trí dẫn lời ông Phạm Trọng Đạt, việc tặng đồng hồ Patek Philippe cho quan chức thực chất là một hình thức “hối lộ bằng hiện vật”. Tuy nhiên, khi những chiếc đồng hồ này được sử dụng, hầu như không có đơn thư tố cáo hay phản ánh.
“Quan chức không kê khai tài sản là chiếc đồng hồ tiền tỷ cũng không sao. Chỉ tới khi công an bắt thì mới lộ ra chuyện họ được doanh nghiệp tặng đồng hồ giá trị lớn như vậy”, chuyên gia nói.
Ông Đạt cũng cho rằng đồng hồ thường được dùng làm quà tặng trong các dịp lễ, Tết hoặc sinh nhật. Do đó, nếu không chứng minh được đây là tang vật của vụ án, việc thu hồi những tài sản này sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
“Tài sản có giá trị lớn thế mà không kê khai tài sản cũng không bị cơ quan, tổ chức nào phát hiện, làm rõ. Thực tế đó đặt ra nhiều vấn đề, kẽ hở trong kiểm tra, giám sát việc kê khai tài sản của cán bộ hiện nay, cần thiết phải có những điều chỉnh cho phù hợp”, ông Đạt nêu quan điểm.
Theo tìm hiểu, trong nhiều năm qua, các cơ quan thi hành án dân sự trên cả nước chưa từng tổ chức thi hành án hoặc đấu giá tài sản là đồng hồ Patek Philippe để thu hồi tài sản.
Cần nhìn nhận sâu xa hơn việc quan chức nhận quà tặng giá trị lớn
Trung tướng Trần Văn Độ, nguyên Phó Chánh án TAND Tối cao, nguyên Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương, cho rằng câu chuyện doanh nghiệp tặng quan chức đồng hồ Patek Philippe cần được nhìn nhận ở góc độ rộng và sâu hơn.
Theo ông, sau khi nhiều quan chức bị bắt giữ, cơ quan điều tra mới phát hiện họ sở hữu khối tài sản rất lớn, bao gồm nhà đất, vàng, USD và tiền mặt.
So với tổng khối tài sản này, chiếc đồng hồ Patek Philippe chỉ chiếm một phần nhỏ, nhưng việc thu hồi tài sản lại không hề dễ dàng do pháp luật hiện hành chưa có quy định về tội làm giàu bất chính hoặc tội nhận quà tặng có giá trị lớn.
Ông Trần Văn Độ dẫn Điều 20 của Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng (UNCAC), trong đó khuyến nghị các quốc gia thành viên hình sự hóa hành vi làm giàu bất hợp pháp, tức là trường hợp công chức có tài sản tăng lên đáng kể, không phù hợp với thu nhập hợp pháp mà không giải trình được nguồn gốc.
Theo ông, ngay từ khi xây dựng Bộ luật Hình sự năm 2015, ông đã đề xuất nội luật hóa quy định này, bổ sung tội làm giàu bất chính và tội nhận quà tặng có giá trị lớn, song đến nay các đề xuất này vẫn chưa được chấp thuận.
Liên quan đến thu hồi tài sản, trước đây Chính phủ từng giao Bộ Tư pháp chủ trì xây dựng đề án về tịch thu tài sản không cần thông qua thủ tục kết tội. Theo cơ chế này, quan chức không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp của tài sản đang sở hữu có thể bị khởi kiện ra tòa và bị tịch thu tài sản mà không cần chờ bản án hình sự.
Cơ chế này được đánh giá có nhiều ưu điểm, cho phép thu hồi tài sản ngay cả khi người vi phạm chưa bị kết án, đồng thời khắc phục khó khăn lớn nhất trong công tác thu hồi tài sản là phải chứng minh tài sản có nguồn gốc từ hành vi phạm tội. Tuy nhiên, đến nay tiến độ và kết quả xây dựng đề án này vẫn chưa được công bố rõ ràng.