Thời gian qua, trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong giao tiếp và nhiều diễn đàn xuất hiện những cụm từ như "Văn hóa cởi", "Văn hóa ăn nhậu", "Văn hóa bia rượu"..., thậm chí cả "Văn hóa... Ngọc Trinh".
Nhìn nhận về hiện tượng này, nhiều ý kiến cho rằng từ "Văn hóa" đang bị sử dụng một cách tùy tiện, bị tầm thường đi, làm ảnh hưởng đến sự trong sáng của tiếng Việt.
Theo PGS.TS Phạm Văn Tình, Tổng Thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam, văn hóa có nhiều quan điểm, nhiều định nghĩa từ những góc độ khác nhau (về mặt khoa học, lịch sử, thẩm mĩ, tâm lí, nguồn gốc...).
Theo Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên hợp quốc (UNESCO), văn hóa "là tổng thể phức hợp gồm kiến thức, đức tin, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục, và bất cứ những khả năng, tập quán nào mà con người thu nhận được với tư cách là một thành viên của xã hội".
Còn Từ điển tiếng Việt (Trung tâm Từ điển học 2017) thì định nghĩa "Văn hóa là tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử".
"Có thể nói, nhìn đâu ta cũng thấy Văn hóa: Văn hóa Giao tiếp, Văn hóa Ẩm thực, Văn hóa Tín ngưỡng, Văn hóa Giao thông, Văn hóa Công sở, Văn hóa Làng xã, Văn hóa Học đường, Văn hóa Gia đình...
Như vậy, Văn hóa là một giá trị được con người tích lũy trong quá trình sống và hoạt đông. Giá trị đó hình thành từ những chuẩn mực được cộng đồng công nhận. Chuyện bia rượu hay ăn nhậu liên quan tới Văn hóa ẩm thực. Còn chuyện cởi là một mặt biểu hiện của Văn hóa ứng xử hay Văn hóa trang phục. Nói "Văn hóa cởi", "Văn hóa ăn nhậu"... rõ ràng sẽ gây phản cảm", PGS.TS Phạm Văn Tình nhận xét.
Vị chuyên gia khẳng định, những kết hợp trên là tùy tiện, không phản ánh đúng bản chất vấn đề.
"Nói Văn hóa ăn nhậu hay Văn hóa cởi không phù hợp. Vì như tôi nói, ăn nhậu, bia rượu, cởi chỉ là một hành động cụ thể, một nét biểu hiện của Văn hóa. Nếu cứ nói như thế thì ta sẽ có rất nhiều kết hợp vừa lạ vừa khó hiểu (vì mất tính trong sáng), như Văn hóa cười, Văn hóa hát, Văn hóa nhảy Disco, Văn hóa hôn, Văn hóa nhếch mép, Văn hóa thịt cầy... Phạm trù Văn hóa không chi tiết đến vậy", ông nói.
Cùng chia sẻ quan điểm này, GS.TS Phạm Tất Dong, Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam cũng cho biết, Văn hóa gồm những giá trị được đúc kết từ cuộc sống thực tế của con người và mang ý nghĩa chỉ đạo hành vi của con người trong xã hội. Nó tuân thủ những quy định của luật pháp và xã hội.
Trong xã hội có nhiều loại hình văn hóa, nhưng cơ bản nhất là: Văn hóa lao động; Văn hóa ứng xử (trong gia đình, họ hàng, cơ quan, trường học...); Văn hóa ẩm thực; Văn hóa thời trang/trang phục...
"Nếu hiểu chữ Văn hóa theo một cách tầm thường, thì chẳng lẽ những hành vi bậy bạ cũng có văn hóa?", GS.TS Phạm Tất Dong đặt câu hỏi.
Dẫn chứng điều này, GS.TS Phạm Tất Dong nhắc lại việc người mẫu Ngọc Trinh mặc phản cảm tại Liên hoan phim Cannes, một trong những liên hoan phim có uy tín nhất thế giới, được tổ chức vào tháng 5 vừa qua.
Ông khẳng định, việc Ngọc Trinh mặc hở hang tại Cannes là sự phản cảm về văn hóa nhưng không thể nói tắt thành 'văn hóa... cởi hở'.
"Đó là sự thiếu văn hóa trong hành xử, mục đích là muốn gây chú ý nhưng lại được thực hiện bằng một hành động không văn hóa chút nào. Thậm chí, với cách ăn mặc như vậy dễ bị đánh giá là khiêu dâm", Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam nghiêm khắc nói.
Để hạn chế việc sử dụng ngôn ngữ một cách tùy tiện, giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt, Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam cho rằng trước hết, sách báo, nhất là cơ quan tuyên truyền phải gương mẫu, đăng tin rõ ràng.
Trong khi đó, PGS.TS Phạm Văn Tình lưu ý, văn hóa là một giá trị mang tính cộng đồng. Nó không phải là sáng tạo (hay quy định) theo duy ý chí của một tập thể hay cá nhân nào đó.
"Văn hóa là biểu hiện điển hình của ai đó, được coi là phù hợp, đẹp, văn minh và có bản sắc riêng. Không phải cứ gào lên là "Tôi đang có cách thể hiện rất văn hóa" mới là người có văn hóa và có thể lên giọng chê bai người khác. Giá trị nào cũng đươc hình thành và tích lũy trong một thời gian dài.
Mỗi người phải từ tìm hiểu, tự tìm cách thể hiện sao cho được coi mình là người có văn hóa. Không có ai làm thay cho mỗi người. Còn về mặt từ ngữ, các cơ quan báo chí truyền thông phải gương mẫu đi đầu. Các nhà báo cần thận trọng khi đặt tít, rút tít. Họ phải có cách ứng xử chuẩn mực khi xuất hiện trên diễn đàn báo chí truyền thông. Sử dụng từ ngữ sao cho phù hợp, chuẩn mực và hay", vị chuyên gia nhấn mạnh.
