Người Việt có quan hệ gì với người Hán?
Tại Việt Nam, hiện chưa có nhiều công trình chính thức, trên quy mô lớn lý giải chính xác về nguồn gốc của dân tộc Việt, mối liên hệ giữa các bộ lạc, nhóm người trong khu vực và trên thế giới. Chỉ có một vài công trình nhỏ lẻ, giải trình một vài bộ gen người.
Vào tháng 6 năm 2016, các nhà khoa học đã chính thức công bố dự án HGP-Write, một kế hoạch để tổng hợp bộ gen của con người. Cũng thời điểm này, nhóm nghiên cứu do chuyên gia hàng đầu của viện Nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ Gen Vinmec (thuộc Hệ thống Y tế Vinmec) đã bắt đầu “công trình thế kỷ”, đi tìm tổ tiên thực sự của người Việt.
Có giả thuyết cho rằng người Việt chính là người Hán, định cư sinh sống ở miền Bắc Trung Quốc, vậy thực sự, tổ tiên của người Việt có liên quan gì đến dân tộc Hán hay không?
Người Việt bắt nguồn từ châu Phi?
Theo thông tin được GS.TS Nguyễn Thanh Liêm, chuyên gia về phẫu thuật nhi khoa tại Việt Nam, Viện trưởng viện Nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ Gen Vinmec (thuộc Hệ thống Y tế Vinmec), Bác sĩ Việt Nam đầu tiên được vinh danh tại giải thưởng Nikkei Châu Á, chia sẻ trên báo Tuổi Trẻ khẳng định các phân tích gene của nhóm nghiên cứu cho thấy người Kinh và các dân tộc khác ở Đông Nam Á có cùng tổ tiên.
Điều bất ngờ ở kết quả nghiên cứu là về nhân chủng học, bộ gen người Việt có nhiều điểm tương đồng với bộ gen của người Thái Lan và là bộ gen ít bị pha trộn.
Đây là nghiên cứu lớn về bộ gen người Việt và trước khi được công bố chính thức tại Việt Nam, nhóm nghiên cứu đã gửi công trình này tới tạp chí di truyền quốc tế uy tín Human Mutation.
“Cùng sống trong một khu vực rộng lớn mà người Việt có tiếng nói riêng, nhưng bộ gen của quần thể người Kinh Việt Nam tương đồng với quần thể người Thái Lan, chứng tỏ có những quan hệ về di truyền. Phân tích sự khác biệt trong hệ gen cho thấy người Việt "nằm cạnh" một cách độc lập với người Hán ở phía Nam và cách xa người Hán ở phía Bắc Trung Quốc.
“Kết quả nghiên cứu làm sáng tỏ thêm nguồn gốc tổ tiên của người Việt, một vấn đề nhạy cảm, gây nhiều tranh cãi nhưng lại thiếu các bằng chứng khách quan về nghiên cứu bộ gen" - ông Liêm cho hay.
Vậy thì tổ tiên của người Việt chúng ta ở đâu? Theo PGS Lê Sỹ Vinh - chuyên gia phân tích hệ gen, kết quả nghiên cứu ủng hộ giả thuyết tổ tiên người Việt nằm trong nhóm người (hiện đại) đã di cư từ châu Phi từ 200.000 năm trước, khoảng 40.000 - 60.000 năm trước đã đến cư trú tại Đông Nam Á, trong đó có VN, sau đó tiếp tục di cư lên các nước Đông Á.
PGS Vinh cho rằng trước đây một số học giả cho rằng nguồn gốc người Việt là người Hán ở phía Bắc Trung Quốc, nhưng giả thuyết mới là tổ tiên chúng ta di cư từ phía biển vào, đến Đông Nam Á trước khi đến Trung Quốc.
“Nghiên cứu hệ gen người liên quan nhiều đến y, sinh học, nhưng cũng liên quan đến lịch sử và nhân chủng học" - PGS Vinh nhận xét.
“Lá tử vi sinh học”, quyết định “số mệnh” từng người Việt?
Trước đây, cũng đã có một vài công trình nghiên cứu về bộ gen người Việt được tiến hành đơn lẻ từ năm 1990 đến năm 2003 mới giải mã xong bí mật trình tự bộ gen đầu tiên, chi phí cho dự án này cực lớn, lên tới 2,7 tỉ đô, ròng rã suốt 13 năm trời.
Sau đó, một công trình nghiên cứu gen của 1000 bộ gen của 26 dân tộc trên thế giới, trong đó có dữ liệu của 101 người Kinh, đang sinh sống tại Sài Gòn, được các nhà khoa học quốc tế thực hiện trong giai đoạn 7 năm từ 2008-2015 cũng cho nhiều kết quả đáng chú ý.
Với công trình nghiên cứu đồ sộ của GS.TS Nguyễn Thanh Liêm tại Viện Nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ Gen Vinmec (thuộc Hệ thống Y tế Vinmec), nhóm các nhà khoa học đã lấy mẫu máu và giải trình tự toàn bộ hệ gen và vùng gen của 305 người Kinh, kết hợp với dữ liệu gene của 101 người đã công bố trước kia, phát hiện 25 triệu biến dị, trong đó hơn 99% biến dị có tần suất lặp lại trên 1%. Nghiên cứu được hoàn thành vào cuối năm 2018 cũng hé lộ một số lượng lớn biến dị gọi là đột biến bệnh lý và cho thấy sự độc lập về mặt di truyền phản ánh sức đề kháng rất cao của người Việt, khác xa hệ gene của người Hán. Điều này có ý nghĩa quan trọng, là cơ sở tham chiếu cho nhiều nghiên cứu Y - Sinh tiếp theo về sức khỏe người Việt có liên quan đến hệ gen.
"Y học hiện nay là y học cá thể, trước đây cùng một căn bệnh sẽ có một phác đồ chung, nhưng nếu điều trị dựa trên cơ sở tham chiếu "cuốn từ điển" là bộ gen từng người sẽ cho kết quả tốt hơn nhiều. Trước đây từng có những chỉ định thuốc tốt cho bệnh nhân này nhưng bệnh nhân kia lại không vì có gen kháng lại. Hoặc có thuốc có người dùng khỏe lại, nhưng có bệnh nhân dùng bị điếc luôn. Nếu có một "lá tử vi sinh học" cho từng người, xem nguy cơ bệnh của từng người mà phòng từ sớm thì sẽ rất tốt, ví dụ như bệnh nhân đó có nguy cơ mắc tim mạch, đột tử hay ung thư, từ đó có ứng xử phù hợp" - ông Liêm nói.
Sau nghiên cứu này, một nghiên cứu khác sẽ tiếp nối, với cỡ mẫu là 1.000 bộ gen người Việt. Tuy nhiên, nghiên cứu trên 305 người kể trên là lần đầu tiên có một nghiên cứu quy mô về bộ gen người Việt với những ứng dụng tiềm năng có ích cho người Việt chúng ta.
Bộ gen người Việt rất khác biệt so với người Hán ở Trung Quốc?
Nghiên cứu đã giải mã một câu chuyện trong lịch sử: dù có nhiều khu vực biên giới chung và mối quan hệ lâu đời nhưng hệ gen của người Việt lại không có sự giao thoa nhiều hay chịu ảnh hưởng từ hệ gen người Hán.
GS.TS Nguyễn Thanh Liêm tiết lộ thêm:
“Chúng tôi sử dụng nhiều phương pháp và độ đo khác nhau để phân tích mối quan hệ giữa các quần thể người. So sánh hệ gen người Kinh với hệ gen các quần thể người khác trên thế giới cho thấy hệ gen người Việt có sự đa dạng cao so với hệ gen các quần thể người khác. Kết quả chỉ ra sự khác biệt lớn về tần suất xuất hiện của nhiều biến đổi di truyền”.
Ông lấy ví dụ minh chứng:
“Có đến 1.24 triệu biến đổi xuất hiện phổ biến ở người Kinh, nhưng xuất hiện rất ít ở các quần thể người khác. Đáng chú ý, nghiên cứu này phát hiện ra hơn 700.000 biến đổi di truyền trên người Kinh chưa được ghi nhận ở bất cứ quần thể người nào khác trên thế giới. Theo tôi, cơ sở dữ liệu này đóng góp lớn cho tri thức về hệ gen người trên thế giới, đặc biệt là cho người châu Á”.
Vì thực tế, như nhà khoa học này khẳng định, khi tiến hành so sánh các biến đổi di truyền ở quần thể người Kinh trong nghiên cứu này với các biến đổi di truyền ở quần thể người Hán Trung Quốc công bố trong dự án 1.000 hệ gen người trên thế giới cho thấy sự khác nhau về bộ gen của người Việt so với bộ gen của người Hán, nhất là người Hán phía Bắc Trung Quốc, khoảng 1/3 số lượng biến đổi di truyền ở quần thể người Kinh không xuất hiện trong quần thể người Hán Trung Quốc và ngược lại.
Tiềm năng to lớn trong chẩn đoán, chữa bệnh đối với Việt Nam?
Theo PGS Đồng Văn Quyền - phó viện trưởng Viện Công nghệ sinh học, Viện hàn lâm Khoa học công nghệ Việt Nam đánh giá, đây là công trình nghiên cứu mang ý nghĩa rất lớn về mặt khoa học, nhiều quốc gia phát triển trên thế giới đều cố gắng giải mã bộ gen người.
Ông cho biết, 10 năm trước, Viện Công nghệ sinh học Việt Nam cũng đã tiến hành nghiên cứu bộ gen người, nhưng tập trung vào đối tượng dân tộc thiểu số. Hiện các nhà khoa học thuộc Viện cũng đã bắt đầu chuyển hướng nghiên cứu, giải mã bộ gen người Việt và tập trung vào các đối tượng đặc thù, mang tính điển hình. Nhờ khoa học, công nghệ tiên tiến, việc giải mã bộ gen đã ít khó khăn hơn trước, thành quả mang lại có ý nghĩa to lớn cho khoa học nói chung và y học nói riêng.
“Thông qua việc giải mã bộ gen, sẽ hỗ trợ y học cá thể hướng đến những bệnh di truyền, bệnh liên quan đến trao đổi chất, dị ứng thuốc, trong đó có thể phát hiện những bệnh về di truyền, dự đoán sớm nguy cơ thông qua việc so sánh gen của người bệnh với người thân, gia đình để phát hiện những đột biến gen gây bệnh, giúp việc chữa trị và phòng bệnh.
“Việc phân tích được nguồn gen sẽ mang đến tiềm năng to lớn trong chẩn đoán, chữa bệnh, tuy nhiên, số mẫu gen giải mã chỉ 305 chưa phải là nhiều, vì bệnh của con người chủ yếu là bệnh đa gen, do đó cần phải có con số càng lớn thì độ tin cậy mới càng cao. Cần đa dạng mẫu gen. Với điều kiện khoa học hiện nay, muốn dựa vào việc giải mã gen để phát triển y học, nâng cao chất lượng khám chữa bệnh cho người Việt, cần tiếp tục nghiên cứu, vì con số 305 bộ gen chưa có ý nghĩa nhiều về khoa học, chưa đủ để thu được những thông tin mong muốn”.
“Tuy nhiên đây cũng là thành công lớn, là kết quả ban đầu đáng khích lệ, có thể gợi mở những hướng nghiên cứu tiếp theo”, PGS Đồng Văn Quyền kết luận.
Bộ gen người là bộ hoàn chỉnh các trình tự axit nucleic cho con người, được mã hóa dưới dạng DNA bên trong 23 cặp nhiễm sắc thể trong nhân tế bào và trong một phân tử DNA nhỏ được tìm thấy bên trong từng ty thể. Bộ gen người bao gồm cả các gen DNA mã hóa protein và DNA không mã hóa.
Dự án bản đồ gen người tạo ra trình tự hoàn chỉnh đầu tiên của bộ gen người, với trình tự dự thảo đầu tiên và phân tích ban đầu được xuất bản vào ngày 12 tháng 2 năm 2001. Bộ gen của con người là bộ gen đầu tiên của tất cả các loài động vật có xương sống được giải trình tự hoàn toàn.
Tính đến năm 2012, hàng ngàn bộ gen người đã được giải trình tự hoàn toàn, và nhiều bộ gen khác đã được lập bản đồ ở các mức độ phân giải thấp hơn. Dữ liệu kết quả được sử dụng trên toàn thế giới trong Khoa học Y sinh học (khoa học chăm sóc sức khỏe), nhân chủng học, pháp y và các ngành khoa học khác. Có một kỳ vọng xa hơn rằng các nghiên cứu về bộ gen sẽ dẫn đến những tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị bệnh tật, và những hiểu biết mới trong nhiều lĩnh vực của sinh học, bao gồm cả sự tiến hóa của loài người.
