Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể dù thừa nhận sẽ phải dùng nhiều hơn vốn đầu tư công, ảnh hưởng doanh thu các dự án PPP trên Quốc lộ 1 và các tuyến song hành, nhưng cam kết, việc chuyển đổi các dự án thành phần cao tốc Bắc – Nam sang đầu tư công sẽ chắc chắn triển khai thành công.
Phát biểu về dự án cao tốc Bắc- Nam, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng cho biết, một tỉnh Trung Quốc 3 năm làm 2000km, Việt Nam 35 năm mới có 400km cao tốc, còn hơn 1.300km đường cao tốc chưa làm, do đó, cần phải làm, làm sớm và không còn lý do gì để chậm trễ nữa, đừng bàn chủ trương gì nữa. Trong khi đó, ĐBQH Việt Nam nhấn mạnh cần giám sát chặt chẽ, tránh chạy chọt trong đấu thầu.
Chính phủ trình Quốc hội đưa 3 dự án cao tốc Bắc–Nam sang đầu tư công
Sáng nay 9/6, tiếp tục chương trình làm việc Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIV, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải (Bộ GTVT) Nguyễn Văn Thể phủ trình Quốc hội xem xét quyết định chuyển đổi 3 dự án cao tốc Bắc – Nam từ phương thức đối tác công tư (PPP) sang đầu tư công.
Theo đó, 3 dự án thành phần (Mai Sơn - Quốc lộ 45, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây) sẽ chuyển đổi từ đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) tại Nghị quyết 52 sang đầu tư sử dụng 100% vốn đầu tư công và bổ sung thêm 23.461 tỷ đồng vốn nhà nước.
Tờ trình điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc – Nam phía Đông giai đoạn 2017-2020 do Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể trình bày nêu ra hàng loạt khó khăn trong huy động vốn tín dụng vì tổng mức đầu tư quá lớn, thời gian vay kéo dài sẽ tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro tài chính, ngân sách cho Việt Nam.
Đồng thời, trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19, hầu hết các ngân hàng dành lượng vốn tín dụng tập trung cho vay ngắn hạn, các hạn mức tiêu dùng thiết yếu nên rất khó để dự án cao tốc Bắc – Nam có thể dễ dàng nhận được mức cho vay dài hạn.
Ngoài ra, dự án BOT giao thông triển khai khi các cơ chế chia sẻ rủi ro chưa được áp dụng nên việc huy động vốn tín dụng gặp nhiều khó khăn. Do đó, nói dễ hiểu theo Tờ trình của Bộ trưởng Thể, Chính phủ đề nghị điều chỉnh chủ trương đầu tư xây dựng dự án đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông theo hình thức đầu tư công là để giải quyết triệt để khó khăn về huy động vốn tín dụng, bảo đảm tiến độ hoàn thành.
Nguyên nhân vì sao đổi từ PPP sang đầu tư công Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể lý giả là do theo kết quả sơ tuyển, 7/8 dự án thành phần có từ hai nhà đầu tư trở lên đã qua vòng sơ tuyển, một dự án thành phần (Vĩnh Hảo - Phan Thiết) không có nhà đầu tư qua vòng sơ tuyển.
Tuy nhiên, Chính phủ cho rằng các nhà đầu tư qua vòng sơ tuyển chủ yếu là các nhà thầu có năng lực thi công tốt nhưng không có thế mạnh về tài chính. Do đó, mặc dù đã qua vòng sơ tuyển nhưng có thể sẽ khó lựa chọn được nhà đầu tư khi tổ chức đấu thầu do nhà đầu tư khó có thể huy động được nguồn vốn tín dụng.
Ngoài ra, theo báo cáo, các địa phương đã bàn giao mặt bằng trên 73%, nên chuyển đổi sang đầu tư công sẽ là điều kiện rất thuận lợi để khởi công ngay trong tháng 9/2020. Còn nếu triển khai theo PPP, tới cuối năm mới lựa chọn nhà đầu tư, mất thêm 6 tháng huy động vốn, thì sớm nhất phải giữa năm 2021 mới triển khai thi công và không thể hoàn thành theo tiến độ.
“Trường hợp đấu thầu không thành công mới báo cáo Quốc hội xin chuyển đổi hình thức đầu tư thì có thể đến năm 2022 mới triển khai thi công và nhanh nhất đến cuối 2024 mới có thể hoàn thành dự án”, Tờ trình nhấn mạnh.
Phân tích rõ những cơ sở trên Chính phủ trình Quốc hội xem chuyển đổi sang đầu tư công đối với ba dự án thành phần Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Mai Sơn - quốc lộ 45 và Phan Thiết - Dầu Giây, còn 5 dự án thành phần còn lại tiếp tục đầu tư theo hình thức PPP.
Tiền đâu làm cao tốc Bắc – Nam?
Chính phủ cho biết, sơ bộ tổng mức đầu tư dự án đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông được cập cập nhật, phê duyệt bước nghiên cứu khả thi là 102.513 tỷ đồng.
Được biết, sau khi điều chỉnh, sơ bộ tổng mức đầu tư dự án cao tốc Bắc Nam sẽ rơi vào khoảng 100.816 tỷ đồng (nếu chuyển 3 dự án thành phần đoạn Mai Sơn - quốc lộ 45, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết -Dầu Giây từ PPP sang đầu tư công sẽ loại bỏ chi phí lãi vay trong giai đoạn xây dựng và cập nhật chi phí giải phóng mặt bằng theo số liệu triển khai thực tế của các địa phương) trong đó, chi phí xây dựng, thiết bị là 67.923 tỷ đồng, chi phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là 15.435 tỷ đồng, chi phí quản lý dự án, tư vấn, chi phí khác là 7.781 tỷ đồng, chi phí dự phòng là 8.354 tỷ đồng.
Về nguồn vốn đầu tư dự án này, Bộ GTVT cho biết, tính toán vốn ngân sách Nhà nước chiếm khoảng 78.461 tỷ đồng (bao gồm vốn ngân sách Nhà nước đã bố trí 55.000 tỷ đồng thuộc Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020, phần vốn còn thiếu khoảng 23.461 tỷ đồng Chính phủ sẽ tổng hợp, báo cáo Quốc hội xem xét quyết định theo đúng quy định của Luật Đầu tư công).
Đồng thời, với số vốn huy động ngoài ngân sách khoảng 22.355 tỷ đồng, nhà đầu tư góp vốn chủ sở hữu và huy động các nguồn vốn hợp pháp khác để thực hiện dự án theo quy định tại hợp đồng dự án và quy định của pháp luật.
Về hiệu quả đầu tư, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể nhấn mạnh, việc chuyển đổi sẽ bảo đảm chắc chắn triển khai thành công, tổng mức đầu tư giảm do không tính chi phí lãi vay.
“Nếu phát hành trái phiếu chính phủ trong giai đoạn hiện nay để triển khai đầu tư công sẽ hiệu quả hơn do mức lãi suất thấp hơn so với lãi suất huy động vốn tín dụng”, Bộ trưởng Thể cho biết.
Bên cạnh những tác động tích cực, lãnh đạo ngành GTVT cũng thừa nhận, việc chuyển đổi hình thức đầu tư cũng có nghĩa là phải sử dụng nhiều hơn vốn đầu tư công, gây ảnh hưởng đến doanh thu các dự án PPP trên Quốc lộ 1 và các tuyến song hành, đồng thời tác động đến việc huy động nguồn lực xã hội.
Làm cao tốc Bắc – Nam: Chính phủ cần đảm bảo công khai minh bạch, bình đẳng
Trình bày báo cáo thẩm tra của Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho biết, đa số ý kiến thành viên Ủy ban Kinh tế cơ bản nhất trí với sự cần thiết phải điều chỉnh chủ trương đầu tư Dự án như đã nêu tại Tờ trình của Chính phủ.
Theo đó thống nhất chuyển đổi ba dự án thành phần từ đầu tư theo phương thức PPP sang đầu tư sử dụng 100% vốn đầu tư công và tiếp tục thực hiện đầu tư theo phương thức PPP đối với 5 dự án thành phần còn lại để nhất quán trong thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, bảo đảm tính hiệu quả, thành công cho Dự án, đồng thời tạo điều kiện tối đa cơ hội đầu tư, kinh doanh cho khu vực tư nhân, dành ngân sách nhà nước bố trí cho các nhu cầu thiết yếu, cấp bách khác.
Việc lựa chọn các dự án thành phần nêu trên cũng phù hợp khi dự án Vĩnh Hảo - Phan Thiết đến nay không có nhà đầu tư qua vòng sơ tuyển, do đó, cần thiết phải chuyển đổi.
Đối với việc lựa chọn dự án Mai Sơn - Quốc Lộ 45 và dự án Phan Thiết - Dầu Giây, mặc dù đã có nhà đầu tư qua vòng sơ tuyển, tuy nhiên do 2 dự án thành phần này có tỷ lệ vốn Nhà nước tham gia ít, cần huy động số vốn lớn, nhất là vốn tín dụng, vì vậy việc lựa chọn được nhà đầu tư có thể gặp khó khăn.
Lý giải thêm, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội cho biết, việc chuyển đổi hai dự án thành phần này sang hình thức đầu tư sử dụng 100% vốn đầu tư công sẽ bảo đảm khả năng thành công cho các dự án thành phần này.
Đây cũng là hai dự án kết nối các trung tâm kinh tế lớn của đất nước là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, giải quyết được tình trạng quá tải trên tuyến Quốc lộ 1 đoạn Dầu Giây - Phan Thiết (Quốc lộ 1 có 2 làn xe).
Ngoài ra, theo dự báo, nhu cầu vận tải của 2 dự án thành phần này rất lớn, khả năng nhượng quyền thu phí để thu hồi vốn nhà nước đối với 2 dự án thành phần này tính khả thi cao. Tuy nhiên, nếu các dự án này được lựa chọn chuyển đổi thì tổng vốn ngân sách nhà nước cần bổ sung sẽ rất lớn (23.461 tỷ đồng).
Cuối cùng, cả 3 dự án thành phần nêu trên nếu được chuyển đổi sẽ thuộc tiêu chí dự án quan trọng quốc gia do sử dụng vốn đầu tư công lớn hơn 10.000 tỷ đồng, vì vậy, cần thực hiện theo quy định là dự án quan trọng quốc gia quy định tại Luật Đầu tư công.
Bên cạnh đó, một số ý kiến khác đề nghị chỉ nên chuyển đổi dự án Vĩnh Hảo - Phan Thiết là dự án không có nhà đầu tư qua vòng sơ tuyển, đối với các dự án còn lại cần tiếp tục thực hiện đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư theo đúng Nghị quyết 52. Bởi tại kỳ họp thứ 8, Chính phủ đã trình Quốc hội dự án Luật PPP nhằm tạo cơ chế huy động các nguồn lực cho phát triển kết cấu hạ tầng, nhưng nay lại đề xuất chuyển đổi một số dự án PPP là mâu thuẫn với mục tiêu xây dựng dự án Luật PPP, nhất là việc đề xuất nội dung này tại cùng kỳ họp xem xét thông qua dự án Luật PPP.
Đối với kiến nghị giao Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định chuyển đổi hình thức đầu tư các dự án thành phần trong trường hợp đấu thầu không lựa chọn được nhà đầu tư hoặc không huy động được vốn tín dụng, cơ quan thẩm tra cho rằng đây là dự án quan trọng quốc gia, nên khi điều chỉnh cần trình Quốc hội theo đúng thẩm quyền.
Mặt khác, việc lựa chọn dự án Mai Sơn - Quốc Lộ 45 và dự án Phan Thiết - Dầu Giây để chuyển đổi là chưa hợp lý vì 2 dự án này có tiềm năng, khả thi nhất để thực hiện theo hình thức PPP và đến nay đã được một số nhà đầu tư có tiềm lực quan tâm.
Có ý kiến quan ngại việc điều chỉnh phương thức đầu tư đối với 2 dự án thành phần này sẽ ảnh hưởng tới việc thực hiện được chủ trương huy động các nguồn lực của xã hội để tham gia đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông trong giai đoạn tới. Theo đó, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ báo cáo dự toán đã được phê duyệt của dự án và số vốn kết dư từ hai dự án Cao Bồ- Mai Sơn và Cam Lộ- La Sơn để Quốc hội có cơ sở cân đối và phân bổ trong trường hợp dự án thành phần được chuyển đối. Điều này sẽ giúp tránh khoản nợ lớn vốn đầu tư công sang kế hoạch vốn đầu tư công giai đoạn sau.
Ngoài ra, cơ quan thẩm tra cũng đề nghị Chính phủ phải có các giải pháp đảm bảo công khai, minh bạch và bình đẳng cho các nhà đầu tư, khẩn trương có giải pháp quyết liệt hơn trong triển khai thực hiện.
“Nếu trường hợp chuyển đổi cần bảo đảm tiến độ triển khai theo đúng dự kiến, không để lặp lại tình trạng chậm tiến độ, chất lượng không bảo đảm và tăng tổng mức đầu tư”, đại diện cơ quan thẩm tra nêu rõ.
Một tỉnh Trung Quốc 3 năm làm 2000km, Việt Nam 35 năm mới có 400km cao tốc
Các ĐBQH tham gia thảo luận tổ về việc Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thể trình Quốc hội xem xét, quyết định điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc-Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020.
Bày tỏ quan điểm cần làm đường cao tốc càng nhanh càng tốt, đại biểu Đỗ Văn Sinh, ủy viên thường trực Ủy ban kinh tế Quốc hội cho rằng, Nhà nước cần phải làm những gì khó khăn mà doanh nghiệp không làm, còn lại nên ưu tiên kêu gọi vốn đầu tư ngoài nhà nước.
Đặc biệt trong bối cảnh Quốc hội đang xây dựng và phê chuẩn Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP), ông Đỗ Văn Sinh rất băn khoăn việc Chính phủ nêu lý do khó huy động vốn, nhưng thực tế cho thấy đã có 19 nhà đầu tư và đều cam kết vào được.
“Chính phủ cho rằng chuyển đầu tư công tiến độ nhanh hơn, giải ngân tốt hơn, nhưng tôi rất khó tin, bởi có chuyển sang cũng không thể nhanh thế được. Trong khi còn có 3 tháng thì anh giải ngân được bao nhiêu, chẳng qua ký hợp đồng xong. Chưa kể xảy ra hệ lụy là vai trò uy tín của nhà nước, đấu thầu quốc tế 2 lần huỷ, nhiều nhà đầu tư tâm tư, thì nếu ta làm như vậy liệu có giải quyết được vấn đề hay không?”, ĐBQH Đỗ Văn Sinh nói.
Theo ủy viên thường trực Ủy ban kinh tế Quốc hội, thời gian qua đã có những dự án đầu tư công chất lượng công trình và tiến độ dự án kéo dài, như đường sắt đô thị kéo dài mấy nhiệm kỳ, bị đội vốn.
Nói về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh, đất nước đang trong quá trình phát triển, nhu cầu đầu tư hạ tầng là rất lớn. Tuy nhiên nguồn lực từ ngân sách rất hạn chế, quy mô nền kinh tế cũng như phát triển còn khó khăn, ngân sách chưa đáp ứng được, nên chủ trương phải xã hội hoá, huy động nguồn lực xã hội.
Thực tế thời gian qua đã thực hiện chủ trương này, huy động nguồn lực thực hiện các dự án BOT, thay đổi diện mạo giao thông rất tốt. Tuy nhiên, mặt trái để lại nhiều hạn chế, hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, quy hoạch chưa tốt, lựa chọn nhà đầu tư, hợp đồng BOT, năng lực cơ quan nhà nước đều có vấn đề, gây nên tiêu cực, thất thoát và bức xúc trong nhân dân.
Theo Bộ trưởng, việc triển khai dự án cao tốc Bắc - Nam mang lại nhiều lợi ích lớn, 60% dân số được hưởng lợi, kết nối nhiều hạ tầng sân bay, cảng biển, khu du lịch, văn hoá góp phần đảm bảo quốc phòng an ninh.
“Đây là tuyến đường vô cùng quan trọng nhưng thực tế ta chưa làm được, cả nước mới có 1.039km”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng bày tỏ.
Theo người đứng đầu Bộ KH&ĐT, nước nào muốn phát triển đều phải làm cao tốc rất nhanh.
“Đơn cử như Trung Quốc trung bình 3 năm qua chỉ một tỉnh như Vân Nam hay Quảng Tây làm hơn 2.000km đường cao tốc, trong khi Việt Nam sau 35 năm đổi mới mới chỉ có hơn 400km. Hiện vẫn còn hơn 1.300km đường cao tốc chưa làm, mà lẽ ra với quyết tâm và nguồn lực từ cách đây hàng chục năm đã làm xong rồi”, Bộ trưởng Dũng nói.
“Đất nước hôm nay không còn phải thế này nữa, đi từ Vinh 300km ra đây 6 tiếng đồng hồ làm sao có giá thành cạnh tranh, làm sao hội nhập? Phải nhìn từ yêu cầu đất nước, phải thay đổi và từ cốt lõi của nền kinh tế, nên cần phải làm, làm sớm và không còn lý do gì để chậm trễ nữa, đừng bàn chủ trương gì nữa. Chủ trương đã có, quy hoạch có, tiền cũng không vấn đề gì”, ông Nguyễn Chí Dũng thẳng thắn.
Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng khẳng định với dự án này, Chính phủ bàn nhiều lần nên chỉ cần Quốc hội cho phép thì tháng 8 khởi công và cuối năm 2021 là xong 3 tuyến này, cũng như bố trí thêm vốn cho 700km còn lại.
Tránh chạy chọt đấu thầu cao tốc Bắc – Nam
Liên quan vấn đề trên, trong buổi thảo luận tổ sáng nay, đại biểu Dương Trọng Nghĩa (đoàn TP.HCM) cho rằng, với các dự án này, đấu thầu hay chỉ định thầu là bài toán về quản lý. Mặc dù ưu tiên cho đấu thầu, định hướng đấu thầu nhưng nếu không có tiêu cực, có cơ sở khoa học thì việc chỉ định thầu là chấp nhận được.
Theo ĐBQH, Luật sư Trương Trọng Nghĩa, trong 3 dự án đề nghị quan tâm, chỉ đạo sâu sát, tránh chuyện thông thầu hay các tiêu cực trong vấn đề đấu thầu, dẫn tới một số nhà thầu không đủ năng lực. Có thể tạo điều kiện để các nhà thầu trong nước liên kết với nhau.
“Tôi nghĩ nhân dân rất quan tâm và ủng hộ việc chuyển toàn bộ sang kêu gọi đầu tư trong nước. 3 dự án này đề nghị ưu tiên chọn đấu thầu, cho phép các nhà đầu tư có thể liên kết với nhau rồi chúng ta giám sát chặt chẽ để làm hình mẫu trong đầu tư công”, ông Nghĩa nhấn mạnh.
ĐBQH Trương Trọng Nghĩa nêu rõ, nếu chỉ định thầu mang tính hợp lý, tối ưu cao thì cũng không nên loại trừ. Nhưng không để tình trạng chạy chọt rồi cuối cùng thành vụ án trong việc đấu thầu và chỉ định thầu.
Đồng thuận với ông Nghĩa, đại biểu Quốc hội Trần Anh Tuấn (Đoàn TP.HCM) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo tính công khai, minh bạch theo luật đấu thầu và cần giám sát kỹ vấn đề này. Cũng theo vị ĐBH, cần làm rõ khả năng cân đối vốn ngân sách cho 23.461 tỷ đồng tăng thêm. Cùng với đó, 3 dự án chuyển sang đầu tư công đều 100% vốn ngân sách, do đó cần lưu ý phương án thu hồi cho vốn ngân sách.
“Nếu đầu tư theo PPP, BOT thì có thể thu hồi, hoàn vốn cho nhà đầu tư, nhưng đây là vốn 100% ngân sách thì cần phải có lưu ý trong vấn đề thu hồi vốn ngân sách về mặt pháp lý”, ĐB Trần Anh Tuấn lưu ý.
“Đôi lúc chỉ định thầu tốt hơn là đấu thầu, nhưng phải minh mạch. Trong đấu thầu cũng phải tăng cường giám sát. Có như vậy mới tạo ra được công trình chất lượng”, ĐB Trần Hoàng Ngân nhấn mạnh.