Vì sao Cát Linh – Hà Đông cùng 5 dự án giao thông trọng điểm khác của Việt Nam liên tục chậm tiến độ và đội vốn khủng khiếp?
Vì sao tàu điện Cát Linh - Hà Đông chưa thể vận hành?
Qua 4 đời Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), sau 11 năm được phê duyệt, 8 năm thi công, đến nay dự án đường sắt đô thị trên cao Cát Linh – Hà Đông đã hoàn thành thi công và chờ đơn vị, cấp thẩm quyền liên quan thực hiện công tác nghiệm thu, quyết toán và bàn giao cho thành phố Hà Nội.
Tuy nhiên, công tác bàn giao này hiện vẫn không biết rõ cụ thể ngày hoàn thành vì nhiều lý do.
“Việc huy động các chuyên gia nước ngoài sang Việt Nam để hoàn thành đánh giá an toàn hệ thống hiện là khó khăn chính dối với dự án Cát Linh - Hà Đông”, đây là thông tin cung cấp từ Chính phủ trong báo cáo liên quan đến lĩnh vực giao thông vận tải gửi đại biểu Quốc hội trước kỳ họp thứ 10 (dự kiến sẽ khai mạc 20/10/2020 tới đây).
Cụ thể, báo cáo cho biết, dự án đường sắt đô thị Hà Nội, tuyến Cát Linh - Hà Đông (do Bộ Giao thông Vận tải làm chủ đầu tư) đã cơ bản hoàn thành. Hiện các bên đang hoàn thiện thủ tục để nghiệm thu, bàn giao đưa vào khai thác.
Mặc dù vậy, hiện vẫn còn gặp phải một số tồn tại, vướng mắc trong dự án này, liên quan đến thiết bị khu Depot, đánh giá an toàn đoàn tàu, công tác vận hành toàn hệ thống và thanh quyết toán...
Các vấn đề này đang được Bộ Giao thông Vận tải chỉ xử lý để hoàn thiện những hạng mục còn lại.
Theo đó, Bộ Giao thông Vận tải đề nghị Bộ Ngoại giao làm công hàm đề nghị cơ quan chức năng Pháp hỗ trợ, tháo gỡ, giúp các chuyên gia tư vấn ACT (Tư vấn đánh giá an toàn hệ thống) sớm sang Việt Nam thực hiện dự án.
Còn theo Giám đốc Ban Quản lý dự án đường sắt Vũ Hồng Phương thì hiện các bên liên quan đang quyết tâm thực hiện theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ là phải hoàn thiện và đưa vào khai thác thương mại trong năm 2020.
Còn nhớ từ hồi tháng 6/2020, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu sớm hoàn thiện và đưa vào khai thác các dự án trọng điểm trong năm 2020 trong đó có tuyến đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông, các báo cáo của Chính phủ, Bộ GTVT, thành phố Hà Nội cũng trình bày đầy đủ những vướng mắc của dự án, trình Quốc hội để có hướng xử lý.
Chính Thủ tướng cũng phải thừa nhận trong buổi thảo luận tại Tổ Quốc hội về kinh tế - xã hội năm 2019 và những tháng đầu năm 2020 rằng, “may mắn lắm”, trước Đại hội Đảng XIII, tàu Cát Linh – Hà Đông mới vận hành thật.
“Các đồng chí biết an toàn quan trọng nhất thì họ chẳng bàn giao hồ sơ an toàn cho mình, các đồng chí ạ. Nói qua, nói lại, thảo luận đi, thảo luận lại. Một số phái đoàn ở Bắc Kinh tới thảo luận. Sắp tới đây cũng có thể bàn dứt điểm được. Cố gắng trước Đại hội (Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII) có thể chạy được tuyến này thì may mắn. Khó khăn lắm, mất thời gian về chuyện này rất lớn”, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc từng phát biểu chua xót.
Hiện nay, theo ông Vũ Hồng Phương, các bên vẫn đang tập trung vào công tác nghiệm thu và tổ chức đưa chuyên gia Trung Quốc sang để căn chỉnh và vận hành thử toàn hệ thống.
Theo Giám đốc Ban Quản lý dự án đường sắt, khi đánh giá an toàn toàn hệ thống xong sẽ tiến hành nghiệm thu toàn dự án. Do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, hiện mới chỉ các nhà quản lý của tổng thầu còn các chuyên gia vận hành vẫn chưa sang Việt Nam được.
“Khó khăn chính hiện nay là việc hoàn thiện các thủ tục theo quy định để nghiệm thu và việc đưa nhân sự sang”, ông Vũ Hồng Phương cho biết.
Về phần mình, đại diện Tổng thầu EPC Trung Quốc Đường Hồng, Giám đốc dự án Cát Linh - Hà Đông thì cho hay, công trình đã hoàn công, hiện các đơn vị liên quan đang thực hiện công tác nghiệm thu quyết toán và bàn giao.
“Do dịch bệnh Covid-19, khiến nhiều nhân sự là chuyên gia người Trung Quốc chưa sang được Việt Nam (hiện mới có 34/150 nhân sự sang Việt Nam) đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ của dự án”, ông Đường Hồng nói.
Trong khi đó, cũng như đã đề cập ở trên, theo đại diện Bộ GTVT, hiện các nhân sự của Tổng thầu, Tư vấn giám sát, Tư vấn đánh giá an toàn hệ thống (Tư vấn ACT) vẫn chưa thể sang Việt Nam tiếp tục thực hiện dự án do khó khăn trong các thủ tục cấp visa, vận chuyển đưa đón nhân sự, cách ly phòng chống dịch bệnh.
Bộ GTVT cũng nêu rõ, trong thời gian tới Tổng thầu sẽ đưa chuyên gia vận hành sang để thực hiện công tác vận hành và bàn giao. Tuy nhiên, khó khăn nhất hiện nay là kinh phí và tốc độ nghiệm thu của chủ đầu tư và hiện hai bên đang trao đổi, nghiên cứu phương án giải quyết.
Đáng chú ý, như Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội (Metro Hà Nội), hiện nay, các chuyên gia Trung Quốc đã sang và đang tiến hành các bước công việc nghiệm thu dự án.
Vị lãnh đạo này cũng nhấn mạnh, hiện 681 lao động của đơn vị này vẫn đang nghỉ chờ việc không được hưởng lương. Do vậy, ông Vũ Hồng Trường mong công trình dự án đưa sớm đưa vào hoạt động để đảm bảo đời sống và giữ được người lao động.
Dự án Cát Linh – Hà Đông: Trách nhiệm ai chịu?
Nói về dự án Cát Linh – Hà Đông, Bộ GTVT khẳng định, shiện dự án đã cơ bản hoàn thành công tác xây dựng, lắp đặt thiết bị, hiện đang hoàn thiện hồ sơ, thủ tục pháp lý, vận hành thử toàn hệ thống và đánh giá an toàn hệ thống.
Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể cho hay, về cơ bản trách nhiệm trước tiên thuộc về các chủ đầu tư.
“Tuy nhiên, các yếu tố chủ quan khác như chậm giải phóng mặt bằng, tái định cư kéo dài, thiếu mặt bằng sạch bàn giao cho nhà thầu thi công là nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ tại nhiều dự án, đặc biệt là các dự án đường sắt đô thị. Trách nhiệm này, thuộc địa phương, chủ đầu tư thực hiện công tác giải phóng mặt bằng”, lãnh đạo Bộ GTVT cho biết.
Trong khi đó, liên quan đến việc tăng tổng mức đầu tư dự án, đại diện Bộ GTVT cho rằng, nguyên nhân chính là do chất lượng công tác lập, thẩm định dự án đầu tư.
“Đặc biệt đối với các dự án đường sắt đô thị, do chưa có kinh nghiệm với loại hình mới này nên tư vấn lập dự án tính toán tổng mức đầu tư chưa xác thực với tình hình thực tế, phải điều chỉnh nhiều nội dung thiếu sót và chưa phù hợp trong thiết kế cơ bản ban đầu (như điều chỉnh mặt bằng và kết cấu nhà ga ngầm, kết cấu nhịp cầu cạn của đoạn tuyến đi trên cao; bổ sung kết cấu nhà ga ngầm), Bộ GTVT lý giải.
Ngoài ra, Bộ này cũng cho rằng, do yêu cầu điều chỉnh quy mô đầu tư cũng dẫn đến tình trạng tăng tổng mức đầu tư mà trách nhiệm thuộc về chủ đầu tư, tư vấn thực hiện dự án.
Đồng thời, cũng như đã nêu trong loạt báo cáo trước đó, các quy định giữa Việt Nam và Trung Quốc về tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình, quy phạm trong thiết kế, thi công, dự toán khác nhau, nên khó thống nhất điều hành, tổ chức thi công.
Bộ GTVT cũng thừa nhận, thiết kế cơ sở ban đầu sơ sài, chưa lường hết quy mô, công năng, nên phải điều chỉnh nhiều lần thiết kế kỹ thuật, dự án phụ thuộc vào nhà tài trợ phê duyệt hợp đồng, cấp hiệu lực cho Hiệp định vay vốn bổ sung kéo dài, trong khi China Eximbank là cơ quan quản lý, cấp vốn vay lại không có đại diện thường trú tại Việt Nam
“Đặc biệt là Tổng thầu EPC - Tập đoàn Cục 6 Đường sắt Trung Quốc chưa có kinh nghiệm thực hiện dự án tổng thể theo hình thức hợp đồng EPC”, Bộ GTVT nói.
Theo lãnh đạo Bộ GTVT, dự án có thể đưa vào vận hành thử nghiệm hay không phụ thuộc vào kết quả đánh giá của tư vấn ATC, trong khi đó, đến nay, các chuyên gia tư vấn của Công ty tư vấn ACT của Pháp - tư vấn đánh giá an toàn độc lập dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông cũng chưa thể sang Việt Nam để đánh giá an toàn dự án. Chưa rõ, Cát Linh – Hà Đông bao giờ mới chạy thật.
Thông tin cho biết, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông khởi công từ tháng 10/2011, dự kiến vận hành vào quý II/2019. Tuy nhiên, mãi đến nay vẫn chưa xác định được ngày vận hành chính thức.
Trước đó vào tháng 6, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Giao thông Vận tải sớm hoàn thiện, đưa vào khai thác tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông trong năm 2020. Đồng thời, kịp thời báo cáo Chính phủ những vướng mắc của dự án, trình Quốc hội để có hướng xử lý.
Dự án có chiều dài 13,05 km gồm 12 ga và 1 khu Depot. Tổng mức đầu tư ban đầu vào khoảng 8.770 tỷ đồng (gần 553 triệu USD). Sau đó, có sự điều chỉnh lên 18.002 tỷ đồng (hơn 868 triệu USD). Trong số này, vốn vay ODA Trung Quốc là 13.867 tỷ đồng, vốn đối ứng 4.134 tỷ.
Hàng loạt dự án đội vốn, chậm tiến độ, Bộ GTVT nói gì?
Thông tin đáng chú ý trong báo cáo gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về giám sát chuyên đề và chất vấn trong nhiệm kỳ khóa XIV về lĩnh vực giao thông vật tải (GTVT), Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể lý giải đâu là những nguyên nhân khiến nhiều dự án giao thông trọng điểm quốc gia của Việt Nam bị chậm tiến độ, đội vốn khủng khiếp.
Theo báo cáo, Bộ GTVT cho biết danh mục dự án trọng điểm ngành GTVT đến nay gồm 50 dự án. Trong đó, đã đưa vào khai thác 24 dự án, 15 dự án đang triển khai thi công và 11 dự án đang chuẩn bị các thủ tục triển khai.
Đáng nói là, trong 15 dự án đang triển khai thi công thì có 6 dự án bị chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư, gồm 1 dự án đường bộ và 5 dự án đường sắt đô thị.
Cụ thể, Bộ GTVT cho hay, dự án đường bộ là đường cao tốc Bến Lức – Long Thành; 5 dự án đường sắt độ thị là Nhổn – ga Hà Nội, Bến Thành – Suối Tiên, Bến Thành – Tham Lương, Cát Linh – Hà Đông và Yên Viên – Ngọc Hồi.
Bộ GTVT thông tin và lý giải từng dự án. Theo đó, dự án cao tốc Bến Lức – Long Thành do Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam thực hiện. Tính đến đầu tháng 10/2020, sản lượng dự án đạt 78,19% (chậm 17,2%).
Tiến độ thực hiện chậm nằm ở các gói thầu sử dụng vốn ADB phía Tây và các gói thầu sử dụng vốn JICA yêu cầu hoàn thành trước quý II/2019. Đồng thời, các gói thầu ADB phía Đông yêu cầu hoàn thành trước 31/12/2020.
Từ đầu năm 2020, các gói thầu tạm dừng thi công, hiện có một số gói đã bắt đầu thi công trở lại (gói A5, A6, A7), sản lượng dự án ước đạt 78,60%.
“Hiện nay, các vướng mắc của dự án đã cơ bản được giải quyết, các vướng mắc về mặt bằng và về vốn đang được tiếp tục giải quyết. Bộ GTVT đã có báo cáo, kiến nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài Chính tháo gỡ vướng mắc về vốn đối ứng, vốn nước ngoài và giao vốn cho dự án để thực hiện”, Bộ GTVT khẳng định.
Trong khi đó, đối với dự án đường sắt đô thị Bến Thành - Suối Tiên do UBND TP. HCM làm chủ đầu tư, sản lượng dự án ước đạt 76,3%. Một số thủ tục về vốn, cơ chế tài chính và Hiệp định vay của dự án đang được UBND TP. HCM làm việc với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính để giải quyết.
Về dự án đường sắt đô thị Bến Thành - Tham Lương do UBND TP. HCM làm chủ đầu tư, dự án đã hoàn thành 1/8 gói thầu. Bộ GTVT khẳng định, các gói thầu còn lại đang thực hiện giải phóng mặt bằng, triển khai thủ tục thiết kế, dự toán, lựa chọn nhà thầu.
Một số thủ tục về cơ chế tài chính, khoản vay của Ngân hàng KfW của dự án đang được UBND TP. HCM làm việc với Bộ Tài chính để giải quyết.
Ra với thủ đô, nói về dự dán đường sắt đô thị Nhổn - Ga Hà Nội do UBND TP. Hà Nội làm chủ đầu tư, Bộ GTVT cho biết, dự án có 9 gói thầu chính xây lắp và thiết bị. Sản lượng thực hiện đạt 64,27%, riêng đoạn trên cao đạt 79,09%.
“Một số vướng mắc chính của dự án mà chủ đầu tư đang giải quyết bao gồm vướng mắc mặt bằng tại các ga S5, S7, ga ngầm S10; làm việc với Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính về thủ tục vay lại khoản vay bổ sung 20 triệu EURO”, Bộ trưởng Thể nêu trong báo cáo.
Trong khi đó, như đã nêu ở trên, lên tiếng về dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông do Bộ GTVT làm chủ đầu tư, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết, dự án đã cơ bản hoàn thành, đang được các bên hoàn thiện các thủ tục để nghiệm thu, bàn giao đưa vào khai thác.
“Tuy nhiên, còn một số tồn tại, vướng mắc liên quan đến thiết bị khu Depot, đánh giá an toàn đoàn tàu, công tác vận hành toàn hệ thống và thanh quyết toán”, Bộ GTVT nhấn mạnh.
Đồng thời, cơ quan này cũng cho biết, hiện Bộ GTVT đang chỉ đạo giải quyết vướng mắc, khắc phục các tồn tại và hoàn thiện các hạng mục còn lại.
“Khó khăn chính hiện nay là công tác huy động nhân sự là các chuyên gia nước ngoài sang Việt Nam hoàn thành công tác đánh giá an toàn hệ thống để nghiệm thu, bàn giao đưa vào vận hành khai thác”, lãnh đạo Bộ GTVT nói.
Trên cơ sở những phân tích này, Bộ GTVT cũng đã đề nghị Bộ Ngoại giao có công hàm đề nghị cấp có thẩm quyền của Pháp hỗ trợ, tháo gỡ để các chuyên gia tư vấn sớm sang Việt Nam thực hiện dự án.
Còn đối với dự án đường sắt đô thị Yên Viên - Ngọc Hồi do Bộ GTVT làm chủ đầu tư, hiện Bộ này đã có văn bản báo cáo và xin ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về định hướng phát triển đường sắt khu vực TP. Hà Nội, phương án tổng thể triển khai dự án, đề xuất cơ quan chủ quản đầu tư, xử lý Hiệp định vay VN12-P4.
Báo cáo với Quốc hội, lãnh đạo Bộ GTVT cho biết, hầu hết các dự án nêu trên đều là dự án quy mô lớn, đòi hỏi quy trình quản lý, công nghệ thi công phức tạp, có những dự án lần đầu tiên được xây dựng tại Việt Nam (các dự án đường sắt đô thị), trong khi chủ đầu tư chưa có kinh nghiệm quản lý thực hiện.
Ngoài ra, Bộ cũng thừa nhận, năng lực nhà đầu tư, ban quản lý dự án, tổng thầu, nhà thầu, tư vấn còn hạn chế, chưa thực sự chuyên nghiệp dẫn đến các khó khăn, vướng mắc không được xử lý triệt để, nhiều nội dung phải điều chỉnh, khiến thời gian thực hiện bị kéo dài, tăng tổng mức đầu tư.
Còn về các nguyên nhân khách quan, Bộ GTVT liệt kê một số yếu tố như biến động lớn về giá đầu vào cho các công trình xây dựng, tỷ giá hối đoái thay đổi làm tăng tổng mức đầu tư của dự án. Cùng với đó, công tác xử lý kỹ thuật, xử lý lún kéo dài, điều kiện địa chất phức tạp, thời tiết không thuận lợi ảnh hướng đến tiến độ thực hiện, tăng tổng mức đầu tư các dự án.
“Về cơ bản, trách nhiệm của việc chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư của các dự án nêu trên trước tiên thuộc về chủ đầu tư. Tuy nhiên, các yếu tố chủ quan khác như chậm giải phóng mặt bằng, công tác tái định cư kéo dài, thiếu mặt bằng sạch bàn giao cho nhà thầu thi công cũng là nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ tại nhiều dự án, đặc biệt là các dự án đường sắt đô thị”, Bộ GTVT cho biết.
Đọc thêm: