Pháo ZIS-3 đã xuất hiện trong quân đội khi tình hình trên các mặt trận đã trở nên nguy cấp, nó đã giúp ngăn chặn cuộc tấn công của quân Đức. Những chi tiết về quá trình phát triển loại vũ khí huyền thoại này - trong tài liệu của Sputnik.
Chặng đường dài
Vào tháng 5 năm 1941, nhà thiết kế Vasily Grabin đã bắt đầu phát triển ZIS-3 theo sáng kiến của riêng mình mà không báo cáo dự án với cấp trên. Nguyên soái Grigory Kulik, người đứng đầu Cục Pháo binh của Hồng quân công nông (RKKA) đã tin rằng, pháo sư đoàn 76 mm M1936 (F-22) thuộc mẫu quân đội năm 1939 là đủ. Ngoài ra, Hồng quân còn có các loại pháo 85mm - 95 mm bắn đạn phân mảnh nổ cao.
Tuy nhiên, pháo F-22-USV đã có một số nhược điểm nghiêm trọng: chế tạo đắt tiền, nặng và bất tiện cho xạ thủ. Do đó, kỹ sư Grabin đã lấy bộ giá pháo nhẹ của khẩu súng chống tăng 57mm ZIS-2 và tháp pháo của F-22-USV làm cơ sở. Độ giật được bù đắp bằng một phanh mõm lớn. Tay cầm của các cơ cấu nâng và quay được bố trí bên trái nòng súng: việc ngắm bắn đã trở nên dễ dàng hơn.
ZIS-3 đã được thiết kế để ngay lập tức đưa vào sản xuất hàng loạt: thiết kế đơn giản nhất, giảm yêu cầu về vật liệu, các bộ phận được tiêu chuẩn hóa. Kết quả là, loại pháo này có giá rẻ hơn 3 lần so với F-22-USV. Đồng thời, nó cũng hiệu quả hơn nhiều, điều đó đã được thấy rõ qua hoạt động thử nghiệm trên mặt trận vào mùa hè và mùa thu năm 1941.
Kíp pháo thủ của sư đoàn pháo 76,2 mm ZIS-3 đang tác chiến
© Sputnik / Yefim Kopyt
/ "Loại pháo này có thể được đưa vào sản xuất hàng loạt một cách dễ dàng hơn, - kỹ sư Mark Olevsky, người từng làm việc tại nhà máy sản xuất ZIS-3, cho biết. - Nó có các đặc tính đạn đạo tương tự như người tiền nhiệm F-22-USV, nhưng nhẹ hơn 300 kg. Ngay từ đầu, pháo ZIS-3 được quân đội ưa chuộng lắm nhờ độ chính xác cao, khả năng cơ động lớn, dễ bảo trì và di chuyển”.
Stalin đã đích thân đưa ra quyết định cho phép Grabin bắt đầu sản xuất hàng loạt mẫu pháo mới - vào ngày 12 tháng 2 năm 1942, ZIS-3 được trang bị cho Hồng quân. Trong những năm chiến tranh, hơn 48 nghìn khẩu pháo đã được sản xuất ở Liên Xô. Sau đó, ZIS-3 lan rộng khắp thế giới và vẫn đang hoạt động ở một số quốc gia. Ví dụ, những khẩu pháo này đã được nhìn thấy trong các cuộc xung đột ở Trung Đông, cũng như ở Donbass.
Xuyên thủng vỏ giáp
Một trong những ưu điểm chính của ZIS-3 là tính đa năng của nó: pháo có thể được sử dụng để tiêu diệt bộ binh và công sự dã chiến, xe tăng và đường dây liên lạc. Nó có thể bắn hầu hết mọi loại đạn: đạn tích lũy, phân mảnh nổ cao, đạn cỡ nhỏ, đạn xuyên giáp, đạn tạo khói, đạn cháy. Điều này mang lại sự linh hoạt về hỏa lực - các đơn vị ZIS-3 có thể thực hiện rất nhiều nhiệm vụ khác nhau trên các măt trận.
Đức Quốc xã đặc biệt nhớ đến loại đạn nổ - nổ mảnh OF-350. Loại đạn này có tầm bắn 13,5 km. Khi phát nổ, gần 900 mảnh vỡ tiêu diệt tất cả sự sống trong bán kính 15 mét: một đợt bắn của pháo ZIS-3 tạo ra hiệu ứng tàn phá thực sự. ZIS-3 đã tạo ra bức tường lửa trước đội hình xe tăng của Hồng quân trong các chiến dịch tấn công.
Tuy nhiên, một điểm yếu đã được phát hiện trong Trận vòng cung Kursk - sức xuyên giáp không đủ của các loại đạn pháo thông thường. Khi đó, quân đội Đức Quốc xã lần đầu tiên sử dụng số lượng lớn xe tăng hạng trung Panther, xe tăng hạng nặng Tiger và pháo tự hành diệt tăng Ferdinand – trong trận đấu trực diện, những khẩu pháo của kỹ sư Grabin không thể tiêu diệt loại xe tăng này. Mặc dù những chiếc pháo khác dễ dàng tiêu diệt chúng ở khoảng cách 700 mét.
Đài tưởng niệm những người lính thuộc tiểu đoàn thanh niên cận vệ số 6 ở Murmansk
© Sputnik / Yu. Bykovskiy
/ Các chuyên gia đã phát triển chiến thuật tấn công hiệu quả - các xạ thủ nhắm vào những nơi dễ bị tổn thương nhất của xe tăng, bắn trúng sườn, và sớm nắm vững được cách bắn đạn để đứt xích và làm hỏng các thiết bị quan sát. Song, khi đó trong đội xe tăng của quân Đức số lượng xe tăng Panther và Tiger là ít hơn nhiều so với những cỗ máy của các thế hệ trước.
Mẫu pháo đa năng
"Sau chiến tranh, ở Liên Xô đã có nhiều loại pháo mạnh hơn, - Đại tá Alexander Ilyin nghỉ hưu, người bắt đầu phục vụ năm 1961 với tư cách là xạ thủ của lựu pháo D-30 122 mm cho biết. - Nhưng, ở trường pháo binh, chúng tôi đã luyện tập bắn có sử dụng pháo ZIS-3. Khi đó Liên Xô đã sản xuất rất nhiều pháo loại này và kho đạn cho chúng còn nhiều hơn nữa. Loại pháo này giống như súng trường tấn công Kalashnikov. Cũng đáng tin cậy. Hai hoặc ba bài học là đủ để nghiên cứu thiết kế của nó. Chúng tôi đã tập bắn nhiễu và bắn trực tiếp. Không có gì để phàn nàn về loại pháo này".
Những người lính pháo binh đã trải qua cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại đều ưa thích loại pháo này vì sự đơn giản, độ tin cậy và dễ sử dụng.
Pháo thủ bắn từ khẩu pháo ZiS-3 trong chương trình "Phát đạn nhớ mãi" ở điểm cao Kurgan để vinh danh Ngày Bảo vệ Tổ quốc ở Volgograd
© Sputnik / Kirill Braga
/ Họ cũng ghi nhận hình dáng bên ngoài làm đẹp thiết kế ZIS-3.
“Trong những năm đó, nhà điêu khắc-nghệ sĩ Kikin đã làm việc trong Phòng thiết kế của chúng tôi, - Vasily Grabin viết trong cuốn hồi ký của mình. - Khi lần đầu tiên nhìn thấy ZIS-3, anh ấy khâm phục sự hài hòa trong thiết kế của nó. Đồng thời, khẩu pháo không có một chi tiết nào, một vòng tròn nào được thêm vào để làm đẹp. Và trong các bức vẽ, không có một dòng nào được vẽ cho đẹp và làm phương hại đến các tính tăng công nghệ và sản xuất".
Điều tương tự có thể nói về các biểu tượng khác của Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại - súng tiểu liên PPSh, xe tăng T-34 và máy bay cường kích Il-2. Các loại kỹ thuật quân sự đã từng giúp Hồng quân tiêu tan huyền thoại về sự bách chiến bách thắng của Quân đội Đức Quốc xã đều là rất đơn giản, đẹp mắt và hiệu quả. Điều quan trọng là các loại vũ khí này đã được đưa vào sản xuất hàng loạt trong một thời gian cực ngắn.