Tranh giả vẫn "nhan nhản"
Kể từ khi Lê Phổ trở thành họa sĩ Việt đầu tiên đạt mốc triệu USD cũng là lúc nguy cơ tranh giả tăng trên thị trường. Trong đó chủ yếu là tác phẩm thời Đông Dương vì giá cao, các họa sĩ phần lớn đã mất và không có nhiều giấy tờ chứng thực.
Mới đây tranh của họa sĩ Việt đang được giới thiệu trong loạt phiên tháng 6 của các nhà đấu giá ở Mỹ, Hong Kong.
Trên trang cá nhân, giám tuyển Ace Lê - Tổng Biên tập tạp chí Art Republik Việt Nam, đồng sáng lập nhóm giám tuyển Of Limits tại Đông Nam Á - đã đăng một số bức bị cho là giả vì màu sắc, bút pháp có phần "cẩu thả" như:
Thiếu nữ trong vườn đề tên Lê Phổ, Divinité (Thần thánh) của Vũ Cao Đàm trong phiên June Art and Asian Sale của MorningStar, bức lụa vẽ thiếu nữ của Mai Trung Thứ từ nhà Giorgio Auctions. Bức Untitled đề tên Nguyên Khai, sáng tác năm 1969, trong phiên của Bonhams nhưng họa sĩ khẳng định đó không phải tranh của ông.
Theo nhà nghiên cứu mỹ thuật Phạm Long trao đổi với VnExpress, hiện nay có nhiều phiên đấu giá còn bán tranh phỏng theo - tức sáng tác theo phong cách của họa sĩ rồi đề tên họa sĩ.
"Cái này mới thực sự nguy hiểm, làm cho uy tín tác giả đi xuống, thị trường tan hoang và không cách nào kiểm soát được", ông Long nói.
Nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi cho rằng những bức vẽ méo mó về tinh thần, ngây ngô về bút pháp, màu sắc khiến nhà sưu tập e ngại tác giả đó. Thậm chí, bảo tàng các nước cũng sẽ đánh giá lại tranh từng mua và loại dần ra khỏi bộ sưu tập của họ.
"Thị trường cứ tưởng đi lên nhưng thực chất đi xuống, sẽ phá hoại uy tín nền mỹ thuật nước nhà. Người ta không tin vào tác phẩm của danh họa Đông Dương và không xuống tiền đầu tư", ông Khôi nói.
Ngoài ra, chuyên gia cho rằng có đường dây sản xuất tranh giả ở trong nước rồi đưa lên ra quốc tế để bán. Vì nhiều tác phẩm, người nước ngoài không thể vẽ với phong cách, tinh thần như vậy được. Ví dụ, tranh sơn mài giả có một số kỹ thuật mà chỉ người Việt mới có thể làm.
Công tác kiểm định nhiều lỗ hổng
Theo Ace Lê, về công tác kiểm định, các thương hiệu lớn như Sotheby's, Christie's, Bonhams sẽ thuê chuyên gia riêng về tranh Việt hoặc gộp vào mảng tranh Đông Nam Á, châu Á. Tuy nhiên, hầu hết chuyên gia không biết tiếng hay được đào tạo về văn hóa Việt, dẫn tới những lỗi sai khi đánh giá tác phẩm.
Hiện nay, một số sàn bắt đầu liên lạc chuyên gia Việt Nam nhờ thẩm định trước. Ace Lê cho biết dựa trên thông tin được cung cấp, anh sẽ tư vấn cho họ ba yếu tố cơ bản: Lai lịch, thị giác và giám định pháp khoa. Khi có phản hồi, họ sẽ rút tranh sớm.
"Nhưng cũng có nhiều nhà đấu giá vì lợi nhuận mà bất chấp ý kiến chuyên gia", Ace Lê cho biết.
Bên cạnh đó, thân nhân họa sĩ có xu hướng ngại đụng chạm, nhất là với tổ chức ở nước ngoài. Họa sĩ Tô Ngọc Thành - con trai Tô Ngọc Vân - cho biết năm 2019, bức Lá thư của cha ông trên sàn Sotheby's Hong Kong bị giới chuyên môn cho là giả. Ban đầu, họa sĩ định im lặng vì "ngại phiền phức, không giải quyết được gì". Sau khi cân nhắc, ông kết hợp Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam và một số cơ quan truyền thông, gửi thông tin tới nhà đấu giá. Cuối cùng, tranh được rút khỏi phiên đấu.
"Thực ra tôi chỉ xác nhận là ở Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam có bức tương tự của ông Tô Ngọc Vân. Chứ tôi không biết bức đó thật hay giả vì ngày trước chiến tranh, có trường hợp bảo tàng cho chép tranh để bảo quản", hoạ sĩ Ngọc Thành chia sẻ.
Ace Lê cũng cho biết hầu hết tranh được bán ở nước ngoài, khi có vấn đề phải lệ thuộc vào luật của nước sở tại như Pháp, Mỹ, Hong Kong… Vì vậy không phải ai cũng nắm được luật, có đủ khả năng và tài nguyên để xử lý.
Theo ông Ngô Kim Khôi, rất khó để đánh giá tranh khi không được chiêm ngưỡng trực tiếp hoặc không biết chủ tác phẩm là ai. Vì vậy, đôi khi không đủ bằng chứng gửi nhà đấu giá để yêu cầu họ rút tranh. Pierre Le-Tan - con trai danh họa Lê Phổ - nhiều lần gửi thư đến các sàn khi phát hiện tranh giả đề tên cha, vì có tính nhân thân, chứng cớ xác thực.
Chuyên gia luôn đúng?
Năm 2016, 15 trong số 17 bức tại triển lãm Những bức tranh từ châu Âu trở về ở TP HCM được kết luận là tranh giả. Nhà sưu tập Vũ Xuân Chung phản hồi rằng tin tưởng vào ông Jean François Hubert - người bán 17 tác phẩm này cho ông.
Jean François Hubert là chuyên viên thẩm định tranh Việt Nam của Christie’s Hong Kong. Sau khi thành lập tổ chuyên môn điều tra, kết luận, nhà sưu tập được đem tranh về.
Nhà báo Lý Đợi - người gắn bó lâu năm trong lĩnh vực hội họa - nói: "Vì không có khung pháp lý nên cuối cùng mọi thứ cũng như không. Chẳng ai biết giờ những bức tranh giả đó đi đâu, về đâu".
Chính vì vậy đấu giá là cuộc chơi thuận mua, vừa bán. Chuyên gia khuyến cáo người mua cẩn trọng. Theo Lý Đợi, nhà sưu tập hãy trở thành người tiêu dùng thông thái. Ngoài hiểu biết của bản thân, hãy kiểm tra chéo, tham khảo ý kiến chuyên gia trước khi ra giá.