Tháng trước, Tòa án Tối cao Hoa Kỳ đã lật lại quyết định mang tính bước ngoặt năm 1973 trong vụ Roe kiện Wade, chấm dứt quyền phá thai theo hiến pháp ở nước này. Quyết định gây tranh cãi của tòa án đã gây ra làn sóng chấn động trên khắp nước Mỹ và khắp thế giới, thu hút sự lên án từ các nhà lãnh đạo phương Tây và lời khen ngợi từ các nhân vật tôn giáo như Giáo hoàng La Mã.
Phá thai ở Việt Nam
Tại Việt Nam, quốc gia có tỷ lệ nạo phá thai cao thứ hai thế giới, việc lật ngược vụ án Roe kiện Wade đã làm dấy lên cuộc tranh luận sôi nổi của hơn 70 triệu cư dân mạng.
Hàng năm ở Việt Nam có 40% tổng số ca mang thai bị nạo phá, nơi mà việc tiếp cận phá thai được đảm bảo theo điều 44 của Đạo luật sức khỏe con người năm 1989 — vừa là một biện pháp kiểm soát sinh đẻ vừa phản ánh sự trung thành của đất nước đối với chủ nghĩa xã hội.
Do luật không hạn chế việc phá thai trước tuần thứ 22 của thai kỳ, và phá thai muộn vẫn diễn ra phổ biến và phần lớn không bị trừng phạt nên Việt Nam là một trong những nước có luật phá thai tự do nhất trên thế giới.
Quan điểm truyền thống về phá thai mạnh hơn quan điểm tự do
The Diplomat viết rằng sự khoan dung này mâu thuẫn với tính bảo thủ của xã hội Việt Nam. Một số tín đồ của đạo Phật, tôn giáo dân gian truyền thống Việt Nam coi phôi thai người là “linh hồn sống”. Bào thai bị phá bỏ, và đôi khi cả phôi thai - cả kết quả sẩy thai và phá thai - đều được thờ cúng giống như những người đã chết được tôn thờ.
Điều này phần nào giải thích tại sao việc phá thai vẫn còn bị xã hội ở Việt Nam phản đối nhiều mặc dù phá thai ở nước này khá dễ dàng. Nhiều người coi đây là nghiệp xấu, là tội sát sinh đối với người phụ nữ và bác sĩ thực hiện phá thai.
Không có gì đáng ngạc nhiên, việc bảo vệ thai nhi được sự ủng hộ đáng kể không chỉ trong cộng đồng người Việt hải ngoại tại Hoa Kỳ, vốn thường nghiêng về phía đảng Cộng hòa, mà còn ở chính tại Việt Nam.
Eleanor Wells lau nước mắt trong cuộc biểu tình ở Los Angeles
© AP Photo / Jae C. Hong
Trên các nền tảng mạng xã hội và trong phần bình luận của các hãng thông tấn lớn trong nước như VnExpress, những bình luận được "like" nhiều nhất cho thấy sự ủng hộ nhiệt liệt đối với việc bãi bỏ vụ Roe kiện Wade, thậm chí có người còn kêu gọi chính phủ Việt Nam xem xét áp dụng các biện pháp hạn chế tương tự. Mặc dù bất kỳ sự thay đổi sâu rộng nào đối với luật phá thai của đất nước vẫn chưa thể xảy ra, nhưng điều đáng chú ý là chính phủ Việt Nam đã phải chịu nhiều áp lực, buộc họ phải có lập trường hạn chế hơn đối với việc phá thai.
Mất cân bằng giới tính
The Diplomat viết rằng, do Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất châu Á, chính phủ rất muốn khuyến khích các cặp vợ chồng sinh thêm con. Năm 2020, chính phủ đã lặng lẽ nới lỏng hạn chế kéo dài 10 năm cấm công chức và người sử dụng lao động trong khu vực công sinh con thứ ba. Các đảng viên Đảng Cộng sản vẫn chỉ được phép sinh hai con, mặc dù điều này được cho là sẽ sớm thay đổi, đặc biệt là sau khi Trung Quốc thúc đẩy "chính sách ba con" kể từ năm ngoái.
Tháng trước, cơ quan lập pháp của Việt Nam đã tranh luận về dự luật tiếp tục hình sự hóa phá thai dựa trên giới tính, vốn đang phổ biến trong nước do ưu tiên con trai hơn con gái. Thực tiễn này đã dẫn đến sự mất cân bằng giới tính rất lớn: Tỷ số giới tính của Việt Nam là 111,5 bé trai/100 bé gái, cao thứ ba trên thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ.
Chính phủ Việt Nam làm gì để có thể giảm tỷ lệ nạo phá thai?
The Diplomat gợi ý rằng sẽ không có gì ngạc nhiên nếu chính phủ Việt Nam thắt chặt các hạn chế đối với việc phá thai, bắt đầu bằng bước đầu tiên tất yếu là thực thi nghiêm ngặt lệnh cấm phá thai sau khi thai nhi được 22 tuần. Phó chủ nhiệm Ủy ban của Quốc hội từng tố cáo phá thai muộn là hành vi giết người "vô đạo đức" và "xấu xa", đồng thời kêu gọi xử lý hành vi này giống như hành vi giết người. Việc tăng hình phạt đối với hành vi phá thai bất hợp pháp, hiện đang được ấn định tối đa là 15 năm, mặc dù hiếm khi được thi hành, đã nằm trong chương trình nghị sự của cơ quan lập pháp Việt Nam.
Một trong những biện pháp khiêm tốn hơn nhưng không kém phần hiệu quả để hạn chế nạo phá thai là cắt giảm dịch vụ phá thai, một cách tiếp cận mà Trung Quốc được cho là đã áp dụng kể từ khi khởi động “chính sách ba con” hồi năm ngoái. The Diplomat viết rằng chính phủ Việt Nam đã làm điều này. Trong những năm gần đây, nhiều "trung tâm sức khỏe sinh sản" - cơ quan kế hoạch hóa gia đình của nhà nước Việt Nam - trên cả nước đã bị hạ cấp và hợp nhất thành Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDCS) địa phương. Mặc dù mục đích đã nêu là hợp lý hóa các dịch vụ y tế, nhưng đây cũng có thể là một nỗ lực được che đậy mỏng manh nhằm làm cho việc tiếp cận phá thai trở nên khó tiếp cận hơn, đặc biệt là khi chính phủ đàn áp các phòng khám phá thai tư nhân không đăng ký.
Các nhà hoạt động vì quyền phá thai tuần hành ở Denver
© AFP 2023 / Jason Connolly
Một khả năng khác đầy tham vọng hơn, mặc dù không thể xảy ra trong tương lai gần, là rút ngắn thời hạn phá thai. Tuy nhiên, luật phá thai tự do của Việt Nam đã khiến nó trở thành ngoại lệ ở khu vực Đông Nam Á. Ví dụ, Thái Lan và Campuchia chỉ cho phép phá thai trong 12 tuần đầu của thai kỳ, trong khi bảy nước ASEAN khác, ngoại trừ Singapore, cấm hoàn toàn việc phá thai, chỉ cho phép phá thai nếu tính mạng người phụ nữ gặp nguy hiểm. Với việc bãi bỏ kết quả vụ Roe kiện Wade, cơ chế Overton* về quyền phá thai đã thay đổi nhiều hơn, khiến chính phủ Việt Nam có nhiều khả năng tiến tới một lập trường hạn chế hơn đối với phá thai.
* Cửa sổ Overton là một khái niệm xã hội học về sự tồn tại của một khuôn khổ cho phạm vi ý kiến chấp nhận được trong các tuyên bố công khai của các chính trị gia và các nhà hoạt động theo quan điểm diễn ngôn công khai hiện nay.