Mỹ có đang nhắm đến Việt Nam để chuyển giao công nghệ vận hành nhà máy điện hạt nhân?

Đối với tuyên bố của giới chức Hoa Kỳ, lập trường của Việt Nam về vấn đề hạt nhân, sử dụng công nghệ hạt nhân vào mục đích hòa bình và chống phổ biến năng lượng vũ khí hạt nhân dường như không thay đổi.

Thông tin từ Phái đoàn Việt Nam tại Liên Hợp Quốc, Bộ Ngoại giao cho biết, ngày 1/8, Hội nghị kiểm điểm lần thứ 10 Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) đã khai mạc tại trụ sở Liên hợp quốc (LHQ) ở New York.

Hội nghị kiểm điểm lần thứ 10 dự kiến được tổ chức vào năm 2020, nhưng do dịch Covid-19 bùng phát, Hội nghị bị hoãn nhiều lần và chuyển sang tháng 8/2022. Sự kiện đánh dấu sự trở lại của một hội nghị nghiêm túc về NPT sau hơn 2 năm bị trì hoãn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Theo Bộ Ngoại giao, Đoàn Việt Nam do Thứ trưởng Ngoại giao Hà Kim Ngọc dẫn đầu tham dự Phiên thảo luận chung của Hội nghị kiểm điểm lần thứ 10 Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân lần này.

Như đã biết, Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) là hiệp ước quan trọng và có vai trò trung tâm trong các cơ chế quốc tế về chống phổ biến vũ khí hạt nhân với 191 quốc gia thành viên, bao gồm cả 5 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân là thành viên thường trực Hội đồng Bảo an LHQ gồm Trung Quốc, Pháp, Nga, Mỹ và Anh. Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) năm 1968 đóng vai trò trung tâm của các cơ chế không phổ biến với 3 nội dung trụ cột là: chống phổ biến, giải trừ vũ khí hạt nhân và sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình.

NPT có 191 thành viên và có 5 nước không phải thành viên là Ấn Độ, Israel, Pakistan, Nam Sudan và Triều Tiên (rút khỏi NPT năm 2003). Tính từ khi NPT có hiệu lực năm 1970, Hội nghị Kiểm điểm NPT được tổ chức 5 năm một lần nhằm bàn về các biện pháp thúc đẩy việc thực hiện và tăng cường tính phổ cập của Hiệp ước, đáng chú ý nhất là vào năm 1995, Hội nghị đã thông qua việc gia hạn vĩnh viễn Hiệp ước NPT này.

Đặt trong bối cảnh căng thẳng gia tăng dẫn đến xung đột vũ trang và quan ngại về chạy đua vũ trang mới trên thế giới, Hội nghị kiểm điểm lần thứ 10 này thu hút sự quan tâm rộng rãi của cộng đồng quốc tế với sự tham dự của Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida, Thủ tướng Fiji Frank Bainimarama, 3 Phó Thủ tướng, cùng gần 50 Bộ trưởng, Thứ trưởng và cấp tương đương của các quốc gia thành viên, lãnh đạo LHQ và Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA).

Phát biểu tại phiên khai mạc, Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres đã nêu cảnh báo về mối nguy hiểm hạt nhân “chưa từng có”.

Ông Guterres nêu quan ngại về xu thế căng thẳng địa chính trị gia tăng, cạnh tranh và nghi ngại giữa các quốc gia đang thay thế đối thoại và đoàn kết quốc tế với “nguy cơ hạt nhân bị đẩy lên ở mức chưa từng thấy” kể từ đỉnh điểm đối đầu trong Chiến tranh lạnh, trong bối cảnh các quốc gia chi hàng trăm tỷ USD củng cố kho vũ khí hạt nhân của mình.

Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres đánh giá Hội nghị này là cơ hội để củng cố Hiệp ước NPT và làm cho hiệp ước này phù hợp với thế giới bất ổn xung quanh. Ông Guterres cũng viện dẫn xung đột giữa Nga và Ukraina, tình hình căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên và ở Trung Đông để cảnh báo về mối nguy hủy diệt hạt nhân cũng như những tính toán sai lầm cần tránh. Hiện trên thế giới có tổng cộng 13.000 đầu đạn hạt nhân. Tổng thư ký LHQ đề xuất 5 lĩnh vực hành động là củng cố Hiệp ước, loại bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân, giải quyết căng thẳng tại khu vực Trung Đông và châu Á, thúc đẩy sử dụng công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình, qua đó góp phần triển khai các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) và thực hiện các cam kết của Hiệp ước chưa được hoàn thành.

Như Sputnik đã thông tin, nêu rõ trong thư gửi các bên tham gia Hội nghị này, Tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định sẽ không thể có bên thắng cuộc trong cuộc chiến tranh hạt nhân và “cuộc chiến” như vậy sẽ không bao giờ được xảy ra. Tổng thống Putin tái khẳng định lập trường của Nga về vấn đề này. Theo đó, là một quốc gia thành viên tham gia Hiệp ước NPT và là một trong những quốc gia sở hữu kho vũ khí hạt nhân, Nga luôn tuân thủ chính sách và tinh thần của hiệp ước này. Moskva cũng ủng hộ tuyên bố bình đẳng, an ninh và không chia cắt của cộng đồng thế giới về vấn đề hạt nhân.

Phát biểu tại Hội nghị này, Phái đoàn Việt Nam tại LHQ cho biết, Thứ trưởng Hà Kim Ngọc đã tái khẳng định chủ trương, chính sách nhất quán của Việt Nam về Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Nhà ngoại giao Việt Nam nhắc lại “điều sơ đẳng” rằng các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân có trách nhiệm chính trong việc thúc đẩy giải trừ kho vũ khí này. Bên cạnh đó, Thứ trưởng Hà Kim Ngọc cũng cho biết, Việt Nam đã thực hiện nghiêm túc và có trách nhiệm các nghĩa vụ quốc gia trong khuôn khổ Hiệp ước NPT cũng như các cam kết quốc tế quan trọng khác trong lĩnh vực này, trong đó có việc thúc đẩy Hiệp ước khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ) và các nghị quyết liên quan của Hội đồng Bảo an, góp phần vào việc duy trì hòa bình khu vực và quốc tế hiện nay.

Đồng thời, Thứ trưởng Hà Kim Ngọc cũng cho rằng, các nước cần dành ngân sách cho việc phát triển công nghệ hạt nhân nhằm ứng phó trước các thách thức quốc tế ngày nay như khủng hoảng lương thực và năng lượng, y tế và biến đối khi hậu. Tuy nhiên, trong bối cảnh tình hình quốc tế có nhiều diễn biến phức tạp, Việt Nam nhấn mạnh cần duy trì tinh thần hợp tác, đối thoại, tôn trọng và hiểu biết lẫn nhau vì mục tiêu chung là chấm dứt hiểm họa hạt nhân trên thế giới.

Cũng theo Bộ Ngoại giao, trong ngày 2/8, Thứ trưởng Ngoại giao Hà Kim Ngọc đã tham gia buổi thảo luận do Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Jennifer Granholm chủ trì.

Buổi thảo luận mang chủ đề “Chống phổ biến năng lượng hạt nhân và biến đổi khí hậu” là sự kiện bên lề tuần lễ Thảo luận chung Hội nghị Kiểm điểm Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) lần thứ 10. Cùng tham dự có Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), Đại sứ Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) tại IAEA và Giám đốc cơ quan năng lượng quốc gia Kenya. Tại đây, Việt Nam khẳng định ủng hộ sử dụng công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình.

Các nước dự phiên thảo luận như Hoa Kỳ, UAE, Kenya và Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) đều khẳng định tiềm năng của năng lượng hạt nhân đối với thế giới hiện nay nhất là trong bối cảnh các nước vừa phải ứng phó với các thách thức toàn cầu như biến đối khí hậu, khủng hoảng năng lượng trong khi nhu cầu năng lượng gia tăng. Trong tình hình đó, năng lượng hạt nhân đã khẳng định được vai trò quan trọng của mình. Nêu quan điểm tại phiên thảo luận, Phái đoàn Mỹ cho biết điện hạt nhân hiện chiếm khoảng 50% nguồn điện không phát thải carbon và gần 20% tổng sản lượng điện của cả nước Mỹ.

Đặc biệt, đại biểu Hoa Kỳ cũng tuyên bố Mỹ sở hữu nhiều công nghệ hạt nhân mới và tiên tiến và bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ các nước chuyển giao công nghệ, đào tạo đội ngũ chuyên gia để vận hành nhà máy điện hạt nhân sử dụng công nghệ năng lượng sạch. Đây là thông điệp rất đáng chú ý của chính quyền Washington. Giới quan sát đặt vấn đề, liệu Hoa Kỳ có đang nhắm đến Việt Nam để chuyển giao công nghệ vận hành nhà máy điện hạt nhân hay không khi nắm được nhu cầu năng lượng lớn của một quốc gia đang phát triển mạnh mẽ, khát năng lượng sạch để tăng trưởng và thịnh vượng bền vững như Việt Nam.

Trong khi đó, đại biểu các nước Kenya và UAE chia sẻ kinh nghiệm và các chính sách quốc gia trong việc phát triển nhà máy điện hạt nhân cũng như hợp tác với IAEA. Trong đó nhấn mạnh, chính sách phát triển nhà máy điện hạt nhân phù hợp với điều kiện quốc gia, các nước cần xác định ưu tiên trong chính sách phát triển, xây dựng một lộ trình phù hợp, tịnh tiến và chuẩn bị đủ nguồn lực.

Phát biểu đại diện Việt Nam, Thứ trưởng Hà Kim Ngọc tái khẳng định các cam kết của Việt Nam tại Hội nghị lần thứ 26 các bên tham gia Công ước Khung của LHQ về biến đổi khí hậu (COP 26), đặc biệt là mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Chia sẻ quan điểm của các bên về công nghệ hạt nhân, Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam đánh giá cao những tiềm năng và lợi ích của điện hạt nhân mang lại. Tuy nhiên, ông Ngọc cho rằng, việc phát triển công nghệ hạt nhân cần bảo đảm các tiêu chuẩn quốc tế về an ninh, an toàn hạt nhân và tuân thủ các quy định về thanh sát hạt nhân. Theo Phái đoàn Việt Nam tại LHQ, cùng ngày, Thứ trưởng Hà Kim Ngọc đã gặp và làm việc với Phó Tổng thư ký LHQ về chính sách Volker Turk và trưởng đoàn các nước Anh, Kyrgyzstan, Na Uy, Rumania, Slovenia và Australia trao đổi về các vấn đề song phương, cũng như thảo luận về tình hình quốc tế và khu vực, các ưu tiên thúc đẩy tại Hội nghị Kiểm điểm lần này và hợp tác tại diễn đàn đa phương, đặc biệt tại LHQ thời gian tới.

Đại diện Việt Nam cho rằng các quốc gia cần tiếp tục thúc đẩy quá trình loại bỏ hoàn toàn vũ khí và nhấn mạnh quyền của các quốc gia sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình. Thứ trưởng Ngọc cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ trong chính sách đối ngoại của Việt Nam, là cơ sở quan trọng cho các hoạt động của cộng đồng quốc tế trong bối cảnh hiện nay. Ông nhấn mạnh Việt Nam luôn sẵn sàng hợp tác, đối thoại cởi mở với các nước tại các diễn đàn quốc tế, đặc biệt là LHQ, bày tỏ mong muốn các nước ủng hộ ứng cử của Việt Nam vào Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm kỳ 2023-2025.