Theo ông, Việt Nam cần tránh đưa ra những quyết định làm thay đổi cán cân quan hệ và bị đẩy lên tuyến đầu trong cuộc cạnh tranh giữa các nước lớn trong bối cảnh hiện nay.
Việt Nam không chọn phe
Ngày 5/8, tại hội thảo kỷ niệm 27 năm bình thường hóa quan hệ Việt Nam - Mỹ, Thiếu tướng, GS.TS. Nguyễn Hồng Quân - nguyên Phó viện trưởng Viện Chiến lược Quốc phòng (Bộ Quốc phòng), cho rằng vai trò quốc phòng và an ninh của Việt Nam trong khu vực ngày càng trở nên quan trọng.
Theo ông Quân, Việt Nam hiện có quan hệ quốc phòng rộng rãi với hơn 100 quốc gia, đặc biệt là 5 nước Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc.
Việt Nam xác định đường lối độc lập tự chủ trong đối ngoại, được đánh giá cao về năng lực quốc phòng. Đất nước cũng trải qua nhiều thăng trầm trong lịch sử chống ngoại xâm. Đây là những điều đã khẳng định bản lĩnh, phẩm chất của quân đội Việt Nam, góp phần nâng cao uy tín của đất nước.
"Trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn hiện nay, việc Việt Nam bình tĩnh, có thái độ xây dựng, không ngã về bên nào đã làm tăng thêm tính chính nghĩa và nhận sự tin tưởng của quốc tế", - ông Quân nhấn mạnh.
Giữa lúc sựcạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng gay gắt, Thiếu tướng Nguyễn Hồng Quân cho rằng, Việt Nam cần tính toán nhiều mặt, tránh đưa ra quyết định làm thay đổi cán cân quan hệ, khiến các nước nghĩ rằng Việt Nam ngả về một bên.
“Điều quan trọng là tránh đưa ra những quyết định làm thay đổi cán cân quan hệ và đẩy Việt Nam lên tuyến đầu trong cuộc cạnh tranh”, - ông Quân nhấn mạnh.
Bỏ qua những khác biệt
Về phần mình, Đại sứ Phạm Quang Vinh, cựu đại sứ Việt Nam tại Mỹ, cho rằng mặc cho những khác biệt về ý thức hệ, Việt Nam và Mỹ đạt được nhiều kết quả hợp tác không chỉ trong kinh tế mà còn trong nhiều lĩnh vực khác.
Trong khi đó, TS.Murray Hiebert, Trưởng nhóm nghiên cứu thuộc hãng tư vấn BowerGroupAsia cho rằng, Việt Nam và Mỹ cùng chia sẻ sự tương đồng về lợi ích và có những mối quan tâm chung với các vấn đề trong khu vực.
Ngoài hợp tác an ninh, sự hợp tác về văn hóa, thương mại, giải quyết hậu quả chiến tranh đã mang hai nước xích lại gần nhau hơn.
Theo ông Murray, hai nước đã đạt được những bước tiến quan trọng trong hợp tác an ninh trong nhiều năm qua. Minh chứng cho điều đó là các chuyến thăm của các đời bộ trưởng quốc phòng Mỹ đến Việt Nam, gần nhất là chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin đến Việt Nam vào tháng 7/2021.
Theo GS.Nguyễn Hồng Quân, việc ông Austin thăm Việt Nam khẳng định Washington tiếp tục coi trọng quan hệ quốc phòng giữa hai nước.
Năm 2016, Tổng thống Mỹ Barack Obama quyết định dỡ bỏ cấm vận vũ khí với Việt Nam. Đây là bước ngoặt quan trọng, qua đó chính thức xoá bỏ rào cản chính sách cuối cùng kìm hãm quan hệ song phương, mở ra nhiều lựa chọn hợp tác cho cả hai bên.
“Chúng ta đã phát triển mối quan hệ song phương bền chặt bởi vì những người đi trước đã gác lại khác biệt, thừa nhận lịch sử và làm việc cùng nhau để đối mặt với những di sản chiến tranh và tác động của chúng đối với nhân dân hai nước... Với nền tảng vững chắc như vậy, chúng ta đã tiến xa hơn rất nhiều từ lĩnh vực hợp tác ban đầu đó”, - Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Marc Knapper phát biểu tại hội thảo.
Tháng 3/2018, tàu sân bay USS Carl Vinson đã đến thăm Đà Nẵng, đánh dấu lần đầu tiên một hàng không mẫu hạm hoa Kỳ thăm Việt Nam kể từ sau chiến tranh.
Cũng trong năm 2018, Việt Nam lần đầu tham gia cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) sau hai lần làm quan sát viên vào các năm 2012 và 2016. Đến tháng 3/2020, USS Theodore Roosevelt, tàu sân bay thứ hai của Mỹ, ghé thăm Việt Nam.
Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội cho biết, trong các năm tài khóa 2017-2021, Việt Nam đã tiếp nhận các khoản hỗ trợ an ninh trị giá 60 triệu USD từ Mỹ thông qua chương trình Tài trợ Quân sự Nước ngoài (FMF).
Đây là những khoản hỗ trợ nhằm giúp Việt Nam nâng cao năng lực về an ninh hàng hải, trong đó có việc chuyển giao 2 tàu tuần tra đã qua sử dụng của Tuần duyên Mỹ và các xuồng tuần tra Metal Shark.
Bên cạnh đó, Mỹ cũng cung cấp các khoản tài trợ trị giá 20 triệu USD thông qua Sáng kiến An ninh Hàng hải Đông Nam Á (SAMSI), giúp Việt Nam mua các máy bay trinh sát không người lái Scan Eagle.
Trong tài liệu Hướng dẫn Chiến lược An ninh Quốc gia Tạm thời do chính quyền Tổng thống Joe Biden công bố hồi tháng 3/2021, Việt Nam là một trong hai nước Đông Nam Á (cùng Singapore) được Mỹ nhắc đến trong việc muốn tăng cường sâu rộng quan hệ đối tác, chia sẻ những giá trị chung.
Theo ông Quân, điều này cho thấy Mỹ có mối quan tâm đặc biệt và đề cao vai trò của Việt Nam tại khu vực.
Đã đến lúc nâng cấp mối quan hệ với Mỹ?
Những kết quả trong hợp tác an ninh quốc phòng đã góp phần dẫn đến việc thảo luận về khả năng nâng cấp quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ.
Năm 2013, hai nước chính thức thiết lập quan hệ đối tác toàn diện, tức là 18 năm sau khi bình thường hóa quan hệ. Trong chuyến thăm Việt Nam tháng 8/2021, Phó tổng thống Mỹ Kamala Harris đã đề nghị nâng cấp mối quan hệ hai nước lên thành đối tác chiến lược.
Tại cuộc họp báo sau đó, phó phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Việt Nam khẳng định, Việt Nam luôn coi Mỹ là một trong những đối tác quan trọng hàng đầu.
Trong khi một số ý kiến cho rằng vấn đề tên gọi của mối quan hệ có thể không quan trọng bằng hợp tác thực chất giữa hai nước, những người khác thì cho rằng, điều này có thể tạo ra khung pháp lý để Việt Nam và Mỹ làm được nhiều việc hơn.
“Ba năm tới sẽ có những cột mốc kỷ niệm quan hệ song phương Việt - Mỹ, nên tôi nghĩ đây có thể là cơ hội để hai nước suy nghĩ về chuyện đó”, - tiến sĩ Lê Hồng Hiệp, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, cho biết.