Việc LEGO chọn Việt Nam chứ không phải Trung Quốc để xây nhà máy trung hoà carbon đầu tiên của mình trên thế giới hé lộ nhiều điều.
Tuy vậy, các chuyên gia cho rằng, ở thời điểm hiện tại, cả Việt Nam hay bất kỳ quốc gia nào riêng lẻ khác cũng khó có thể thay thế hoàn toàn Trung Quốc để trở thành công xưởng của thế giới.
Vì sao LEGO chọn Việt Nam?
Thời báo Bưu điện Nam hoa Buổi sáng (SCMP) vừa có bài phân tích những lý do khiến gã khổng lồ sản xuất đồ chơi LEGO lựa chọn Việt Nam để xây dựng nhà máy “cả thế giới chỉ có một” – nhà máy trung hoà carbon đầu tiên của LEGO.
LEGO, nhà sản xuất đồ chơi số 1 thế giới tính theo doanh thu, gần đây đã động thổ xây dựng nhà máy trung hòa carbon đầu tiên của công ty ở châu Á – một dự án phát triển quy mô lớn trị giá 1 tỷ đô la Mỹ, dự kiến trải rộng trên diện tích 44 ha (108 mẫu Anh) khi khai trương vào năm tới.
Dự án khổng lồ này, chủ yếu chạy bằng năng lượng mặt trời, sẽ sử dụng công nghệ tiên tiến nhất để đúc, xử lý và đóng gói các sản phẩm đồ chơi lắp ghép do công ty 90 tuổi của Đan Mạch sản xuất.
Nhưng không giống như cơ sở của họ ở Gia Hưng, Trung Quốc (bắt đầu hoạt động năm 2015), cơ sở này đang được xây dựng tại Việt Nam. Đây sẽ là trung tâm sản xuất toàn cầu thứ sáu của LEGO .
“Chính phủ Việt Nam có kế hoạch đầu tư mở rộng cơ sở hạ tầng sản xuất năng lượng tái tạo và phương thức tiếp cận hợp tác cởi mở để làm việc với các công ty nước ngoài đang tìm cách đầu tư chất lượng cao, là một trong những yếu tố khiến chúng tôi quyết định xây dựng tại đây”, Carsten Rasmussen, giám đốc điều hành của Tập đoàn LEGO, cho biết vào tháng 12 năm 2021.
Chưa đầy một năm sau, vào tháng 11, lễ khởi công diễn ra tại Bình Dương, nơi có các khu công nghiệp lớn nhất cả nước.
Nằm ở phía bắc TP.HCM, Bình Dương đã trải qua quá trình chuyển đổi sâu sắc trong 20 năm qua – từ một tỉnh nông thôn phụ thuộc vào nông nghiệp trở thành nơi nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn thứ ba của Việt Nam, với tổng sản phẩm quốc nội bình quân đầu người cao nhất cả nước 2021. Thống kê của chính phủ cho thấy các ngành công nghiệp và dịch vụ chiếm 97% sản lượng kinh tế của tỉnh.
Năm 2022, nhà phát triển bất động sản công nghiệp lớn nhất của tỉnh bắt đầu xây dựng khu bất động sản thứ bảy, rộng 1.000 ha. Đây là nơi nhà máy mới của LEGO đang được xây dựng.
Nhưng bất chấp những lựa chọn tương tự của nhiều công ty khác, những người trong ngành nói rằng một mình Việt Nam không thể thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng của thế giới. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang tăng cường cạnh tranh với Trung Quốc, vốn là điểm đến chính của đầu tư sản xuất quốc tế trong những thập kỷ gần đây.
“Sự cạnh tranh đó dự kiến sẽ ngày càng gay gắt khi cả chính phủ Trung Quốc và Việt Nam đều cố gắng thu hút các nhà đầu tư nước ngoài có chất lượng cao hơn với nhiều ưu đãi khác nhau”, SCMP lưu ý.
Việt Nam không đơn độc. Với việc toàn bộ Đông Nam Á đang tìm cách giành lấy miếng bánh sản xuất của Trung Quốc, các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc sẽ khó duy trì sự thống trị của mình trong dài hạn.
Mối lo của Trung Quốc
Làn sóng đầu tư và chuyển dịch chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang Việt Nam trong những năm gần đây thực sự đã gây ra mối lo ngại ở Trung Quốc về việc đánh mất hoạt động kinh doanh sản xuất vào tay Việt Nam.
Việt Nam bắt đầu nhận được nhiều sự quan tâm hơn từ các nhà đầu tư nước ngoài vào năm 2018 sau khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung nổ ra và Washington áp đặt mức thuế cao hơn đối với các nhà sản xuất có hoạt động tại Trung Quốc.
FDI vào Việt Nam tăng 9,1% lên 19,1 tỷ USD trong năm 2018, tiếp theo là mức tăng 6,7% lên 20,38 tỷ USD vào năm 2019. Đầu tư từ Trung Quốc và Hồng Kông vào Việt Nam đã tăng vọt với biên độ đặc biệt cao trong năm đó, với 165% và 240% tăng tương ứng.
Mối quan tâm đó càng tăng lên khi các đợt phong tỏa quy mô lớn do Covid-19 làm gián đoạn hoạt động sản xuất tại các nhà máy Trung Quốc. Trong khi đại dịch toàn cầu ban đầu khiến dòng vốn FDI vào Việt Nam bị đình trệ trong năm 2020, thì dòng tiền đầu tư đã ồ ạt chảy trở lại vào năm 2021 với 38,85 tỷ USD vốn FDI đăng ký mới.
18 Tháng Mười Hai 2022, 08:15
Khó thay thế
Tuy vậy, trong khi những yếu tố đó khiến Việt Nam, và cả Đông Nam Á, trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư, thì các nhà quan sát cho rằng diện tích, dân số và thị trường nội địa rộng lớn của Trung Quốc, cùng với lĩnh vực sản xuất tương đối kém phát triển và lực lượng lao động có tay nghề thấp của Việt Nam, đã khiến Trung Quốc trở thành nhà cung cấp dịch vụ hàng đầu thế giới.
So với Quảng Đông, tỉnh đông dân và thịnh vượng nhất của Trung Quốc, cũng là một trung tâm sản xuất chính ở phía nam của đất nước, Việt Nam có nhiều đất hơn đáng kể - khoảng 310.000 km2 so với 180.000 km2 - nhưng GDP của Việt Nam chưa bằng 1/5 GDP Quảng Đông năm 2021, với dân số bằng khoảng 80% dân số của Quảng Đông. Cùng năm đó, Trung Quốc chiếm 30% sản lượng sản xuất toàn cầu, trong khi Việt Nam chỉ chiếm 0,05%.
“Tôi cho rằng, chừng nào FDI còn chảy vào và lao động sẵn có, một phần xuất khẩu của Trung Quốc sẽ chuyển sang Việt Nam. Nhưng xu hướng này sẽ bị hạn chế vì nhiều lý do. Với dân số chỉ bằng 7% dân số Trung Quốc, Việt Nam sẽ không thể thay thế dù chỉ một phần nhỏ năng lực xuất khẩu hàng hoá của Trung Quốc”, GS. David Dapice, chuyên gia kinh tế cấp cao của Đại học Harvard, cho biết.
Trong khi đó, ông Zhang Monan, phó giám đốc Viện Nghiên cứu châu Mỹ và châu Âu tại Trung tâm Trao đổi Kinh tế Quốc tế Trung Quốc ở Bắc Kinh, cho biết các quốc gia cần một hệ thống công nghiệp hoàn chỉnh và thị trường nội địa khổng lồ để có thể trở thành công xưởng của thế giới, và những tiêu chí đó đặt Việt Nam ở thế bất lợi trong việc thay thế Trung Quốc.
Theo ông, Việt Nam thiếu một chuỗi công nghiệp độc lập và hoàn chỉnh. Điều này có nghĩa là, đối với Việt Nam, các bộ phận và bán thành phẩm chủ yếu được cung cấp từ Trung Quốc, còn thành phẩm chủ yếu được bán sang Hoa Kỳ. Điều này khiến sự phát triển công nghiệp của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào ngoại thương.
Maya Xiao, nhà phân tích cấp cao của Interact Analysis, một công ty nghiên cứu thị trường có trụ sở tại Vương quốc Anh, cho biết việc chỉ xử lý một số mắt xích trong toàn bộ quy trình sản xuất ở Việt Nam trái ngược với hệ sinh thái ngành sản xuất hoàn chỉnh đã được xây dựng ở Trung Quốc.
Việt Nam cũng thiếu nhiều lao động lành nghề, so với Trung Quốc. Theo chính phủ Việt Nam, 11% trong lực lượng lao động 51,4 triệu người của đất nước được coi là có tay nghề cao, trong khi Trung Quốc cho biết họ có hơn 200 triệu công nhân lành nghề, chiếm khoảng 26% tổng lực lượng lao động.
Chuyên gia Bruno Jaspaert, Giám đốc điều hành của Khu công nghiệp Deep C, một trong những nhà phát triển khu công nghiệp lớn nhất của Việt Nam, cũng nhận định Việt Nam chưa thể trở thành công xưởng của thế giới.
“Đó là lý do tại sao Việt Nam nên khôn ngoan và lựa chọn cẩn thận loại hình đầu tư. Chính phủ đã rất sáng tạo trong cách thu hút FDI”, ông Jaspaert nhận định.
Nâng cao chất lượng FDI đã nằm trong chương trình nghị sự của chính phủ Việt Nam kể từ năm 2019, khi Bộ Chính trị ban hành nghị quyết về việc thu hút nhiều vốn đầu tư công nghệ cao và công nghệ xanh để gia tăng giá trị trong quá trình sản xuất.
Được biết, Nghị quyết 50 cũng đề cập đến việc nâng cao chất lượng lực lượng lao động của Việt Nam, với tham vọng đặt mục tiêu nâng tỷ lệ lao động có tay nghề lên 80% vào năm 2030.
Tuy nhiên, một báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (VAFIE) vào tháng 5 cho biết tiến độ còn chậm, không thu hút đủ các dự án công nghệ cao từ Mỹ và châu Âu vào năm 2021.
Con đường của Việt Nam
Dù vậy, ông Jaspaert cho biết, Việt Nam “có thể có công thức thành công” nếu tập trung vào các vấn đề như tính bền vững, các mục tiêu phát triển của Liên Hợp Quốc và các tiêu chí về môi trường, xã hội và quản trị quan trọng đối với các nhà đầu tư quốc tế.
“Tôi cho rằng Việt Nam may mắn cả về thời điểm và động lực”, Jaspaert nói thêm.
Trong khi cả Zhang và Xiao đều nói rằng Trung Quốc sẽ vẫn là công xưởng của thế giới, họ thừa nhận rằng đất nước này đang phải đối mặt với những thách thức.
“Ngành sản xuất của Trung Quốc thực sự đang đối mặt với những thách thức ngày càng tăng để thu hút đầu tư nước ngoài. Không chỉ Việt Nam, mà cả Ấn Độ, Mexico và thậm chí cả Mỹ, châu Âu và các nước khác đang cạnh tranh để đầu tư sản xuất ở nước ngoài”, Zhang cho biết.
Về phần mình, Xiao cho rằng cả Trung Quốc và Việt Nam sẽ cố gắng thu hút đầu tư nước ngoài chất lượng cao và phải chọn lọc những ngành và nhà đầu tư mà họ thu hút.
“Chính phủ Trung Quốc đã đưa ra các chính sách dỡ bỏ các hạn chế đối với đầu tư nước ngoài và tạo điều kiện thuận lợi cho FDI, tập trung vào công nghệ tiên tiến”, bà Xiao nói.
Vào tháng 10, Trung Quốc đã công bố 15 biện pháp nhằm thu hút đầu tư nước ngoài vào ngành sản xuất. Họ tập trung vào các ngành công nghiệp công nghệ cao, thiết bị và các bộ phận cốt lõi, đồng thời tìm cách khuyến khích đầu tư nước ngoài vào các công nghệ năng lượng mới và chỉ số carbon thấp.
TS. Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, nói rằng mặc dù một mình Việt Nam sẽ không bao giờ thay thế được Trung Quốc, nhưng toàn bộ Đông Nam Á có thể làm được điều này trong dài hạn.
Theo TS. Hiệp, dân số Trung Quốc đang giảm và già đi, trong khi cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng gay gắt.
“Chúng ta hiện chưa rõ ông Tập Cận Bình sẽ cầm quyền trong bao lâu và loại chính sách nào khác có thể làm giảm sức hấp dẫn của Trung Quốc như một điểm đến thu hút vốn FDI sau khi Covid-19 kết thúc. Nhưng ngay cả khi chúng ta bỏ qua nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình như một nhân tố, nếu nhìn vào các vấn đề khác như cấu trúc như dân số, cạnh tranh Mỹ-Trung và ở một mức độ nào đó là nền kinh tế đang già hoá của Trung Quốc, họ khó có thể duy trì vị thế công xưởng thế giới mãi mãi”, ông Hiệp bình luận.
Khi Trung Quốc tiến lên trong chuỗi giá trị, các quốc gia khác, đặc biệt là các quốc gia ở Đông Nam Á, sẽ tiếp nhận những gì Trung Quốc bỏ lại phía sau. Vì vậy, theo ông Hiệp, Trung Quốc cuối cùng có thể tập trung vào các dịch vụ cao cấp hơn, trong khi Đông Nam Á có thể đóng vai trò lớn hơn với tư cách là một trung tâm sản xuất tập trung nhiều hơn vào các phần thấp và trung bình.
“Tất nhiên, đây là một cuộc cạnh tranh, vì Trung Quốc mất một số nhà đầu tư vào tay Việt Nam và một số nước khác. Nhưng tôi nghĩ đó là cách nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. Khi bạn không đủ sức cạnh tranh và bạn không còn hấp dẫn các nhà đầu tư nữa, họ sẽ rời đi. Sớm muộn điều tương tự cũng có thể xảy ra với Việt Nam… Nếu Việt Nam không còn hấp dẫn, các nhà đầu tư có thể chuyển sang Campuchia, Myanmar, Bangladesh hay Ấn Độ”, chuyên gia lưu ý.
Khi xung đột thương mại Mỹ-Trung nổ ra, nhiều công ty đã lựa chọn Việt Nam để dịch chuyển một số hoạt động sản xuất. Câu chuyện của LEGO là minh chứng rõ ràng nhất. Dù hiện nay, một mình Việt Nam vẫn chưa thể thay thế Trung Quốc để trở thành công xưởng mới của thế giới, tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang nỗ lực trở thành một khu vực sản xuất cạnh tranh trong khu vực với những lợi thế của riêng mình.