Mâm lễ cũng giao thừa không đòi hỏi phải "mâm cao cỗ đầy", mà quan trọng nằm ở sự nghiêm túc, chân thành, kính cẩn của người hành lễ và gia chủ.
Ý nghĩa lễ cúng giao thừa
Trong đời sống tâm linh của người Việt Nam, nghi thức cúng giao thừa có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đã có rất nhiều tài liệu ghi chép về phong tục lâu đời này.
Trong cuốn "Việt Nam phong tục" của Phan Kế Bính, người Việt xưa tin rằng mỗi năm có một vị thần Hành khiển trông coi nhân gian. Khi một năm qua đi, vị thần cũ bàn giao lại công việc cho vị thần mới lúc giao thừa.
Tương tự, trong "An Nam phong tục sách" của Đoàn Triển, cúng giao thừa là lễ cúng tiễn thần Hành khiển năm cũ về trời, chào đón thần Hành khiển năm mới, gọi là "tống cựu nghênh tân".
Theo lịch con giáp, mỗi năm có một vị Hành khiển, quan Hành binh và Phán quan quản hạt trần gian. Có 12 vị Hành khiển, luân phiên thay nhau quản hạt trần gian, mỗi vị một năm.
Mâm lễ cúng giao thừa
Thời điểm giao thừa, các gia đình bày lễ cúng tế trời đất. Lễ cúng này có ý nghĩa vừa là lễ tiễn đưa vừa là lễ nghênh đón. Do vậy, mâm lễ cúng giao thừa thường không bày biện nhiều món, vì các vị thần bận việc bàn giao.
Tùy vào văn hóa vùng miền, mâm cỗ cúng giao thừa có sự khác biệt. Ở miền Bắc, mâm lễ cúng giao thừa thường có móng giò hầm măng lưỡi lợn, bóng nấu thập cẩm, miến lòng gà, mọc. Đĩa thường dùng để bày gà luộc, xôi, bánh chưng, thịt luộc, thịt đông, giò lụa, giò xào, nộm và dưa hành muối...
Với người miền Trung, mâm cúng thường có bánh chưng, bánh tét, dưa món, chả lụa Huế, thịt đông, gà bóp rau răm, chả Huế, thịt heo luộc, miến Huế, cá chiên hay chả ram...
Ở miền Nam, mâm cúng thường đơn giản hơn, chỉ có hương thắp, hoa, đèn, bánh mứt, trái cây, trà… Nếu gia chủ chuẩn bị thêm mâm cúng mặn thì sẽ có thịt heo luộc, gà luộc, xôi, bánh tét, chè…
Văn hóa soi đường: Chợ nổi tiếng Hàng Bè phiên chợ cuối năm Nhâm Dần
© TTXVN - Hoàng Trung Hiếu
Người Việt xưa thường có thói quen làm mâm cúng ngoài trời và mâm cúng trong nhà. TS. Trần Hữu Sơn, Viện Nghiên cứu Văn hóa dân gian ứng dụng, cho biết những lễ vật có trên mâm cúng tượng trưng cho kết quả làm ăn trong suốt một năm qua, đồng thời thể hiện tấm lòng thành của con cháu đối với ông bà, tổ tiên.
Nhà nghiên cứu Phạm Đình Hải, đến từ Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam cho rằng, các gia đình không cần chuẩn bị quá cầu kỳ. Có thể sử dụng các vật phẩm đã chuẩn bị cho ngày Tết, cũng có thể làm mâm cỗ riêng gồm xôi, thịt gà, giò chả, bánh chưng, gạo muối, hoa quả, bánh kẹo, rượu nước, trầu cau, vàng mã... Mâm lễ cúng giao thừa ngoài trời (nếu có) cũng tương tự, không phân biệt nhiều ít, cốt yếu ở sự chân thành, cung kính.
"Xôi và gà là hai lễ vật thường được các gia đình dùng nhiều nhất trong lễ cúng giao thừa. Thói quen này có lẽ bắt nguồn từ quan niệm dân gian cho rằng, trong thời điểm bàn giao, các vị thần không có thời gian nên thường rất vội vã. Cúng xôi và thịt gà sẽ phù hợp vì các vị thần có thể vừa ăn vừa xử lý công việc hoặc gói mang theo để ăn trên đường trở về trời", - ông Hải nói.
Còn theo TS. Trần Hữu Sơn, trên mâm cúng giao thừa thường không thể thiếu một con gà trống luộc. Dân gian quan niệm, gà trống là con vật có thể gọi mặt trời lên. Trong khoảnh khắc quan trọng chuyển giao năm cũ và năm mới, tiếng gà gáy trở nên thiêng liêng, có ý nghĩa làm bừng lên ánh dương, mang đến sinh khí.
Thời điểm cúng giao thừa
Ông Phạm Đình Hải cho biết, thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới là lúc 0h. Do đó, gia chủ có thể cúng giao thừa từ 11h15 đêm 30 tháng Chạp đến trước 0h và hạ lễ, hóa vàng trước 1h sáng 1 tháng Giêng. Nếu cúng quá sớm hoặc quá muộn (sau 1h sáng mùng 1 Tết) thì không hợp lý.
Khi cúng giao thừa, mọi người cần chú ý: không dùng hoa giả bày trên ban thờ, nên cúng ngoài trời trước rồi mới cúng trong nhà…
Về cách hành lễ, ông Hải cho biết, lễ cúng giao thừa tương tự như các lễ cúng thần Phật, tổ tiên trong gia đình. Các lễ này có đặc điểm chung là không bắt buộc phải dâng sớ, tấu, không cần mời thầy cúng. Khi cúng, các thành viên trong gia đình đứng trang nghiêm trước ban thờ, khấn tổ tiên xin năm mới bình an, sung túc.
"Gia chủ khấn Nôm và lấy thành tâm, chính ý làm trọng. Trang phục ngay ngắn, thái độ nghiêm túc, kính cẩn của người hành lễ là nhân tố quyết định đến kết quả, giá trị nhân văn của một nghi thức tôn giáo, tín ngưỡng", - chuyên gia chia sẻ.