Bàn thờ tổ tiên là gì: Thờ cúng tổ tiên và nghi lễ gia đình
© Depositphotos.com / Vinhdav
Đăng ký
Bàn thờ tổ tiên có một vị trí quan trọng trong gia đình người Việt Nam. Đó là một không gian linh thiêng bày tỏ sự tôn kính, tìm kiếm sự chỉ dẫn và trí tuệ từ tổ tiên.
Bàn thờ không lớn, nhưng được trang trí với những đồ trang trí đẹp và các loại đồ cúng như trái cây, hoa, hương và nến với ý nghĩa bảo tồn những truyền thống và giá trị của văn hóa gia đình.
Bàn thờ tổ tiên
Bàn thờ gia tiên là biểu tượng cho lòng biết ơn và sự thành kính sâu sắc của người Á Đông nói chung và người Việt Nam nói riêng đối với tổ tiên và các thế hệ ông cha đã khuất. Bàn thờ đại diện cho tinh thần trang nghiêm, thành kính, mang đến một không gian thiêng liêng và tôn kính. Bàn thờ là một cầu nối linh thiêng giữa cuộc sống hiện tại của con người và cõi thiêng của đất trời, một mối liên kết vô hình, giao hòa giữa hai cõi âm dương.
Dựa trên quan niệm "Trần sao âm vậy", tức là người chết cũng như lúc sống, đều có các nhu cầu sinh hoạt tương tự. Như con người sống cần một ngôi nhà, người chết cũng cần một nơi cho linh hồn nương náu. Vì vậy, con cháu đã thành lập bàn thờ như một nơi tưởng nhớ và thờ cúng cho người đã khuất. Bàn thờ tổ tiên là một phần không thể thiếu trong nhiều gia đình Việt Nam.
Đây là nơi mà mỗi người con Việt Nam có thể tôn thờ, cúng dường và tưởng nhớ tổ tiên của mình. Trong mỗi gia đình Việt, bàn thờ tổ tiên còn là nơi để tôn vinh và gìn giữ những giá trị truyền thống của văn hóa, đồng thời cũng là một nơi để gia đình cùng nhau thắp hương và cầu nguyện cho mọi thành viên trong gia đình.
Mỗi khi có ngày lễ lớn, con cháu trong gia đình sẽ thắp hương tưởng nhớ tổ tiên. Tuy nhiên, bàn thờ tổ tiên không chỉ đơn thuần là một nơi để tôn thờ, mà còn là một biểu tượng của tình cảm và sự kính trọng của người Việt đối với gia đình và tổ tiên.
Ở mỗi miền đất Việt Nam, bàn thờ tổ tiên có thể có những đặc trưng và tín ngưỡng khác nhau. Ví dụ, ở miền Bắc, bàn thờ thường được đặt trên nền đất hoặc dưới gốc cây. Trong khi ở miền Nam, bàn thờ thường được xây dựng trên một bệ đá hoặc gạch.
Ý nghĩa bàn thờ trong gia đình
Ở trong mỗi gia đình Việt Nam, bàn thờ tổ tiên đều có một ý nghĩa thiêng liêng và sâu sắc. Đó là nơi để tôn vinh, ghi nhận và gìn giữ những giá trị truyền thống của gia đình. Bàn thờ cũng là nơi để tưởng nhớ và tôn kính tổ tiên, nhận lấy lời khuyên và sự chỉ dẫn từ họ.
Đó còn là nơi để tương tác và gắn kết với gia đình, cầu nguyện cho sức khỏe, bình an, may mắn và sự bình yên cho toàn thể gia đình. Việc cúng dường cũng cho thấy sự biết ơn và tôn trọng của con cháu đối với tổ tiên và sự quan tâm đến tương lai và hạnh phúc của gia đình. Từ đó, bàn thờ gia tiên không chỉ là nơi tôn thờ, mà còn là biểu tượng của tình cảm và sự gắn bó của mỗi thành viên trong gia đình Việt.
Những nét đặc trưng của bàn thờ tổ tiên cũng thể hiện sự đa dạng và sự phong phú của văn hóa và tín ngưỡng dân tộc Việt Nam. Đó còn là nơi để những người con Việt gìn giữ và truyền dịp những giá trị truyền thống quý báu từ đời này sang đời khác. Vì vậy, bàn thờ tổ tiên có một vai trò quan trọng không thể thay thế trong đời sống tinh thần và văn hóa của người Việt Nam.
Vị trí đặt bàn thờ trong nhà
Bàn thờ gia tiên là nơi thanh tịnh, thiêng liêng nhất trong mỗi gia đình người Việt. Nó tượng trưng cho niềm tin tâm linh sâu sắc của người dân nơi đây. Trong các gia đình ở Việt Nam, bàn thờ thường được đặt trong phòng khách, phòng bếp hoặc trong một không gian riêng biệt trong nhà.
Việc trang trí và sắp đặt bàn thờ trong mỗi gia đình và mỗi nơi phụ thuộc vào điều kiện kinh tế và có những sự khác biệt. Tuy nhiên, quy tắc chung là bàn thờ gia tiên luôn được đặt ở vị trí cao ráo, sạch sẽ và trang trọng nhất trong nhà. Ví dụ, đối với nhà một tầng, bàn thờ sẽ được đặt ở phía trung tâm. Đối với nhà nhiều tầng, bàn thờ sẽ được đặt ở tầng trên cùng.
Hướng đặt bàn thờ còn phụ thuộc vào tuổi của chủ nhà. Tuy nhiên, thông thường người Việt thường chọn hướng Nam, bởi vì theo đạo Phật, hướng Nam được coi là hướng của trí tuệ, sáng tạo và sinh lực tràn đầy năng lượng dương. Một số gia đình cũng chọn hướng Tây để đặt bàn thờ, vì hướng này liên quan đến sự hòa hợp âm dương, đem lại sự yên ổn và phát triển.
Dưa hấu trên bàn thờ tổ tiên ngày Tết ở Việt Nam
© Depositphotos.com / nguyenkhanhvukhoa@gmail.com
Nên bày gì trên bàn thờ tổ tiên?
Thường thì bàn thờ được trang trí với những vật phẩm như hoa, rượu, nước, trầu, cau, trà, trái cây, nến, hương và các vật phẩm khác tùy theo tín ngưỡng của gia đình.
Việc thắp hương trên bàn thờ luôn được thực hiện với số lẻ như 1, 3, 5, 7, 9 và tránh sử dụng số chẵn như 2, 4, 6... Theo thuyết âm dương lưỡng hợp, số lẻ tượng trưng cho cõi dương, số chẵn tượng trưng cho cõi âm. Thắp hương là cách để người sống tưởng nhớ đến người đã khuất, cúng dâng lễ vật và cầu nguyện để người đã khuất phù hộ và độ trì cho gia đình có sức khỏe, may mắn và mọi sự thành công.
Khi thắp hương, mọi nguyện cầu sẽ được truyền đi qua các vòng khói hương và đến tới ông bà tổ tiên, vì niềm tin rằng dù đã khuất nhưng họ vẫn hướng về chúng ta và luôn ở bên con cháu trong gia đình.
Cách bài trí bàn thờ gia đình
Thông thường, trên bàn thờ gia tiên, bát hương được đặt ở vị trí trung tâm (tượng trưng cho tinh tú) và trên bát hương có cây trụ để cắm hương vòng (tượng trưng cho trục vũ trụ). Ở hai góc ngoài của bàn thờ, chúng ta luôn có hai cây đèn (hoặc nến) tượng trưng cho Mặt Trời ở bên trái và Mặt Trăng ở bên phải.
Ngay sau bát hương thường được đặt một cái đỉnh ba chân với nắp đỉnh được vẽ hình con lân, tượng trưng cho sức mạnh và kiểm soát tinh thần con cháu khi đứng trước bàn thờ. Khi muốn giao tiếp với tổ tiên (có lúc thỉnh cầu, có lúc sám hối...), chúng ta thường đốt nến (đèn dầu) và thắp hương.
Nghi thức bàn thờ trong gia đình
Hàng ngày
Nhiều người dân Việt Nam có thói quen, khi đi xa về thường thắp hương trên bàn thờ như một lời chào trước khi tiến hành những công việc khác. Hoặc trước khi đi xa, chúng ta cũng lại thắp hương để mong người thân được độ trì và hướng dẫn chúng ta trên hành trình an toàn và may mắn.
Hay những khi trong nhà có việc trọng đại như dựng vợ, gả chồng cho con, làm nhà, thi cử… người Việt đều thành tâm thắp nén hương thơm để khấn báo với tổ tiên và cầu mong tổ tiên phù hộ cho mọi việc thuận buồm xuôi gió.
Trong lễ cưới, khi con dâu mới, hoặc con rể mới đến nhập gia, đều phải đến trước bàn thờ làm lễ Gia tiên để ra mắt tổ tiên. Lễ Gia tiên là một thủ tục bắt buộc phải có trong những đám cưới, gả của hầu hết mọi gia đình. Sở dĩ có những hành động đó bởi người Việt luôn có niềm tin rằng giữa người sống và người đã mất có một sợi dây liên kết mật thiết với nhau và hỗ trợ nhau. Con cháu thì giữ gìn đạo đức, kính cẩn thờ cúng khấn báo tiền nhân. Tổ tiên lại chở che, dẫn dắt hậu thế, nên việc cúng giỗ là giây phút giao hòa giữa âm với dương một cách linh thiêng mầu nhiệm.
Ngày lễ
Tết Nguyên đán là thời điểm quan trọng nhất trong năm mang ý nghĩa thiêng liêng, là dịp để mọi người nhớ về cội nguồn. Trong đó, phong tục thờ cúng tổ tiên ngày Tết của người Việt là một nghi thức tâm linh, thấm đượm tính nhân văn và đạo lý. Tết là dịp để chúng ta mời ông bà, tổ tiên về chung vui với cháu con dịp đầu năm mới cho nên bàn thờ ngày Tết cũng trở nên đặc biệt.
Việc trang hoàng bàn thờ tùy thuộc điều kiện hoàn cảnh mỗi gia đình nhưng mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu bởi nó là biểu tượng cho năm điều nguyện ước của con người: Phúc (hạnh phúc), Lộc (giàu có), Thọ (Sống lâu), Khang (Minh mẫn) Ninh (an yên) và cũng tượng trưng cho ngũ hành tương sinh (Kim, Thủy, Mộc, Hỏa, Thổ). Mâm ngũ quả trước hết là để thờ cúng tổ tiên, làm tăng phần trang trọng nơi thờ phụng và làm cảnh quan ngày Tết gia đình thêm ấm áp, rực rỡ.
Tưởng nhớ người đã khuất
Khi thờ cúng tổ tiên, người Việt Nam rất coi trọng ngày kỵ giỗ tức là ngày mất được tính theo âm lịch. Vào ngày giỗ hoặc các ngày sóc, vọng (Ngày mùng 1 và ngày 15 theo lịch âm hàng tháng), lễ, Tết, việc hương khói được chăm chút đều đặn.
Theo truyền thống của Nho giáo, ngày mùng 1 và ngày rằm (ngày 15) đều là thời điểm "Thiên địa mở thông". Ý nghĩa của điều này là ngày này con người và trời đất hòa nhập thành một thể thống nhất, và con người trần gian có thể cảm nhận và kết nối với vong hồn và thần linh. Việc thắp hương vào hai ngày này sẽ khiến ông bà tổ tiên cảm nhận được sự tri ân của con cháu, và thần linh sẽ lắng nghe những nguyện vọng của con người trần gian.
Đối với Phật giáo, ngày Sóc và ngày Vọng là những ngày thích hợp để thắp hương và tụng kinh. Trong những ngày này, các Phật tử sẽ cầu nguyện cho sự an lành của gia đình, sức khỏe, may mắn, cầu siêu để các vong linh được giải thoát khỏi cảnh trần thế và cầu sám hối để tự nhận lỗi về những sai lầm đã từng mắc phải.
Cách lau dọn, vệ sinh bàn thờ
Việc vệ sinh và dọn dẹp bàn thờ là một công việc quan trọng và cần được thực hiện một cách cẩn thận và tỉ mỉ. Giữ cho bàn thờ luôn sạch sẽ và dễ chịu không chỉ thể hiện sự quan tâm và tôn trọng của chúng ta đối với tổ tiên mà còn là việc chăm sóc tâm linh cá nhân của mỗi người.
Dưới đây là những bước quan trọng trong quá trình dọn dẹp bàn thờ gia đình bạn cần nắm rõ:
Trước khi bắt đầu dọn dẹp bàn thờ hoặc phòng thờ, người tiến hành phải tắm rửa sạch sẽ hoặc rửa tay kỹ càng. Sau đó, hãy chuẩn bị một đĩa hoa quả để đặt lên bàn thờ và thắp một nén nhang nhằm thông báo với tổ tiên và linh thần rằng hôm nay chúng ta sẽ dọn dẹp bàn thờ, mời tổ tiên và chư vị thần linh cho phép và rời xa để chúng ta thực hiện công việc này.
Bước tiếp theo trong quá trình dọn dẹp bàn thờ là chờ đến khi hương cháy hết trước khi lau chùi bài vị của tổ tiên. Lưu ý rằng khi lau chùi bài vị, bạn nên sử dụng nước ấm thay vì nước lạnh. Tốt nhất là nấu nước thơm để rửa sạch bài vị.
Sau khi hoàn thành việc lau chùi bài vị của Phật và tổ tiên, bạn mới tiến hành dọn dẹp bát hương. Đây là một công việc cực kỳ quan trọng vì nếu không thực hiện đúng cách, có thể gây rối loạn tài vận. Vì vậy, để tránh tình trạng này, bạn nên dùng một chiếc thìa nhỏ để xúc tro và đổ nó ra ngoài trước khi rửa sạch bát hương và đặt sang một bên. Sau đó, sử dụng một khăn sạch (tốt nhất là khăn mới) để lau sạch mặt bàn thờ.
Khi bát hương đã khô, nếu đó là bát hương thờ Phật, bạn nên sử dụng bảy tờ tiền vàng, còn nếu đó là bát hương của tổ tiên, hãy sử dụng ba tờ tiền vàng để đốt quanh và cháy một nửa trước khi đổ vào bát. Chờ đến khi tiền vàng cháy hết, hãy đổ tro vào bát hương một lần và cùng một lúc. Ngoài ra, bạn cũng có thể sử dụng tro cũ thay vì tro mới để cho vào bát hương.
Trong thời đại hiện đại này, với nhiều ràng buộc thời gian và nhiều phong tục đã trở nên thưa thớt, nhiều người và gia đình không còn thực hiện đầy đủ các lễ nghi như xưa nữa. Tuy nhiên, thái độ kính cẩn và trang trọng trong quá trình dọn dẹp bàn thờ để đón năm mới vẫn được duy trì như trước.
