Phó Thủ tướng Lê Minh Khái cho biết, đến nay không ghi nhận trường hợp sở hữu chéo trong lĩnh vực ngân hàng trên hồ sơ, sổ sách. Tuy nhiên, rất khó để phát hiện những trường hợp đứng tên hộ hay nhờ người sở hữu.
Vụ SCB-Vạn Thịnh Phát và hệ luỵ sở hữu chéo tại ngân hàng
Sáng ngày 8/6, chất vấn trực tiếp Phó Thủ tướng Lê Minh Khái tại nghị trường Quốc hội, ĐQBQH Hà Sỹ Đồng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị đã dẫn báo cáo của Ủy ban Kinh tế Quốc hội cho rằng tình trạng sở hữu chéo, thao túng lợi ích nhóm trong lĩnh vực ngân hàng vẫn rất đáng lo ngại.
Ông Đồng cũng chỉ ra các "chiêu trò" sở hữu chéo tại ngân hàng. Theo đó, nhiều ngân hàng thương mại (NHTM) cổ phần không hề mang đúng bản chất là "công ty đại chúng và niêm yết chứng khoán" như quy định pháp luật hiện hành, nhưng cơ quan quản lý chuyên ngành vẫn rất khó vạch mặt chỉ tên.
Thực tế, việc xử lý các tổ chức tín dụng yếu kém, có vấn đề, diễn ra chậm chạp, không đạt mục tiêu dự tính, dù ngành ngân hàng đã trải qua nhiều giai đoạn tái cơ cấu kéo dài suốt từ năm 2011 tới nay.
"Hệ lụy là nguy cơ rủi ro chéo trong hệ thống tài chính ngân hàng lại bùng lên, đặc biệt khi sự kiện Vạn Thịnh Phát – SCB nổ ra đầu hồi tháng 10/2022 là một hệ lụy nặng nề nhưng tất yếu của tình trạng trên", - ông Đồng đề nghị Phó thủ tướng cho biết ý kiến về vấn đề này.
Ngoài câu chuyện của SCB hay Vạn Thịnh Phát, trước đó, phát biểu ở phiên thảo luận tại tổ bàn về xây dựng dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi), một số đại biểu còn cho rằng có nhiều doanh nghiệp là đại gia đứng sau ngân hàng.
Đại biểu Đặng Ngọc Huy (Đoàn Quảng Ngãi) cho rằng, hiện nay, tình trạng sở hữu chéo tại các ngân hàng chưa được giải quyết dứt điểm, nhưng dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) chưa đề ra được quy định phòng ngừa.
"Tôi thấy ngoài câu chuyện của SCB hay Vạn Thịnh Phát, tại nhiều doanh nghiệp, đứng sau đại gia đều có một ngân hàng", - ông Huy cho biết.
Với vấn đề này, Đại biểu Nguyễn Hải Nam (đoàn Thừa Thiên – Huế) cho rằng, ngành ngân hàng là doanh nghiệp đặc biệt, phải đáp ứng những nguyên tắc quản trị bậc cao, hiện đại như nguyên tắc công khai minh bạch, độc lập khách quan.
Cùng với đó, còn xuất hiện tình trạng sở hữu chéo giữa ngân hàng và các công ty tài chính, doanh nghiệp bất động sản, có sự "lách luật" về tỷ lệ sở hữu, lách cả hạn mức tín dụng cho một số doanh nghiệp...
"Trên thị trường tài chính Việt Nam, cứ nhìn vào một ngân hàng thì sẽ thấy bóng dáng của một doanh nghiệp bất động sản phía sau", - ông Nam nói thẳng.
ĐBQH này cho rằng, sở hữu chéo trong ngân hàng là lực cản về cạnh tranh của các ngân hàng, cũng như sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng. Do đó, cần đánh giá thực trạng sở hữu cổ phần tại các tổ chức tín dụng để xác định rõ mức độ, nguyên nhân của tình trạng sở hữu chéo, từ đó đề xuất giải pháp căn cơ để xử lý triệt để.
Phát biểu tại phiên thảo luận tổ khi đó, ông Hà Sỹ Đồng cho rằng, sở hữu chéo trong hệ thống ngân hàng luôn tiềm ẩn rủi ro hệ thống, làm gia tăng một số rủi ro chính. Đơn cử, rủi ro tăng vốn ảo thông qua việc đi vay để đầu tư, góp vốn lẫn nhau (trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua công ty con/cháu).
Cạnh đó, còn có rủi ro thâu tóm, chi phối của nhóm cổ đông lớn và người có liên quan việc ngân hàng mẹ, các công ty con, công ty liên kết cùng đầu tư vào một doanh nghiệp, sở hữu cổ phần chi phối hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại.
"Chẳng hạn như Baovietbank và PVcombank có cổ đông là doanh nghiệp Nhà nước sở hữu cổ phần chiếm trên 15% vốn điều lệ. Vụ việc bà Trương Mỹ Lan - Ngân hàng SCB, tập đoàn Masan và nhóm cổ đông lớn tại Techcombank, nhóm cổ đông tại ACB", - ĐBQH Hà Sỹ Đồng nêu thẳng.
Pháp luật hiện nay đã có quy định các ngân hàng không được phép cho cổ đông của mình vay vốn. Tuy nhiên, theo ông Đồng, thực tế chủ sở hữu lại có thể cho vay đối với các công ty, doanh nghiệp con của những cổ đông này.
"Do mạng lưới phức tạp trong mối quan hệ sở hữu giữa các ngân hàng, khi xuất hiện rủi ro, rất dễ xảy ra hiệu ứng domino không chỉ trong hoạt động ngân hàng", - ông Đồng cho biết.
Do đó, ĐBQH lo ngại, một khi giám sát không chặt chẽ, các chủ sở hữu có thể chi phối để dòng tiền chảy vào các dự án "sân sau" của mình.
"Cần thiết phải rà soát đồng bộ hệ thống pháp luật để thắt chặt, hạn chế những vụ việc quy mô lớn, gây ra tổn thất nghiêm trọng cho hệ thống tài chính, đặc biệt sau sự việc SCB - Vạn Thịnh Phát gần đây", - ông Đồng nhấn mạnh.
Không ghi nhận sở hữu chéo trên sổ sách
Trả lời chất vấn của đại biểu, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái cho biết, các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng là một định chế đặc biệt, vừa huy động vốn và vừa cho vay.
Điều này có nghĩa là không phải sử dụng vốn của mình mà sử dụng vốn huy động, là một ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Do đó, việc kiểm soát, giám sát, quản lý theo những tiêu chuẩn là hết sức nghiêm ngặt, trong đó có việc sở hữu chéo sẽ tác động đến những hành vi thao túng trong hoạt động của ngân hàng và đặc biệt là các hoạt động tín dụng.
Đối với xử lý sở hữu chéo trong các ngân hàng, Phó Thủ tướng cho biết trong thời gian qua Ngân hàng Nhà nước, Chính phủ cũng đã rất quan tâm, tích cực tổ chức kiểm tra, thanh tra, xử lý.
Tuy nhiên, cũng còn có những khó khăn, bởi vì vốn điều lệ nếu được công khai thì xử lý được ngay, nhưng trong thực tế thì có thể là đứng tên hộ, có thể là nhờ người khác đứng tên.
"Đến nay không ghi nhận trường hợp sở hữu chéo trong lĩnh vực ngân hàng trên hồ sơ, sổ sách. Tuy nhiên, rất khó để phát hiện những trường hợp đứng tên hộ hay nhờ người sở hữu", - Phó Thủ tướng nói.
Do đó trong quá trình kiểm tra, đánh giá, nhận định và kết luận những vấn đề này đòi hỏi cũng phải có sự phối hợp của các ngành, các cấp, đặc biệt là các cơ quan bảo vệ pháp luật thì mới giải quyết được, theo ông Khái.
Khó khăn thứ hai, theo Phó Thủ tướng là trong sở hữu chéo không chỉ sở hữu về vốn mà sở hữu về các hoạt động của ngân hàng như đầu tư, tín dụng, ví dụ như dành món tín dụng cho những nhóm lợi ích có sở hữu chéo ngầm thì cũng rất nguy hiểm, sẽ làm méo mó các hoạt động kinh tế, không công khai, minh bạch và sẽ làm ảnh hưởng tới môi trường chung.
"Việc này Chính phủ cũng đã chỉ đạo và Ngân hàng Nhà nước cũng thường xuyên thanh tra, để hạn chế đến mức tối đa đối với sở hữu chéo trong ngành ngân hàng", - Phó Thủ tướng nêu rõ.
Tăng thanh tra
Ông Khái nêu ra một số giải pháp như hoàn thiện về cơ chế, chính sách. Dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) phải có những quy định hết sức vững chắc để kiểm soát, quản lý và xử lý những trường hợp sở hữu chéo.
Ngoài ra, cần phải tăng cường cơ quan thanh tra, kiểm tra, giám sát. Cơ quan này phải hoạt động độc lập, phải đủ năng lực và cũng phải triển khai hoạt động thanh tra hết sức hiệu lực, hiệu quả, hết sức trọng tâm, trọng điểm.
Tiếp đến, Phó Thủ tướng lưu ý, hệ thống kiểm toán nội bộ phải tự phát hiện ra cho vay lệch chuẩn thì phải xử lý kịp thời trong nội bộ của ngân hàng và Ngân hàng Nhà nước xem các cơ quan kiểm tra, kiểm soát nội bộ là một cánh tay nối dài của thanh tra Ngân hàng Nhà nước để xử lý.
"Một giải pháp nữa là cần phải công khai, minh bạch và nếu phát hiện là xử lý nghiêm, công khai, để các nhà đầu tư, kể cả trong và ngoài nước và Nhân dân có những thông tin để kiểm tra, giám sát", - Phó Thủ tướng khẳng định.