Nhiều doanh nghiệp cho rằng, cơ quan quản lý cần thiết lập hàng rào kỹ thuật chất lượng, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại phù hợp để hạn chế sản phẩm thép cạnh tranh không lành mạnh, bảo vệ ngành sản xuất thép trong nước.
Thép Trung Quốc xuất sang Việt Nam tăng mạnh
Tại Việt Nam, các doanh nghiệp hoạt động trong ngành thép như Hòa Phát, Tôn Hoa Sen, Tôn Đông Á... hiện cung cấp đa dạng, nhiều loại sản phẩm từ thép xây dựng, thép cuộn cán nóng, cán nguội, tôn mạ..., đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu sang thị trường Mỹ, châu Âu, Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc.
Hiện công suất sản xuất của ngành thép Việt Nam dao động ở mức 29 - 30 triệu tấn/năm, lớn hơn nhu cầu sử dụng trong nước.
Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) ghi nhận, trong 5 tháng đầu năm 2023, sản xuất thép thành phẩm của các doanh nghiệp thành viên đạt 11 triệu tấn, giảm 21,8% so với cùng kỳ năm ngoài.
Đáng chú ý, theo VSA, lượng thép Trung Quốc nhập vào Việt Nam vẫn tăng rất mạnh, lên tới hơn 2,65 triệu tấn, chiếm hơn 52% tổng sản lượng thép nhập khẩu.
Trung Quốc là nước chiếm tới trên một nửa sản lượng thép toàn cầu. Trong bài khi phát biểu tại đại hội cổ đông gần đây, Chủ tịch Tập đoàn Hòa Phát Trần Đình Long cho rằng, việc Trung Quốc tăng cường xuất khẩu là áp lực lớn với ngành thép trong nước. Có không ít doanh nghiệp ngành thép lao đao, công nhân "bí" việc.
Báo Tuổi Trẻ ghi nhận tình trạng, nhiều doanh nghiệp thép lớn phải ngưng hoạt động nhiều lò, hoạt động khoảng 50% công suất, thậm chí thấp hơn.
Vì sao ngành thép Việt Nam “thua” Trung Quốc ngay trên sân nhà?
Theo Chủ tịch VSA Nghiêm Xuân Đa, thép là ngành công nghiệp xương sống, chất lượng thép ảnh hưởng đến nhiều ngành kinh tế khác nhau. Việc tiêu thụ trong nước sụt giảm, xuất khẩu khó khăn trong bối cảnh sản phẩm nhập khẩu ồ ạt đổ vào khiến các doanh nghiệp thép Việt Nam chao đảo.
Theo quy định hiện nay, thép không nằm trong mặt hàng nhóm 2 gây mất an toàn nên không yêu cầu công bố hợp quy, kiểm tra sản phẩm, hàng hóa nhập khẩu. Thép nhập khẩu đa phần được hưởng mức thuế 0%, trong khi thép Việt Nam xuất khẩu sang nước ngoài phải chịu thuế rất cao.
Chẳng hạn, thép HRC của Việt Nam xuất sang Thái Lan chịu thuế hơn 42%. Hay như thép cán nguội từ Việt Nam (sử dụng nguyên liệu thép cán nóng nhập khẩu từ lãnh thổ Đài Loan và Hàn Quốc) xuất sang Mỹ chịu thuế hơn 450%. Trong khi đó, cũng sản phẩm này từ Trung Quốc vào Việt Nam chỉ phải chịu thuế chống bán phá giá dao động khoảng 4,43 - 25,22%...
Bên cạnh đó, các biện pháp phòng vệ thương mại như tự vệ phôi thép đã bị dỡ bỏ, các sản phẩm thép khác như tôn mạ, tôn màu, thép cuộn cán nóng (HRC), ống thép, thép dự ứng lực... đều không bị bất kỳ biện pháp phòng vệ thương mại nào.
Theo một đại diện doanh nghiệp lớn trong ngành thép, thép Việt Nam xuất khẩu sang các nước phải có giấy chứng nhận sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn của riêng từng nước khá khắt khe. Vậy nhưng, Việt Nam vẫn chấp nhận tiêu chuẩn do doanh nghiệp tự soạn và công bố.
Hàng rào kỹ thuật
Các doanh nghiệp cho hay, hầu hết các nước đều tập trung đầu tư, hỗ trợ doanh nghiệp thép để tăng sức cạnh tranh. Ví dụ, Trung Quốc có chính sách miễn giảm, hoàn thuế với thép hợp kim, thép cuộn... để tăng xuất khẩu. Mỹ, EU và Hàn Quốc thì tập trung vào các biện pháp phòng vệ thương mại.
VSA ghi nhận, trong 5 tháng đầu năm 2023, thép Việt bán ra chỉ đạt 10,4 triệu tấn, giảm 19,3% so với cùng kỳ năm 2022, mặc dù từ đầu năm đến nay thép trong nước đã có 13 phiên giảm giá.
Lãnh đạo một doanh nghiệp thép có trụ sở tại quận Phú Nhuận (TP.HCM) cho rằng, việc doanh nghiệp trong nước phải căng mình chịu trận, chấp nhận khó khăn để duy trì sản xuất, giữ chân lao động, trong khi mỗi năm vẫn chi hàng tỉ USD nhập khẩu thép hưởng thuế 0% và không phải chịu bất kỳ biện pháp phòng vệ thương mại nào là một nghịch lý.
Vị này đề nghị thiết lập hàng rào kỹ thuật chất lượng nhằm mục đích kiểm soát tuân thủ chất lượng, điều tiết lượng hàng nhập khẩu. Bởi vì trên thực tế, nhiều nước đã lập ra những hàng rào quy chuẩn kỹ thuật khắt khe.
Chẳng hạn, xuất khẩu thép vào Indonesia, các sản phẩm phải được cấp chứng nhận SNI là tiêu chuẩn quốc gia của Indonesia. Để được cấp SNI, cần có người đại diện, công ty ở Indonesia, sau đó tiếp tục xin cấp sử dụng nhãn SNI...
Đồng ý với quan điểm trên, Tổng giám đốc Công ty CP công nghiệp Á Mỹ Trần Tuấn Đại cho rằng, hàng rào kỹ thuật Việt Nam tuy có nhưng rất đơn giản bởi chỉ đánh giá sản phẩm mẫu. Theo ông, cần lập hàng rào kỹ thuật theo chuẩn quốc tế để ngăn hàng nhập khẩu kém chất lượng.
Ông Nghiêm Xuân Đa thì cho rằng, cần xây dựng quy trình, thủ tục kiểm tra chất lượng thép nhập khẩu vào Việt Nam. Cụ thể, thép nhập khẩu cần phải có giấy chứng nhận tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng của Việt Nam.
Đồng thời, tăng cường điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại phù hợp để hạn chế sản phẩm thép cạnh tranh không lành mạnh, bảo vệ ngành sản xuất thép trong nước. Bên cạnh đó, cần xây dựng và ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về thép tôn mạ kim loại và sơn phủ màu...