Ngân hàng Việt Nam bắt đầu ngấm đòn

Số liệu của 27 ngân hàng niêm yết công bố BCTC quý II/2023 cho thấy tình cảnh rất khó khăn của toàn hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Theo quan sát, ngành ngân hàng Việt Nam đang phải "chịu trận" và bắt đầu thấm đòn khi lãi suất đầu vào tăng cao, tín dụng tăng trưởng thấp và yêu cầu giảm lãi suất đồng hành cùng nền kinh tế.

Trên tạp chí Nhà đầu tư đề cập, bối cảnh chung là thu nhập lãi thuần của hầu hết các ngân hàng đều suy giảm hoặc tăng trưởng rất thấp so với cùng kỳ năm trước.

Với con số tăng trưởng tín dụng 6 tháng chỉ 4,73% thì mục tiêu 14% cả năm là đầy thách thức.

Trong khi đó, theo VnExpress, trong số 22 ngân hàng đã công bố báo cáo tài chính quý II, chi phí trả lãi trong ba tháng gần nhất đều tăng hai chữ số so với cùng kỳ năm trước. Một số nhà băng ghi nhận chi phí này cao hơn gấp đôi, thậm chí gấp Ngược lại, thu nhập lãi và các khoản tương đương có biên độ tăng chậm hơn đáng kể, dẫn tới thu nhập lãi thuần bị thu hẹp - diễn biến lần đầu tiên trong nhiều năm gần đây. Kể cả giai đoạn Covid-19, thu nhập lãi thuần của các ngân hàng vẫn tăng trưởng dương.

Thống kê lợi nhuận trước thuế của 27 ngân hàng trong 6 tháng đầu năm 2023 cho thấy, hơn một nửa là tăng trưởng lợi nhuận dưới 10%, trong đó có tới 11/27 nhà băng tăng trưởng lợi nhuận âm từ 5-89%.

Các đơn vị này gồm Ngân hàng Bản Việt (-89%), ABBank (-59%), VPBank (-48%), LPBank (-32%), NCB (-29%), SeABank (-28%), Eximbank (-26%), Techcombank (-20%), VietABank (-16%), ngân hàng Bảo Việt (-7%) và VietBank (-5%);

Chỉ có 5/27 ngân hàng có mức tăng trưởng lợi nhuận trên 20% là Sacombank (+64%), OCB (+47%), NamABank (+30%), BIDV (+26%) và PGBank (+24%)...

Thực tế này trái ngược so với những con số tăng trưởng lợi nhuận khủng của nhóm ngân hàng có vốn hoá lớn và trung trong nửa đầu năm 2022.

Ở nhóm các ngân hàng quốc doanh, VietinBank, Vietcombank, BIDV ghi nhận chi phí trả lãi trong quý II vừa qua tăng 60-80% so với cùng kỳ năm trước.

Trong khi đó, mức tăng của thu nhập từ lãi cho vay chỉ bằng một nửa, quanh mốc 35-40%.

Trong Big 4, đứng đầu về quy mô là BIDV với chi phí lãi và các khoản tương tự là hơn 25.500 tỷ đồng trong quý II năm nay, cao hơn 75% so với cùng kỳ năm 2022.

Ở chiều ngược lại, thu nhập lãi chỉ tăng 35%, khiến thu nhập lãi thuần trong kỳ giảm hơn 6%. Chỉ tiêu này trước đó đã tăng trưởng liên tục, kể cả giai đoạn bị ảnh hưởng bởi của dịch bệnh.

Cả Vietcombank hay VietinBank đều ghi nhận xu hướng tương tự. Chi phí lãi trong ba tháng gần nhất của Vietcombank gấp gần hai lần cùng kỳ, còn VietinBank cũng tăng hơn 60%.

Tuy nhiên, không giống BIDV, thu nhập lãi thuần của VietinBank và Vietcombank vẫn tăng trưởng dương nhưng biên độ đều dưới 10%.

Cuộc đua lãi suất huy động trong giai đoạn cuối năm 2022 - đầu năm 2023 ở nhóm tư nhân so với nhóm quốc doanh thậm chí còn căng thẳng hơn.

Kết quả là trong quý II, nhiều nhà băng top đầu nhóm này chịu chi phí lãi hơn gấp đôi cùng kỳ.

Trong số này, Techcombank, ngân hàng tư nhân nhiều năm trước còn nắm chắc vị trí "á quân" về lợi nhuận thì nay rơi về cuối top 5. Theo đó, Techcombank ghi nhận lợi nhuận trước thuế trong quý II/2023 tương đương quý I khi đạt 5.649 tỷ đồng, nhưng lũy kế nửa đầu năm nay là gần 11.300 tỷ đồng, giảm 20% so với cùng kỳ năm trước (14.106 tỷ đồng).

Nguyên nhân chủ yếu khiến lợi nhuận suy giảm là do chi phí huy động tăng nhanh, biên lãi ròng (NIM) suy giảm do tăng chi trả lãi tiền gửi (gấp 2,8 lần) và lãi tiền vay (gấp 4,2 lần), dẫn đến quy mô thu nhập lãi thuần thu hẹp còn 12,8 nghìn tỷ đồng, giảm 19,4% so với cùng kỳ.

Lãi từ hoạt động dịch vụ của Techcombank trong 6 tháng đầu năm 2023 tăng 8%, thu về gần 3.964 tỷ đồng, nhờ thu dịch vụ thanh toán và tiền mặt tăng 68%, đạt 4.166 tỷ đồng.

Tuy nhiên, Techcombank phải trích gần 1.342 tỷ đồng để dự phòng rủi ro tín dụng, gấp 2 lần cùng kỳ, do đó lãi trước thuế giảm 20%, còn hơn 11.272 tỷ đồng (kế hoạch cả năm 2023 là đạt 22.000 tỷ đồng lợi nhuận trước thuế).

Nguyên nhân nữa là đà tăng chi phí lãi đứng đầu hệ thống là do tỷ lệ tiền gửi không kỳ hạn (CASA) của Techcombank giảm mạnh. Những năm trước, tỷ lệ CASA của Techcombank chiếm gần một nửa tổng huy động, nhưng đã giảm xuống 32% vào cuối quý 1, trước khi tăng lên gần 35% vào cuối quý 2.

VPBank, MB và HDBank cùng một số nhà băng nữa cũng là những ngân hàng khác trong top đầu nhóm tư nhân có tốc độ tăng chi phí lãi trong quý II vượt 100%. Riêng VPBank lãi thuần quý II và nửa đầu năm nay đều thấp hơn cùng kỳ năm 2022.

Nguyên nhân chính là chi phí lãi tăng mạnh. Chỉ tiêu này với quý II của ngân hàng mẹ VPBank là hơn 9.000 tỷ đồng, so với mức 4.200 tỷ quý II/2022. Lũy kế 6 tháng, VPBank chi ra hơn 16.500 tỷ đồng cho chi phí lãi, gấp hơn hai lần so với năm trước.

Tương tự, tăng trưởng thu nhập từ lãi của MB và HDBank trong quý II đạt 40-60%, còn tăng chi phí lãi lên tới 120-127%.

Cần lưu ý, những diễn biến này xuất hiện sau một giai đoạn ngân hàng huy động tiền gửi lãi suất cao, rồi lại gặp khó khăn trong việc mở rộng tín dụng do khả năng hấp thụ vốn yếu của nền kinh tế.

Nửa cuối năm 2022, thanh khoản của hệ thống ngân hàng trở nên căng thẳng khi "room" tín dụng bị dùng cạn, lượng tiền gửi của doanh nghiệp thu hẹp do khó khăn chung. Để cân đối cơ cấu vốn, các nhà băng chuyển hướng trọng tâm sang thu hút tiền gửi từ dân cư.

Lãi suất theo đó bắt đầu tăng nhanh từ giữa năm 2022, một phần cũng do đà tăng của nhiều nền kinh tế nhằm đối phó với lạm phát. Lãi suất huy động của hệ thống ngân hàng thời điểm đó có lúc được đẩy lên 11-12%. Để tận dụng ưu đãi, đa số người gửi tiền trong giai đoạn này chọn kỳ hạn dài. Áp lực chi phí vốn lãi suất cao vì thế đã kéo dài sang nửa đầu năm 2023.

Tuy nhiên, việc mở rộng tín dụng gặp khó khăn. Tín dụng trong nửa đầu năm nay của toàn hệ thống chỉ tăng 4,7%, bằng một nửa tốc độ của cùng kỳ năm trước. Hoạt động nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn, giảm đơn hàng, dẫn tới tình trạng giảm nhu cầu vay vốn.

Tuy nhiên, lãnh đạo một số ngân hàng cho rằng áp lực chi phí vốn đầu vào cao sẽ còn ảnh hưởng trong thời gian tới, bởi ít nhất phải tới cuối năm nay, các khoản tiền gửi kỳ hạn 1 năm từ cuối năm 2022 (thời điểm mặt bằng lãi suất huy động cao) mới tất toán.

Việc mở rộng tín dụng gặp khó, trong khi chi phí vốn đầu vào cao sẽ tiếp tục là một bài toán khó với các nhà băng.

TS. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia kinh tế - tài chính cho rằng, tăng trưởng của các ngân hàng có lẽ không khả quan trong nửa cuối năm 2023, do nợ xấu đang tăng, tín dụng từ đầu năm đến nay tăng chưa đến 5%, thấp hơn nhiều so với dự báo, trong khi mục tiêu cho cả năm là 14%.

Ngoài ra, lợi nhuận của ngành được giới phân tích đánh giá có sự phân hóa mạnh trong năm tới. Trong đó, một số ngân hàng thuộc nhóm quy mô nhỏ sẽ tiếp tục giảm lợi nhuận, trong trường hợp thị trường bất động sản và tình hình vĩ mô thế giới tiếp tục xấu đi khiến tín dụng chậm lại và khả năng trả nợ của khách hàng khó hồi phục, đồng thời các chính sách hỗ trợ hết hiệu lực.

Dù đối mặt với khó khăn lớn từ hoạt động chính nhưng theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, sẽ không có ngân hàng báo lỗ. Ông Hiếu phân tích, các nhà băng có rất nhiều "kỹ thuật" kế toán để hạch toán lợi nhuận, có khi là giảm trích lập dự phòng, có khi là hạch toán những khoản "để dành"... nhằm tránh lỗ".

Công ty chứng khoán Vietcombank (VCBS) mới đây đã dự báo lợi nhuận trước thuế toàn ngành ngân hàng giảm tốc trong năm 2023 với tốc độ tăng trưởng dự kiến chỉ đạt khoảng 10% do tăng trưởng tín dụng thấp, biên lãi thuần (NIM) thu hẹp và nợ xấu tăng lên.

Theo đó, VCBS hạ dự báo tốc độ tăng trưởng tín dụng xuống khoảng 12% trong năm 2023 do lãi suất cho vay ở mức cao và sức khỏe tài chính của khách hàng suy giảm.