Một trong những địa điểm đáng nhớ ở Matxcơva gắn liền với cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại của nhân dân Liên Xô chống phát xít Đức là sân vận động Dynamo ở thủ đô Nga. Vào ngày thứ sáu của cuộc chiến, tại đây đã bắt đầu thành lập lữ đoàn cơ giới cho các mục đích đặc biệt. Hàng năm vào cuối tháng 6, các cựu chiến binh OMSBON - đáng tiếc, dần dần, các cựu binh người còn chỉ còn lại chừng dăm - cùng góa phụ và con cháu của họ tổ chức buổi gặp mặt tại sân vận động, gần tấm bia tưởng niệm.
Năm 2023, lần đầu tiên đại diện chính thức nước ngoài, ông Vương Đắc Thắng - Tùy viên Quốc phòng Việt Nam tại Liên bang Nga - đã tham dự cuộc gặp này. Thực tế này không chỉ là bằng chứng thể hiện sự tôn trọng của Việt Nam đối với các anh hùng trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại mà theo Chủ tịch Hồ Chí Minh chiến thắng của Liên Xô trong cuộc chiến tranh này là một nhân tố quan trọng góp phần đem lại thành công của Cách mạng Tháng Tám và tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam. Nhưng cũng là để tưởng nhớ những người Việt đã chiến đấu trong đội ngũ OMSBON.
Hành trình trả lại tên cho chiến sĩ Hồng quân người Việt
Lần đầu tiên, sự thật về những người Việt tham gia bảo vệ Matxcơva được công chúng biết đến vào năm 1967, từ một cuộc phỏng vấn của Đài phát thanh Matxcơva (tiền thân của Sputnik hiện tại) với Phó Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Tôn Đức Thắng. Sau đó, các chiến sĩ Hồng quân người Việt tham gia bảo vệ Matxcơva cũng được đề cập đến trong hồi ký của Tướng Shtemenko, người lãnh đạo Bộ Tổng tham mưu trong những năm chiến tranh, và Tướng Sudoplatov, một trong những nhà lãnh đạo của Cơ quan an ninh Liên Xô thời đó. Và trong hồi ký của mình, Chính ủy OMSBON Ivan Vinarov, người Bulgaria, Ủy viên Ban chấp hành Quốc tế Cộng sản, cho biết về sáu chiến sĩ tình nguyện người Việt đã tham gia bảo vệ Matxcơva trong đội ngũ lữ đoàn quốc tế OMSBON.
Ban tiếng Việt của Đài phát thanh Matxcơva bắt đầu tìm hiểu những người Việt này là ai. Tham gia cuộc tìm kiếm kéo dài nhiều năm có cả các nhà Việt Nam học hàng đầu của Nga, cũng như các nhà sử học, các nhân viên bảo tàng và kho lưu trữ của cả hai nước, các cựu nhân viên của Ủy ban Quốc tế Cộng sản. Đại diện công chúng Việt Nam cũng tham gia quá trình này.
Quá trình tìm kiếm mang lại những kết quả nào?
Matxcơva là một trong những hướng quan trọng nhất trong cuộc tấn công của Hitler. Chống lại Matxcơva là lực lượng tập trung hai triệu binh sĩ phát xít, hơn 14.000 súng ống, 2.000 xe tăng, 1.500 máy bay.
Hitler cổ vũ quân đội của y với những lời lẽ ngạo mạn như sau: "Toàn bộ các thủ đô của châu lục Âu đã cúi đầu tuân phục chúng ta. Chỉ còn lại một Matxcơva. Hãy cho thấy sức mạnh của vũ khí Đức!".
Hitler vênh vang hứa rằng vào ngày 7 tháng 11 năm 1941 y sẽ thân chinh duyệt cuộc diễu binh của quân đội Đức trên Quảng trường Đỏ Matxcơva rồi sau đó hạ lệnh tháo nước nhấn chìm thành phố, biến thủ đô Liên Xô thành một hồ nước khổng lồ.
Từ những người lính cho tới dân thường của Matxcơva đều nhất tề đứng lên quyết tâm bảo vệ thủ đô. Các sư đoàn thiện chiến với thiết bị quân sự được điều về mặt trận đặc biệt trọng yếu này. Tại Matxcơva bắt đầu hình thành các đơn vị dân phòng. Hàng trăm nghìn người Matxcơva đăng ký tình nguyện nhập ngũ. Tại thủ đô Liên Xô bắt đầu thành lập một lữ đoàn súng trường cơ giới đặc biệt đi vào lịch sử với tên gọi vắn tắt là OMSBON, nhằm mục đích bảo vệ Matxcơva cũng như hoạt động phá hoại và trinh sát trên lãnh thổ bị Đức Quốc xã chiếm giữ.
OMSBON - nguyên mẫu của lực lượng đặc nhiệm hiện đại
Trong đội ngũ OMSBON, bên cạnh các đơn vị riêng chuyên hoạt động ở hậu địch, còn có hai trung đoàn cơ động. Một trung đoàn được thành lập từ các vận động viên xuất sắc nhất của Liên Xô thời đó. Theo đề nghị của Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản, trung đoàn thứ hai được quyết định thành lập gồm những người nhập cư chính trị, chủ yếu là các thành viên cộng sản ở Matxcơva. Trong đó có gần 300 đảng viên Cộng sản Tây Ban Nha đã phải rời quê hương của họ sau thất bại của nền Cộng hòa, hơn 100 người từ Bulgaria. Trong trung đoàn còn có những người Đức, Séc, Ba Lan, Hungary, Italy, Hy Lạp, Pháp. Và - sáu người Việt. Chính ủy của trung đoàn này là ông Ivan Vinarov, đảng viên Cộng sản Bulgaria, nhân viên Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản.
Vào đầu tháng 10, phát xít Đức mở đợt tấn công lớn thẳng vào Matxcơva chỉ còn cách thủ đô Liên Xô khoảng 20km. Nếu ai có dịp chạy xe theo xa lộ cao tốc từ sân bay Sheremetyevo vào Matxcơva, hẳn cũng nhận thấy ở ven đường (quãng giữa cung đường mất nửa giờ xe) có những cọc bê-tông "lông nhím" khổng lồ dựng tua tủa. Đó là biểu tượng hàng rào chống tăng, được kiến thiết để ghi nhớ rằng vào mùa thu năm 1941, chính nơi đây đã là tiền tuyến.
Lữ đoàn OMSBON được giao đảm trách một khu vực bố phòng của thủ đô. Phía sau khối trận địa bảo vệ là tường thành điện Kremlin. Ngày 6 tháng 11 năm 1941, Đức Quốc xã ném vào Matxcơva 250 máy bay. Các chiến sĩ bảo vệ thủ đô đã không cho bất kỳ phi cơ nào lọt vào bầu trời thành phố. Theo truyền thống, vào sáng ngày 7 tháng 11 thường có diễu hành lễ hội trên Quảng trường Đỏ. Nhưng vào tháng 11 của năm 1941 đầy biến cố, ít ai nghĩ rằng vẫn có duyệt binh. Thế nhưng, sáng sớm hôm đó ban chỉ huy OMSBON nhận được lệnh ngay lập tức phân công một số đơn vị có sự chuẩn bị tốt nhất để tham gia cuộc diễu binh trên Quảng trường Đỏ, rồi sau đó lại trở về vị trí chiến đấu.
Ông Ivan Vinarov viết trong hồi ký: "Vào ngày đó, Matxcơva giá buốt, tuyết lạnh bao phủ mọi thứ, hơi thở cũng biến thành đám mây nhỏ dày đặc. Tôi dõi nhìn khuôn mặt các chiến sĩ đều bước ngang qua… Đó là gương mặt của những con người sẵn sàng lấy thân mình chặn đứng dòng tấn công sắt thép hung hãn của bọn xâm lược. Đó là gương mặt của những con người đã gắn kết với nhau bởi ý chí thống nhất - quyết giành chiến thắng. Đó là các tráng sĩ! Bao nhiêu người đã ngã xuống để bảo vệ Matxcơva, họ đã hoàn thành nhiệm vụ của mình một cách đầy phẩm giá!".
Ngay sau cuộc duyệt binh, các quân nhân vừa đều bước trên Quảng trường Đỏ lập tức trở về vị trí chiến đấu. Và chẳng bao lâu sau đó, quân đội Liên Xô chuyển sang thế phản công, đánh bật bọn Đức Quốc xã khỏi cửa ngõ Matxcơva. Trong hàng ngũ Hồng quân xông lên kháng địch có cả những chiến sĩ tình nguyện người Việt.
Đầu những năm 1980, tác giả của bài này có dịp gặp gỡ một cựu chiến binh OMSBON - ông Alexandr Kazitsky. Ông hồi tưởng lại như sau.
Hồi tưởng của cựu chiến binh
"Tôi không giữ các chức vụ chỉ huy, và tôi không có nhiều cơ hội giao tiếp với các đồng chí Việt Nam. Tôi đã mấy lần gặp những chiến sĩ người Việt khi đang hành quân hay ở trận địa tiền tiêu. Tôi được chứng kiến họ nhắm bắn chính xác vào quân thù. Các đồng ngũ cùng trung đoàn đều nói rằng đó là những con người dũng cảm. Đôi lần tôi chuyện trò cùng họ và tin chắc rằng các chiến sĩ người Việt này nói tiếng Nga thạo, thích hát những bài ca Nga. Những chiến sĩ tình nguyện người Việt này đã cùng đồng đội Nga chia sẻ mọi khó khăn gian khổ ngoài mặt trận", - ông nói
"Mặc dù, tất nhiên, đối với họ điều đó khó khăn hơn so với người Nga chúng tôi: dù họ thích nghi phần nào với cái lạnh, nhưng, sương giá vào mùa đông năm đó rất khắc nghiệt. Nhiệm vụ chung của chúng tôi là đuổi phát xít Đức khỏi Matxcơva và sau đó đánh bại hoàn toàn quân Hitler tàn ác. Ngày 5 tháng 12 năm 41 lữ đoàn OMSBON cùng với các đơn vị khác của Hồng quân ở ngoại ô Matxcơva chuyển sang thế phản công. Bọn Đức quốc xã hứng chịu thất bại nặng nề đầu tiên trên mặt trận Xô-viết. Hơn nửa triệu tên phát xít bị tiêu diệt. Nhưng chiến thắng cũng là đắt giá với Hồng quân. Trung đoàn chúng tôi tổn thất nhiều đồng chí", - ông bày tỏ.
"Vào đầu năm 1942, khi chúng tôi đuổi hết bọn phát xít Đức ra khỏi địa phận Matxcơva, ba chiến sĩ người Việt dũng cảm đã hy sinh. Tôi nhớ về các bạn chiến đấu người Việt này khi chúng tôi chiếm được Berlin tháng 5 năm 1945, và khi nghe tin những người yêu nước Việt Nam giải phóng Sài Gòn vào tháng 5 năm 1975, rồi khi các phi công Liên Xô và Việt Nam cùng cất cánh bay lên không gian vũ trụ tháng 7 năm 1980. Và khi vào tháng 5 năm 1985, nhân kỷ niệm 40 năm Chiến thắng, họ được truy tặng Huân chương Chiến tranh Vệ quốc hạng Nhất của Liên Xô, sự kiện này đã mang lại rất nhiều niềm vui cho tôi. Tôi cảm thấy: cả nước ta ghi nhớ chiến công của các chiến binh OMSBON người Việt!" - ông Kazitsky kết luận.
Trong các bài mạn đàm tiếp theo của loạt bài "Những trang sử vàng", Sputnik sẽ tiếp tục kể về những chiến sĩ Hồng quân người Việt.