Dù đã đạt được nhiều cải tiến, ngành cơ khí Việt Nam vẫn chưa phát triển như kỳ vọng, thể hiện qua việc các sản phẩm cơ khí sản xuất trong nước hiện chỉ chiếm khoảng 7% thị phần.
Các chuyên gia cho rằng, để ngành cơ khí Việt Nam đủ sức cạnh tranh với doanh nghiệp FDI, cơ quan quản lý cần có cơ chế chính sách khuyến khích doanh nghiệp phát triển, yêu cầu các dự án kinh tế ưu tiên sử dụng hàng nội địa, theo hướng “những thiết bị nào trong nước đã sản xuất được thì kiên quyết không cho nhập khẩu”.
Vì sao ngành cơ khí Việt Nam vẫn chưa phát triển như kỳ vọng?
Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) đánh giá, với các sản phẩm như khuôn mẫu, linh kiện cơ khí, ngựa và cao su kỹ thuật,... ngành cơ khí trong nước đã đảm nhận được với năng lực tốt.
Theo đó, linh kiện kim loại sản xuất trong nước đã đáp ứng 85-90% nhu cầu cho sản xuất xe máy; 15-40% nhu cầu linh kiện cho sản xuất ôtô (tùy chủng loại xe), khoảng 20% cho sản xuất thiết bị đồng bộ và 40-60% cho sản xuất các loại máy nông nghiệp, máy động lực và 40% cho máy xây dựng.
Ngoài ra, cung ứng linh kiện kim loại cho các ngành công nghiệp công nghệ cao hiện nay cũng đã đáp ứng khoảng 10% nhu cầu.
Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam (VAMI) cho biết, dù đã có nhiều bước tiến trong sản xuất các sản phẩm cơ khí, công nghiệp hỗ trợ; nhiều sản phẩm đã kết nối và vươn ra quốc tế, nhưng nhìn chung toàn ngành, sản phẩm của đa số doanh nghiệp trong nước vẫn có chất lượng và độ chính xác thấp, giá thành sản xuất cao nên thiếu sức cạnh tranh.
“Cả nước có khoảng 3.100 doanh nghiệp ngành cơ khí chế tạo với 53.000 cơ sở sản xuất, nhưng các sản phẩm cơ khí sản xuất trong nước hiện chỉ chiếm khoảng 7% thị phần. Trong khi miếng bánh thị phần rất lớn, lên đến hàng trăm tỷ USD, nhưng liệu doanh nghiệp có đủ sức cạnh tranh và khả năng để chiếm lĩnh thị phần trong đó”, - theo đánh giá của VAMI.
Trên thực tế, tại Việt Nam đã có một số doanh nghiệp có điều kiện đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại, có thể chế tạo ra các sản phẩm chất lượng cao để xuất khẩu và thay thế hàng nhập khẩu. Song, số doanh nghiệp này vẫn còn quá ít ỏi và cũng đang gặp nhiều khó khăn để tồn tại và phát triển bền vững.
Mỗi năm, Việt Nam phải tốn vài chục tỷ USD nhập máy móc, thiết bị về để xây dựng các công trình, phát triển các ngành công nghiệp trong nước, trong khi ngành cơ khí chế tạo Việt Nam chỉ đáp ứng được một phần nhỏ.
Nguyên nhân là do các cấp, các ngành chưa thật sự nhận thức đúng về vị trí, vai trò cần thiết xây dựng và phát triển công nghiệp cơ khí; các cơ chế, chính sách của Nhà nước chưa đủ để tạo điều kiện để khuyến khích, phát triển ngành cơ khí.
Trong khi thế giới đang tiến đến kỷ nguyên công nghiệp 4.0, nhưng trình độ sản xuất của ngành cơ khí Việt Nam hiện nay mới chỉ đang ở giai đoạn đầu của 3.0, do thiếu nguồn lực đầu tư công nghệ mới, hạ tầng kỹ thuật, kỹ năng còn yếu.
Trên thực tế, chất lượng sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí của một số doanh nghiệp trong nước vẫn thấp, giá thành sản xuất lại cao nên thiếu sức cạnh tranh. Việt Nam cũng thiếu vắng nhiều doanh nghiệp cơ khí lớn, tầm cỡ quốc tế, đóng vai trò dẫn dắt.
Tăng nội địa hoá
Theo giới chuyên gia, để ngành cơ khí Việt Nam đủ sức cạnh tranh với doanh nghiệp FDI, các cơ quan quản lý cần có những cơ chế chính sách khuyến khích doanh nghiệp phát triển, yêu cầu các dự án kinh tế ưu tiên sử dụng hàng nội địa.
Tổng thư ký Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) Trương Thị Chí Bình cho rằng, muốn ngành cơ khí trong nước phát triển phải có được thị trường, nhưng để làm được điều này thì Chính phủ cần có cơ chế riêng cho ngành. Cụ thể là phải có chính sách rõ ràng với các sản phẩm cơ khí sản xuất được trong nước, theo hướng nếu những thiết bị nào trong nước đã sản xuất được thì kiên quyết không cho nhập khẩu.
Báo Công Thương dẫn lời ông Đỗ Hoài Nam - Chủ tịch HĐQT Công ty Cơ khí Hà Nội cho biết, quan trọng nhất đối với doanh nghiệp cơ khí là thị trường. Bộ Công Thương cần định hình cho doanh nghiệp trong nước có thể đáp ứng, phân chia thị trường ra sao để có thể cung ứng sản phẩm cho thị trường nội địa, rồi kế đến mới mạnh dạn đầu tư trang thiết bị, công nghệ mới để giảm giá thành sản xuất và cạnh tranh, từ đó tham gia chuỗi cung ứng.
Ông Đỗ Phước Tống – Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện TP.HCM (HAMEE), cho rằng các doanh nghiệp cơ khí cần nhận thức đầy đủ nhu cầu từ thị trường toàn cầu, hiểu rõ nhu cầu khách hàng.
Theo đó, phải nắm được số lượng bao nhiêu, sản phẩm thế nào, giá trị dịch vụ cộng thêm là gì, sự cải tiến được mong đợi như thế nào. Từ đó, các doanh nghiệp thấy được vị trí của mình cũng như những hạn chế còn tồn tại cần khắc phục để đáp ứng những yêu cầu của chuỗi cung ứng toàn cầu. Chẳng hạn, những quy trình nào cần được đặt ra, những chứng chỉ nào cần được cung cấp, những kỹ năng nào cần được phát triển.
Từ đó, các doanh nghiệp cơ khí cần chủ động cơ cấu lại sản xuất, tìm hướng đi thích hợp cho doanh nghiệp, tích cực đổi mới, nâng cao hiệu quả quản trị doanh nghiệp, tìm mọi cách giảm chi phí đầu vào, nâng cao năng suất, chất lượng; mở rộng thị trường, chủ động tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, liên kết quá trình sản xuất của các tập đoàn lớn trên thế giới để mở rộng thị trường xuất khẩu và tranh thủ tiếp thu công nghệ mới.
“Chúng ta với nguồn lực yếu, khó cạnh tranh với các công ty lớn, tập đoàn đa quốc gia nên phải tìm giải pháp liên kết, hợp tác với các doanh nghiệp này để phát triển”, - ông Đỗ Phước Tống chia sẻ.
Trong khi đó, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp Phạm Tuấn Anh cho biết, để phát triển ngành công nghiệp cơ khí, tăng tỷ lệ nội hoá, thời gian tới Bộ Công Thương sẽ tiếp tục phát triển mạnh công nghiệp hạ nguồn;
Trong đó, tập trung phát triển một số ngành như công nghiệp năng lượng, cơ khí chính xác cũng như một số ngành cơ khí chế tạo để đảm bảo cho công nghiệp hỗ trợ có điều kiện phát triển, nhằm thu hút các tập đoàn đa quốc gia đầu tư các dự án quy mô lớn tại Việt Nam.
“Bên cạnh đó, bằng cách thúc đẩy các ngành sản xuất, lắp ráp sản phẩm hoàn chỉnh, thị trường cho công nghiệp hỗ trợ trong nước sẽ được duy trì và mở rộng, tạo tiền đề để các doanh nghiệp cơ khí trong nước trở thành nhà cung cấp, tham gia vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp sản phẩm cuối cùng”, - ông Phạm Tuấn Anh cho hay.