Xem xét giảm bớt tội bị tử hình: Quy trình tiêm thuốc độc tử tù ở Việt Nam

Đáng chú ý, một nội dung quan trọng của phiên họp này là cho ý kiến về rà soát, đánh giá pháp luật liên quan đến hình phạt tử hình và thi hành án tử hình tại Việt Nam.

Tại Việt Nam, tử hình là hình phạt nghiêm khắc nhất trong hệ thống hình phạt nhằm tước đi quyền sống của người bị kết án.

Tử hình chỉ áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc một trong 18 tội gồm:

Hình phạt tử hình không áp dụng đối với người dưới 18 tuổi khi phạm tội, phụ nữ có thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi hoặc người đủ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử.

Điều luật này cũng quy định không thi hành án tử hình đối với người bị kết án nếu thuộc một trong các trường hợp như phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi; người đủ 75 tuổi trở lên; người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư (3/4) tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn.

Những trường hợp trên hoặc trường hợp người bị kết án tử hình được ân giảm, thì hình phạt tử hình được chuyển thành tù chung thân.

Bộ luật Tố tụng hiện hành kế thừa các luật trước đây, quy định rất chặt chẽ thủ tục thi hành án tử hình.

Theo đó, sau khi bản án tử hình có hiệu lực pháp luật, Chánh án TAND tối cao và Viện trưởng VKSND Tối cao phải quyết định kháng nghị hoặc không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm với bản án.

Đối với tử tù, trong 7 ngày kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, họ có quyền gửi đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước.

Trường hợp tử tù không có đơn xin ân giảm thì bản án tử hình chỉ được thi hành nếu Chánh án TAND Tối cao, Viện trưởng VKSND Tối cao cũng không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

Trường hợp bản án tử hình bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm mà Hội đồng giám đốc thẩm, Hội đồng tái thẩm TAND tối cao quyết định không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án tử hình thì TAND tối cao phải thông báo ngay cho tử tù biết để họ làm đơn xin ân giảm hình phạt tử hình.

Tiếp đó, nếu tử tù có đơn xin ân giảm hình phạt tử hình thì bản án tử hình được thi hành sau khi Chủ tịch nước bác đơn xin ân giảm của từ tù.

Tuy nhiên, thực tiễn quản lý và tổ chức thi hành án tử hình cho thấy, trừ trường hợp người bị thi hành án không có đơn xin ân giảm, còn hầu hết các bản án mà tử tù có đơn gửi Chủ tịch nước thì chốt chặn cuối cùng là việc chủ thể quyền lực nhà nước đặc biệt này có ký quyết định bác đơn xin ân giảm hay không.

Theo báo Pháp luật TP.HCM, vấn đề này đã từng được nêu ra khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về báo cáo công tác thi hành án của Chính phủ năm 2023.

Thời điểm này, ông Lê Tấn Tới, Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh lưu ý, Chủ tịch nước phải phê vào đơn là “bác đơn” thì mới thi hành án tử hình được.

Tuy nhiên, Chủ tịch nước rất nhiều việc, trong khi muốn bác đơn cũng phải nghiên cứu, xem xét...

Hay tại diễn đàn Quốc hội hồi cuối năm 2022, đại biểu Sùng A Lềnh từng đề xuất nghiên cứu, sửa đổi Bộ luật Hình sự theo hướng tiếp tục giảm các hành vi phạm tội có thể bị tuyên án tử hình.

Cùng với đó là đề xuất Bộ luật Tố tụng hình sự theo hướng quy định rõ thời gian xét đơn xin ân giảm án tử hình, mà hết thời hạn đó, Chủ tịch nước không ân giảm thì được hiểu là đã bác đơn xin ân giảm.

Đến nay, các giải pháp trên đã được báo cáo trong phiên họp Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương.

Kết luận phiên họp, Chủ tịch nước Lương Cường, Trưởng ban Chỉ đạo đề nghị VKSND Tối cao tập trung sớm hoàn thiện, phối hợp Văn phòng Trung ương trình Bộ Chính trị trong quý I này đề án rà soát, đánh giá những bất cập trong Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và Luật Thi hành án hình sự liên quan áp dụng hình phạt tử hình và thi hành án tử hình.

Trong đó, đáng chú ý, đề án này cần đề xuất giải pháp giảm bớt tội danh bị áp dụng hình phạt tử hình, tăng cường áp dụng biện pháp chuyển đổi từ hình phạt tử hình sang hình phạt tù.

Yêu cầu này phù hợp với một số ý kiến cho rằng, Việt Nam nên nghiên cứu theo hướng bãi bỏ thêm hình phạt tử hình đối với một số loại tội phạm mà không cần thiết phải áp dụng hình phạt tử hình nhưng vẫn đạt được mục đích răn đe, phòng ngừa tội phạm nhằm phù hợp với xu hướng phát triển thế giới và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Trước đây, Việt Nam xử bắn tử tù. Tuy nhiên, đến khi luật Thi hành án hình sự năm 2010 hay luật Thi hành án hình sự năm 2019 được ban hành, việc thi hành án tử hình được chuyển sang hình thức tiêm thuốc độc.

Việc tiêm thuốc độc được đánh giá là tiến bộ và nhân đạo, vừa không gây đau đớn cho tử tù vừa giảm bớt áp lực tâm lý cho những người tham gia thi hành án.

Tuy nhiên, một số hạn chế về nguồn cung ứng thuốc độc, về cơ sở phục vụ cho việc thi hành án, về công tác quản lý giam giữ người bị kết án tử hình; nhiều trường hợp thời gian thi hành án tử hình kéo dài, dẫn tới các phát sinh ngoài mong muốn…

Quy trình tiêm thuốc độc phải thực hiện các bước như chuẩn bị đủ 03 liều thuốc (trong đó có 02 liều dự phòng); Xác định tĩnh mạch để thực hiện tiêm; Đưa kim tiêm đã nối sẵn với ống truyền thuốc vào tĩnh mạch đã được xác định theo quy trình:

Bước 1: Tiêm thuốc làm mất tri giác. Sau khi tiêm thuốc xong, cán bộ chuyên môn thực hiện thi hành án tử hình phải tiến hành kiểm tra, nếu người bị thi hành án tử hình chưa mất tri giác thì tiếp tục tiêm thuốc cho đến khi họ mất tri giác.

Bước 2: Tiêm thuốc làm liệt hệ vận động.

Bước 3: Tiêm thuốc làm ngừng hoạt động của tim.

Kiểm tra hoạt động tim của người bị thi hành án tử hình qua máy điện tâm đồ. Trường hợp sau mười phút mà người bị thi hành án tử hình chưa chết, cán bộ kiểm tra phải báo cáo Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình để ra lệnh sử dụng thuốc dự phòng;

Mỗi lần tiêm thuốc sau mười phút mà người bị thi hành án tử hình chưa chết, cán bộ kiểm tra phải báo cáo Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình để ra lệnh tiếp tục sử dụng liều thuốc dự phòng tiêm lần thứ hai, thứ ba;

Trường hợp tiêm hết liều thuốc thứ ba sau mười phút mà người bị thi hành án chưa chết thì Đội trưởng Đội thi hành án phải báo cáo Chủ tịch Hội đồng thi hành án tử hình ra quyết định tạm dừng thi hành án.

Việc thực hiện các bước theo quy định có thể được tiến hành theo phương pháp tự động hoặc trực tiếp.