Các bệnh không lây nhiễm cũng chiếm 74% gánh nặng bệnh tật và gây ra hơn 70% chi phí điều trị trong hệ thống y tế Việt Nam.
“Cơn sóng ngầm”
Ngày 26/7, Tổng hội Y học đã phối hợp với Roche Việt Nam tổ chức hội thảo khoa học Cập nhật những bước tiến mới trong chẩn đoán và điều trị bệnh không lây nhiễm.
Phát biểu tại hội thảo, GS.TS Nguyễn Viết Tiến, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế, cho rằng nhóm bệnh không lây nhiễm cũng như những “cơn sóng ngầm”, không gây ra đại dịch lớn nhưng lại len lỏi và tấn công âm thầm ở mọi lứa tuổi.
“Các bệnh tim mạch, ung thư, hô hấp mạn tính, đái tháo đường… đều có điểm chung là tiến triển âm thầm, nhưng gây hậu quả nặng nề. Nhiều người vẫn chủ quan vì bệnh khởi phát từ từ, nhưng khi phát hiện thì đã ở giai đoạn muộn, điều trị tốn kém và kém hiệu quả”, ông Tiến nói.
Ước tính có khoảng 25% người trưởng thành Việt Nam hiện nay mắc bệnh tăng huyết áp, yếu tố nguy cơ cao của đột quỵ và suy tim, dẫn đến khoảng 200.000 ca tử vong mỗi năm.
Đối với ung thư, mỗi năm có gần 183.000 ca mắc mới, hơn 122.000 ca tử vong. Trong khi đó, bệnh hô hấp mạn tính ảnh hưởng tới 4,2% người trên 40 tuổi, còn đái tháo đường tuýp 2 hiện chiếm 5,4% dân số trưởng thành.
Một điểm đáng lo ngại là các bệnh này không loại trừ ai, từ trẻ nhỏ, phụ nữ, người trưởng thành đến người cao tuổi. Thói quen ăn uống thiếu lành mạnh, hút thuốc, uống rượu bia, ít vận động và căng thẳng kéo dài là những yếu tố nguy cơ góp phần làm gia tăng nhóm bệnh này.
Gây 80% các ca tử vong
Về phần mình, PGS.TS Nguyễn Thị Xuyên, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế, cho biết Việt Nam đang phải đối mặt với gánh nặng bệnh tật và tỷ lệ tử vong cao do sự gia tăng của các bệnh không lây nhiễm.
Dẫn thống kê từ Bộ Y tế, bà Xuyên cho biết bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân của khoảng 80% số ca tử vong, chiếm 74% gánh nặng bệnh tật và gây ra hơn 70% chi phí điều trị trong hệ thống y tế. Đặc biệt, tỉ lệ tử vong do bệnh mạch vành và đột quỵ, vốn là 2 “thủ phạm” hàng đầu trong nhóm bệnh không lây nhiễm, hiện vẫn tiếp tục gia tăng.
Theo bà Xuyên, nhóm bệnh này có đặc điểm chung là nguyên nhân phức hợp, khởi phát âm thầm, tiến trình kéo dài và để lại hậu quả nặng nề.
Về nguyên nhân, căn nguyên chủ yếu là do hút thuốc lá, rượu bia, chế độ ăn thiếu rau và trái cây, thiếu vận động thể lực, tiêu thụ muối cao. Người thừa cân béo phì, rối loạn lipid máu... có nguy cơ mắc tim mạch, đái tháo đường, ung thư, bệnh hô hấp mạn tính tăng cao, đặc biệt là ở nam giới.
Tầm quan trọng của chẩn đoán sớm
Một thực trạng đáng lo ngại là phần lớn bệnh nhân chỉ phát hiện các bệnh nói trên khi bệnh đã ở giai đoạn muộn. Thống kê ghi nhận, có 65% bệnh nhân ung thư phổi tại Việt Nam được chẩn đoán ở giai đoạn 3 và 4, làm mất cơ hội điều trị. Trong khi đó, khoảng 50% người tăng huyết áp không biết bệnh, trong khi chỉ 1/3 bệnh nhân được điều trị, nhiều người không tuân thủ điều trị.
Những con số nói trên cho thấy tầm quan trọng của việc chẩn đoán sớm, vì nó không chỉ làm tăng cơ hội sống của bệnh nhân, mà còn cho phép can thiệp kịp thời thông qua các biện pháp thay đổi lối sống và các liệu pháp dự phòng.
Về chẩn đoán, chuyên gia cho rằng các giải pháp xét nghiệm y khoa giá trị cao, cá thể hóa đang là chìa khóa để ngành y chuyển đổi tư duy từ "chữa bệnh" sang "chăm sóc chủ động".
GS.TS Nguyễn Văn Kính, Phó Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam, ví việc chẩn đoán như là "kim chỉ nam" cho mọi quyết định điều trị, góp phần mở đường cho y học cá thể hóa.
"Nhờ các dấu ấn sinh học tiên tiến, bác sĩ có thể xây dựng phác đồ điều trị riêng biệt, phù hợp với từng bệnh nhân dựa trên yếu tố di truyền, môi trường và lối sống, thay vì áp dụng một phương pháp chung", ông Kính phân tích.
Chẳng hạn, với công nghệ hiện nay, chỉ cần dùng mẫu máu để phân tích DNA từ khối u (ctDNA), cũng đủ giúp theo dõi diễn biến ung thư và phát hiện tái phát sớm mà không cần can thiệp phẫu thuật xâm lấn.
Dù nguy hiểm, các bệnh không lây nhiễm hoàn toàn có thể phòng ngừa được. Giới chuyên gia khuyến cáo người dân chủ động theo dõi sức khỏe, có chế độ ăn lành mạnh, tăng cường vận động và tránh các yếu tố nguy cơ như hút thuốc, lạm dụng rượu bia và căng thẳng kéo dài.