Không phải ngẫu nhiên mà sự ra đời của một nhà nước Việt Nam độc lập lại trùng với sự kết thúc cuộc chiến tranh quy mô lớn nhất trong lịch sử nhân loại. Như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần nhấn mạnh, sự thất bại của Đức Quốc xã và sau đó là quân phiệt Nhật Bản trước Liên Xô là một yếu tố quan trọng đóng góp vào sự thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Việt Nam.
Hãy cùng quay ngược thời gian về tám mươi năm trước. Vào ngày 30 tháng 4 năm 1945, những người lính Liên Xô đã giương cao Cờ Chiến thắng trên nóc tòa nhà Quốc hội Đức ở Berlin. Ở đây, chúng ta cũng thấy một sự trùng hợp mang tính biểu tượng: cũng vào ngày 30 tháng 4, chỉ 30 năm sau, lá cờ chiến thắng đã được giương cao trên nóc Dinh Độc Lập ở Sài Gòn. Vào ngày 9 tháng 5 năm 1945, Đức Quốc xã đã ký văn kiện đầu hàng vô điều kiện. Cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại của nhân dân Liên Xô theo hướng Tây trong Thế chiến II đã kết thúc thắng lợi. Cúi đầu trước anh linh hàng chục triệu anh hùng Liên Xô đã hy sinh vì chiến thắng – những người Nga và cư dân của các nước cộng hòa khác trong thành phần Liên Xô vào thời điểm đó - chúng ta không quên rằng một nhóm người Việt Nam cũng đã đóng góp vào chiến thắng này bằng cách tham gia vào việc đánh bại quân phát xít gần Matxcơva và trong cuộc phản công sau đó của Hồng quân. Năm ngoái, một cụm tượng đài mang tên “Các đồng minh – Chiến sĩ Việt Nam” đã được khánh thành tại Matxcơva.
Tuy nhiên, ở nhiều quốc gia Viễn Đông, Đông Nam Á và vùng Thái Bình Dương, Chiến tranh Thế giới thứ hai vẫn tiếp diễn với sự tham gia của quân phiệt Nhật Bản. Việt Nam chịu sự áp bức kép: chính quyền thực dân của chính phủ Pháp tại Vichy vốn đã hợp tác với Đức Quốc xã của Hitler, và đế quốc Nhật Bản chiếm đóng Đông Dương.
Những người yêu nước Việt Nam đã nhận thức được rằng việc giành được tự do và độc lập có liên quan trực tiếp đến thành công trong các hoạt động quân sự của các đồng minh, chủ yếu là Liên Xô, chống lại Đức Quốc xã và đế quốc Nhật Bản. Và ở đây, chúng ta không thể không nhắc đến một ví dụ về tầm nhìn xa trông rộng của Hồ Chí Minh. Vào mùa thu năm 1941, trong thời điểm quân đội phát xít Đức chỉ còn cách Matxcơva khoảng 20 km, Người đã tuyên bố rằng chiến tranh sẽ kết thúc với chiến thắng của Liên Xô và điều này sẽ xảy ra vào năm 1945, và cũng chính năm đó cách mạng ở Việt Nam sẽ thành công.
Báo Cờ Giải phóng đã viết vào tháng 5 đầy chiến thắng năm 1945: "Chúng tôi tin tưởng rằng, sau khi đánh bại chủ nghĩa phát xít Đức, Liên Xô sẽ chuyển lực lượng của mình để đánh bại Nhật Bản. Đồng bào, hãy chuẩn bị cho một cuộc khởi nghĩa vũ trang! Hãy để chủ nghĩa anh hùng của những người lính Liên Xô là một tấm gương cho chúng ta!" Những người yêu nước Việt Nam đã có đủ cơ sở để tin vào thắng lợi. Tất nhiên, khi đó, quyết định mà Liên Xô thông qua vào tháng 2 năm 1945 tại cuộc họp của các nhà lãnh đạo Liên Xô, Hoa Kỳ và Anh tại Crưm về việc tham chiến với Nhật Bản ba tháng sau khi đánh bại Đức đã là một bí mật. Nhưng ba năm trước đó, ngay sau khi đánh bại bọn phát xít gần Matxcơva, giới lãnh đạo Liên Xô đã phái về quê hương những người cách mạng từ Viễn Đông và Đông Nam Á đang ở Matxcơva để chuẩn bị nền tảng cho việc mở rộng cuộc đấu tranh chống Nhật Bản, có chú ý đến đòn giáng không thể tránh khỏi của Liên Xô vào Nhật Bản. Trong số đó có Vương Thúc Tình, người đã đưa một nhóm thiếu niên Việt Nam từ Quảng Châu đến Nga vào đầu những năm 1930, sau đó đã tham gia bảo vệ Matxcơva trong thành phần Lữ đoàn xạ kích cơ động đặc biệt, đi vào lịch sử với tên gọi vắn tắt là OMSBON. Ông được truy tặng Huân chương Chiến tranh Vệ quốc của Liên Xô vào năm 1986.
Đầu tháng 6 năm 1945, tại Tân Trào - một căn cứ giải phóng, đã diễn ra một hội nghị quan trọng với mục đích thống nhất các lực lượng vũ trang và mở rộng công tác đào tạo cán bộ, đánh dấu bước phát triển của phong trào cách mạng chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa. Báo Cờ Giải phóng đã viết: "Sau khi giải phóng các dân tộc châu Âu khỏi chủ nghĩa Hitler, Hồng quân sẽ không quên nhiệm vụ giải phóng các dân tộc phương Đông khỏi bọn quân phiệt Nhật Bản".
Đúng ba tháng sau khi Đức Quốc xã bị đánh bại, Liên Xô tuyên chiến với Nhật Bản. Đêm ngày 8 rạng sáng ngày 9 tháng 8 năm 1945, Quân đội Liên Xô mở cuộc tấn công quy mô lớn trên một mặt trận trải dài khoảng năm nghìn km vào Đông Bắc Trung Quốc và Mãn Châu Quốc, tấn công vào Tập đoàn quân Quan Đông của Nhật Bản, đánh dấu sự khởi đầu của Chiến dịch Mãn Châu, một trận đánh lớn của Hồng quân Liên Xô nhằm tiêu diệt quân Nhật trong Thế chiến II.
Lực lượng cách mạng Việt Nam đã khéo léo và nhanh chóng tận dụng những cơ hội thuận lợi do chiến thắng của quân đội Liên Xô tạo ra. Chỉ hai ngày sau khi cuộc tấn công của Liên Xô bắt đầu, nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã nổi dậy chống lại quân chiếm đóng Nhật Bản. Ngày 12 tháng 8, chính quyền nhân dân được thiết lập tại Hà Tĩnh. Ngày 13 tháng 8, một quyết định được đưa ra tại Tân Trào để phát động một cuộc tổng khởi nghĩa. Trong mười ngày cuối tháng 8, cuộc tấn công của Liên Xô phát triển nhanh chóng, và dưới ảnh hưởng của những chiến thắng này, cuộc đấu tranh giải phóng ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ hơn. Chính quyền nhân dân được thiết lập ở Nghệ An và Thanh Hóa.
Vào ngày 19 tháng 8 đã bắt đầu cuộc đầu hàng hàng loạt của quân đội Nhật Bản trước quân đội Liên Xô đang tiến công. Đến tối cùng ngày, tất cả các cơ sở quan trọng nhất ở Hà Nội đã bị quân nổi dậy chiếm đóng. Vấn đề giành chính quyền tại kinh đô được đặt ra. Ngày 20 tháng 8, kế hoạch khởi nghĩa ở Huế được phê chuẩn, và ngày 23 tháng 8, quân khởi nghĩa đã giành được chính quyền ở Huế, và Dinh Toàn quyền lúc bấy giờ là trụ sở của chính quyền bù nhìn do Nhật Bản thành lập, dưới quyền Thủ tướng Trần Trọng Kim đã bị chiếm đóng bởi các lực lượng cách mạng. Ngày hôm sau, tại Ngọ Môn, Huế, vua Bảo Đại đã chính thức thoái vị, trao lại quốc ấn và quốc kiếm cho đại diện Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ngày 25 tháng 8, tổng khởi nghĩa ở Sài Gòn giành chính quyền, và hai ngày sau, Chính phủ Cách mạng Lâm thời Việt Nam được thành lập, do Hồ Chí Minh đứng đầu. Và ngày 2 tháng 9, ngày Nhật Bản ký Văn kiện Đầu hàng Vô điều kiện, Hồ Chí Minh đã đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình.
Kể từ đó, hàng năm, cùng với ngày kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai và đánh bại quân phiệt Nhật Bản, Nga cũng kỷ niệm ngày thành lập nhà nước Việt Nam độc lập, đây là một quốc gia mà đất nước chúng tôi gắn bó bằng mối quan hệ hữu nghị chân thành và đối tác chiến lược toàn diện.