Tại “Diễn đàn Kinh tế Việt Nam lần 3-2025” do báo Người Lao Động tổ chức ngày 26/9, nhiều chuyên gia và lãnh đạo hiệp hội ngành hàng bày tỏ lo ngại trước việc Mỹ áp thuế cao đối với hàng xuất khẩu Việt Nam.
Mặc dù chính quyền Washington đã giảm một số mức thuế, song môi trường chính sách của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump vẫn được đánh giá là khó lường, tạo ra rủi ro lớn cho các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.
Các đòn thuế quan của Mỹ gây thiệt hại cho Việt Nam
Mặc dù mức 20% thấp hơn mức 46% ban đầu nhưng theo nhiều chuyên gia đánh giá đây chỉ là “giảm cơn đau”, chứ không loại bỏ rủi ro rằng Trump và chính quyền Washington thường “khó đoán” và liên tục thay đổi quan điểm.
Đặc biệt, theo cơ quan nghiên cứu tài chính ING Think cảnh báo rằng nếu độ co giãn cầu xuất khẩu bằng 1, thuế 20% có thể khiến GDP Việt Nam giảm khoảng 2,5%.
Mới đây, theo phân tích của cơ quan Liên Hợp Quốc UNDP, việc Mỹ điều chỉnh mức thuế đối với hàng hóa Việt Nam từ 46% xuống 20% trên một số mặt hàng là động thái mang tính chiến thuật, chứ chưa hẳn là tín hiệu nới lỏng thương mại. Cả Washington Post và Bloomberg đều nhấn mạnh rằng chính quyền Trump thường sử dụng thuế quan như công cụ đàm phán, có thể đảo ngược hoặc tăng mạnh bất kỳ lúc nào nhằm gây áp lực chính trị và thương mại.
UNDP ước tính, nếu căng thẳng thương mại Mỹ - Việt tiếp tục leo thang, nền kinh tế Việt Nam có thể thiệt hại tới 25 tỷ USD trong giai đoạn 2025-2026. Việc Mỹ coi Việt Nam là “quốc gia hưởng lợi từ việc Trung Quốc mất đơn hàng” đã khiến Washington đặt Việt Nam vào diện cần “giám sát chặt”. Chatham House nhận định rằng thỏa thuận thuế này là biểu hiện của nỗ lực cân bằng giữa lợi ích Mỹ – Trung Quốc: Mỹ muốn giữ Việt Nam trong chuỗi cung ứng nhưng hạn chế việc Trung Quốc lợi dụng Việt Nam để né thuế.
Trong bối cảnh đó, các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, gỗ nội thất và thủy sản bị ảnh hưởng nhiều nhất, vì vừa đối diện thuế quan cao, vừa vướng các quy định kỹ thuật mới.
Tại Mỹ, tồn kho đồ gỗ, quần áo và thủy sản nhập từ Việt Nam đang ở mức cao do người mua lo ngại rủi ro thuế quan nên đã đặt hàng sớm từ quý I/2025. Điều này khiến đơn hàng từ tháng 6 và 7 giảm mạnh, tác động trực tiếp tới xuất khẩu quý III và quý IV của Việt Nam.
Giới chuyên gia kinh tế cũng lưu ý rằng Việt Nam đang phụ thuộc lớn vào Mỹ – thị trường chiếm khoảng 27% tổng kim ngạch xuất khẩu. Nếu không nhanh chóng đa dạng hóa sang Nam Mỹ, Trung Đông hay các thị trường mới nổi ở châu Á, kinh tế Việt Nam sẽ chịu áp lực tăng trưởng rõ rệt trong 2-3 năm tới.
Doanh nghiệp lo lắng, nhiều ngành chủ lực của Việt Nam chịu sức ép
Phát biểu tại diễn đàn vừa qua, ông Trần Như Tùng, Phó chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), cho biết xuất khẩu của Việt Nam đang có dấu hiệu chững lại.
Nguyên nhân là khách hàng Mỹ đã đặt hàng và giục giao sớm sau khi Tổng thống Trump công bố thuế đối ứng hồi tháng 4.
“Quý III và quý IV vì thế cũng có dấu hiệu giảm tốc”, Vnexpress dẫn lời ông Tùng nhấn mạnh.
Với ngành gỗ nội thất, hôm 25/9, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo áp thuế đến 50% với tủ bếp, tủ phòng tắm và một số đồ nội thất, hiệu lực từ 1/10. Ông Phùng Quốc Mẫn, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP HCM (Hawa), cho biết đây sẽ là thách thức lớn với ngành gỗ nội thất vì Mỹ là thị trường chính.
Hết tháng 8, xuất khẩu gỗ đạt 11,1 tỷ USD, tăng 6,5% so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, ngành gỗ phải đối mặt với hàng loạt rào cản như thuế quan, điều tra Mục 232 của Bộ Thương mại Mỹ đối với gỗ dán, cùng quy định chống phá rừng khắt khe tại châu Âu.
Ông thừa nhận: “Đây đều là những trở ngại khiến xuất khẩu gỗ chưa đạt như kỳ vọng, dù con số vẫn tăng trưởng”.
Phó Chủ tịch VITAS Trần Như Tùng phát biểu tại diễn đàn
© Ảnh : Hoàng Triều
Rủi ro từ thị trường Mỹ đối với ngành thủy sản Việt Nam đang ngày càng rõ nét. Bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), cho biết xuất khẩu thủy sản năm nay dự kiến đạt mốc 10 tỷ USD, tăng 10% so với 2024.
Tuy nhiên, bà lưu ý riêng với thị trường Mỹ, ngoài việc chịu thuế đối ứng, ngành còn phải đối mặt với những rào cản kỹ thuật mới. Đặc biệt, từ năm 2026, quy định của Mỹ về hải sản khai thác sẽ khiến nhiều mặt hàng chủ lực như ghẹ, cá ngừ và cá thu không còn cơ hội xuất khẩu. Song song đó, thuế chống bán phá giá đối với tôm Việt Nam hiện đã vượt ngưỡng 55%, đẩy ngành vào nguy cơ mất thị trường quan trọng này.
Không chỉ thủy sản, mà cả gỗ nội thất và dệt may cũng chịu áp lực tương tự. Đây đều là nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, với mức tăng trưởng hai con số trong năm ngoái, lần lượt đạt 10 tỷ USD, 16,3 tỷ USD và 37 tỷ USD. Dù vậy, khi Mỹ vẫn là thị trường tiêu thụ chính của cả ba ngành, những biến động về chính sách thuế và rào cản thương mại đã buộc doanh nghiệp Việt Nam phải nhanh chóng đẩy mạnh chiến lược đa dạng hóa.
Theo bà Tường Lan, các khu vực Nam Mỹ, Trung Đông hay châu Á còn nhiều tiềm năng nhưng chưa được khai thác đúng mức. Đồng thời, thị trường nội địa với quy mô 100 triệu dân cùng sự phát triển nhanh của ngành ăn uống, dịch vụ cũng là “sân nhà” mà doanh nghiệp cần kiên trì tiếp cận.
Chia sẻ quan điểm này, ông Phùng Quốc Mẫn, Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP HCM (Hawa), cho rằng ngành gỗ cần chủ động mở rộng thị trường, giảm phụ thuộc quá lớn vào Mỹ. Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải nâng cao giá trị gia tăng bằng cách chuyển sang mô hình tự thiết kế sản phẩm, phát triển thương mại trực tuyến và tham gia sâu hơn vào chuỗi phân phối toàn cầu.
Đối với ngành dệt may, ông Trần Như Tùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), cho rằng việc đơn hàng từ Mỹ chậm lại chưa phải là tín hiệu quá đáng lo ngại. Điều quan trọng hơn là doanh nghiệp phải đẩy nhanh chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.
“Chuyển đổi số giúp đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc nguyên liệu của Mỹ. Trong khi, không đạt các tiêu chuẩn xanh thì khó lấy đơn hàng từ châu Âu”, ông nhấn mạnh.
Việt Nam tiếp tục đàm phán
Bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó cục trưởng Cục Xuất Nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho biết xuất khẩu 9 tháng đầu năm tích cực, tăng trên 15%. Cuối tháng 8 và tháng 9, kim ngạch một số mặt hàng chững lại nhưng mức tăng 15% đã vượt chỉ tiêu 12%.
“Chúng tôi tin rằng nếu không có cú sốc lớn nào từ thị trường, mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu năm nay sẽ đạt được”, bà nói.
Tuy nhiên, bài toán quy tắc xuất xứ vẫn là điểm nghẽn lớn cho triển vọng xuất khẩu dài hạn sắp tới. Đơn cử, trong CPTPP, quy tắc “từ sợi trở đi” với dệt may đang tạo khó khăn do Việt Nam chưa chủ động được nguồn nguyên liệu. Vì vậy, Bộ kỳ vọng rằng trong các cuộc đàm phán ASEAN - Canada sắp tới, quy tắc xuất xứ sẽ được nới lỏng hơn hoặc có cơ chế cộng gộp, giúp doanh nghiệp tận dụng nguồn nguyên liệu đa dạng để đáp ứng yêu cầu.
Riêng với thị trường Mỹ, Bộ Công Thương vẫn đang chủ trì các đàm phán cấp kỹ thuật, đặc biệt liên quan đến vấn đề trung chuyển. Hiện phía Mỹ chưa đưa ra bất kỳ định nghĩa hay hướng dẫn nào liên quan đến nội dung hàng hoá trung chuyển. Bộ cũng thấu hiểu đây là vấn đề cần sớm được làm rõ để doanh nghiệp chủ động xây dựng phương án sản xuất.
Theo bà Trang, chiến lược dài hạn của Việt Nam vẫn là đa dạng hóa đầu ra, tận dụng các hiệp định thương mại tự do và mở rộng sang những khu vực nhiều tiềm năng như Trung Đông, khối vùng Vịnh.